25 qazan,1990 jyl. Ol kezde Qazaq poliytehnikalyq institutynyng 2 kurs studentimin. Tanerteng institutqqa kelsem, sabaqta eshkim joq. Vahtada otyrghan orys kempirden súrasam, sen bilmeysing be, bәri eski alangha ketti dedi.

Sodan alyp-úshyp sol kezdegi eski alang qazirgi Almaty qalasyndaghy Astana alanyna jettim. Kelsem, alanda yghy-jyghy halyq. Kópshiligi studentter.

Qazirgi QBTU ghimaratynda ol kezde Qazaq KSR Jogharghy kenesi otyratyn. Ghimarat aldynda birneshe adam shyghyp sóilep túr. Mihail Esenaliyev, Múhtar Shahanov, Oljas Sýleymenovterdi kózim shaldy. Sonymen birge sol kezde endi boy kórsete bastaghan «Alash» partiyasynyng belsendilerin kórdim.

Jinalghan halyqtyng qoyyp túrghan talaby keyinge qaldyrmay basqa respublikalar (ol kezde Qazaqstan Kenes Odaghy degen 15 respublikadan túratyn memleketting qúramynda bolatyn) siyaqty tez arada Tәuelsizdik turaly deklarasiyany qabyldauymyz kerek eken. Ony qabyldaytyn Parlament. Sol sebepti halyq Jogharghy Kenes ghimaratynyng aldyna jinalyp, talap qoyyp jatyr eken. Qazaqstannan basqa respublikalar qabyldaghan, tarihy qújat bizde ghana qabyldanbaghan eken. Alanda «Alashtyn» biraz mýsheleri ashtyq jariyalap ta jatty. Alangha jan-jaqtan halyq tolassyz jinalyp jatty. Bir jaghynan jastyq jalyn, bir jaghynan qyzyq kórushilik bar jәne eng bastysy «men qazaqpyn» degen ishtegi sezim sol jerden bizdi ketirmey ústap túrdy.

Ár sheshen sóilegen sayyn halyq qatty tolqy qol soghyp, hormen aighaylap, deputtatardan Tәuelsizdik deklarasiyasyn qabyldaudy talap etip túrdy. Arasynda «Mening Qazaqstanymdy» barlyghymyz qosylyp shyrqaghanda, alang erekshe ruhtanyp ketkendey bolyp túrdy.

Búl jaghday, әriyne, biylikke únamady. Jan-jaqtan mәshiynelerge tiyelgen milisiya men ishki әskerlerding sarbazdary kelip týse bastady. Olar jinalghan halyqty tolyghymen qorshap aldy. Áli esimde, sol kezde Múhtar Shahanov aghamyzdyng jastardyng arasyna jýgirip kirip: «Balalar, óte abay bolyndar! Aranadatugha týsip qalmandar! 86-shy jyl qaytalanyp ketpesin!», degeni. Shynynda da jan-jaghymyzdyng barlyghy saqaday say qarulanghan soldattargha tolyp ketken edi.

Týs auyp, kesh týse bastady. Biraq jinalghan halyq keter emes. Bizderdin, student jastardyn, qarnymyz ashyp, sharshasaq ta ketkimiz kelmeydi. Óitkeni qazaqtyq namysymyz jiberetin emes.

Deputattardyng arasynan shyghyp sóilegen bir adamdy ghana kózim shaldy. Ol Jogharghy Kenes deputaty semeylik Knyaginin boldy. Halyqty sabyr etuge shaqyryp, kóterilip otyrghan mәselening óte dúrystyghyn, ózi halyqty qoldaytynyn aitty. Ol kisi qazaqsha ghana sóiledi. Halyq oghan da du qol shapalaqtap, qoshemet kórsetti.

Qas qarayyp, kýn batty. Biraq Parlament jaqtan esh habar bolmady. Mihaiyl, Múhtar, Oljas aghalarymyz minberge shyghyp qayta-qayta sóileuden jalyghar emes.

Aqyr ayaghynda keshki saghan 10-nyng kezi bolu kerek, quanyshty habar estildi: Qazaqstan ózining Tәuelsizdik deklarasiyasyn qabyldady degen. Barlyghymyz bórkimizdi aspangha atyp quanyp, bir-birimizdi tanymasaq ta qúshaqtap qúttyqtap jatyrmyz. Qarnymyzdyng ashqany men sharshaghanymyz mýlde úmytylyp ketken edi. Búl elimizding tәuelsizdikke ayaq basqan alghashqy qadamyndaghy túnghysh tarihy qújat bolatyn.

Kelesi 1991 jyly jeltoqsanda Qazaqstan ózinshe jeke tәuelsiz memleket boldy. Biraq janaghy men aitqan 25 qazan aqyryndap úmytyla bastady. Al, 16 jeltoqsan Respublika kýni dep jariyalandy. Qatelespesem, 1994 jyly bayaghy deputat Knyaginin osy 25 qazan mәselesin kótere bastady. Halayyq, kezinde enbekpen kelgen Deklarasiyany, onyng qabyldanghan tarihy kýnin qalay úmytamyz dedi. Ony da jalpyhalyqtyq meyram jasayyq degen úsynys aitty. Basqa da onday úsynys jasaghan adamdar bolghan shyghar, mening esimde tek Knyaginin qalypty.

Osy әser etti me bilmeymin, sol 1994 jyldan bastap 25 qazan Respublika kýni dep belgilenip Memlekettik mereke sanatyna jatqyzyldy. 16 jeltoqsan Tәuelsizdik kýni dep ózgertildi.

Osylaysha, osyghan deyin jap-jaqsy óz ornymen toylanyp kelgen meyram qazir óz mәrtebesinen airylyp qaldy. Kimge qanday bóget jasaghanyn týsinbedik? Qazir sol tarihy oqighagha 30 jyl tolypty. Biraq ol turaly aityp jatqan eshkim joq. Shynymen de Respublika kýni qayda ketti?

Serikqazy Kókenaydyng jazbasy

Abai.kz