Jeksenbi, 24 Qarasha 2024
Janalyqtar 2435 0 pikir 14 Aqpan, 2012 saghat 07:55

Mahan Bet. Auylsharuashylyghy ministrligi kerek emes!

Qazaqstan agrarlyq әleuetti el bolsa da, ony Kanada sekildi agrarlyq elge jatqyza almaymyz. Oghan qansha jyl kerek ekenin bir Alla biler. Sebebi, ishki jalpy ónimning bolmashy mólsherin ghana qúraytyn auylsharuashylyq ónimderining әli kýnge deyin óndeu salasy mardymsyz.
Elding auyl sharuasynda qanday jaghday qalyptasyp otyr? Auyl sharuashylyghynyng әleueti sanalatyn basty obekt - jer men kapital, onyng subektisi sanalatyn diqan men malshylardyng qolynan susyp ketkeli 20 jyl bolyp qaldy. Búl saladaghy qúnarly jer men basty agrarlyq jabdyqtar memleket pen sanauly baylardyng qolynda. Qalyptasqan búl jaghday, memleketting auylsharuashylyq sayasat kórpesin atalghan basty  «subektiler» paydasyna sheship qoyghan. Jer men tirlishilk kózinen aiyrylghan búqara ótken ghasyrdyng 30-jyldaryndaghyday qalagha bosty.

Qazaqstan agrarlyq әleuetti el bolsa da, ony Kanada sekildi agrarlyq elge jatqyza almaymyz. Oghan qansha jyl kerek ekenin bir Alla biler. Sebebi, ishki jalpy ónimning bolmashy mólsherin ghana qúraytyn auylsharuashylyq ónimderining әli kýnge deyin óndeu salasy mardymsyz.
Elding auyl sharuasynda qanday jaghday qalyptasyp otyr? Auyl sharuashylyghynyng әleueti sanalatyn basty obekt - jer men kapital, onyng subektisi sanalatyn diqan men malshylardyng qolynan susyp ketkeli 20 jyl bolyp qaldy. Búl saladaghy qúnarly jer men basty agrarlyq jabdyqtar memleket pen sanauly baylardyng qolynda. Qalyptasqan búl jaghday, memleketting auylsharuashylyq sayasat kórpesin atalghan basty  «subektiler» paydasyna sheship qoyghan. Jer men tirlishilk kózinen aiyrylghan búqara ótken ghasyrdyng 30-jyldaryndaghyday qalagha bosty.
Múnday jaghdayda auyldyq mekenderde shaghyn jәne orta biznes damytu mýmkin bolmay otyr, basty investisiyalyq qauqar «kapitalister» men memlekettik holdingterden auyspaydy. Al, olar ne júmys bermeydi, ne paydamen bólispeydi. Memlekettik taraptan bolyp jatqan auylsharuashylyghyn investisiyalau, industriyalandyru sayasatynyng auqymynda jýrgizilgendikten, maldy asyldandyru, jer óndeu salasyna lizingpen jabdyq beru jaghynyng bәri de ornyqqan, qalyptasqan, satylghan, qoldy bolghan iri kәsip subektileri men qylshyq qoldy qojayyndardyng seriktestigining paydasynda. Qolynda kepil zaty joq әri kóterem sharualy fermerler men auyl túrghyndaryna bank tarapynan nesie alu qiyamet-qayym әri ony óteu mýmkin emes. Sóitip, auyl túrghyndarynyng qolyna aqsha týsiru asa kýrdeli mәselege ainalyp otyrghanda, auylsharuashylyghy damidy degen ýmit auyldyqtardyng ózin bylay qoyghanda, jogharghy biyliktegilerde de joq.
Tipti, auyldyq úsaq, orta sharuashylyqtardyng el ekonomikasyn órkendetudi bylay qoyghanda, ózin ózi әleumettik túrghydan qamty alatyn salagha jatqyzu mýmkin bolmay otyr. Nәtiyjesinde auyl zeynetaqy men múghalimderding jalaqysy esebinen ghana kýn kórip otyr. Búl jaghday auyldyqtar esebinen  memleketke qaraghan músaldattyq toptyng qataryn molayta týsude. Bas kóteretin jastar jaghy qalagha shúbyryp, ondaghy baspanasyzdar men júmyssyzdar, qylmyskerler, jezóksheler «әskerinin» qataryn toltyruda.
Al, eng bolmasa, óz malynyng esebinen kýn kóruge múqtaj auyl júrtynyng býginde su men óriske zәruligi ózekti mәselege ainalghan. Auyldyq jaramdy jerding barlyghy baylar men lauazymdylardyng qosalqy sharuashylyghyna ainaldy. Odan qalghany týrli jer qoynauyn qoparatyn ónerkәsipterding menshigine ótti.
Qysqasy, memleket tarapynan jasalyp otyrghan auylsharuashylyghyna degen qamqorlyq tek qana músaldattyq topqa degen  «sadaqa» týrindegi sipattan aryla almay otyrsa, kerisinshe, «jekeshelenip», qalyptasqan sanauly irilengen kompaniyalar men holdingterge industriyalandyrushy obekt retinde qarau kózqarasy bar. Endeshe, Qazaqstannyng Auylsharuashylyq ministrligi auyl sharuasyn damytumen emes, industriyalandyru sayasatyn jýrgizushi organgha ainalghan, al onyng auyl túrghyndary esebinen azyq óndirudi damytu jónindegi qújaty da joq, bolsa, bәri qaghaz jýzinde. Búl ministrlik әuelden-aq, kolhoz-sovhozdy, sharuashylyqtardy taratumen shúghyldandy, auyldyqtar sonyng kesirinen maldan da, jerden de qaghyldy. Endi bayaghy qyzyl imperiya jasaghan isti qaytadan qolgha alyp, seriktestikterdi qúrmasa, jaghday auyr!
Auyl túrghyndarynyng taghdyry eldi zeynetaqymen qamtityn Halyqty әleumettik jәne enbekpen qamtu ministrligining qolyna ótkizilgen. Sol sebepti de Auylsharuashylyq ministrligin sharuashylyqty damytushy, ýilestirushi memelkettik organ retinde qarastyrugha tipten bolmaydy. Búl - jýieli de tynghylyqty sayasattyng jalghasy emes, zorlap, jasandy týrde әri kórneki iydeologiyagha negizdelgen sayasy tehnologiyanyng saldary. Sondyqtan búl «industriyalandyru sayasatyn» eldegi odan basqa taghy bir Industriya jәne jana tehnologiyalar ministrligi qinalmay-aq qosyp jýrgize alady, sonyng qúramyna komiytet retinde ótkize salu kerek. Búl ministrlikting auyldyng qarapayym fermerleri men diqandaryna, sharualaryna qatysy joq, ol tek qana auylsharuashylyghy esebinen bayyghan shonjarlar men alyp memlekettik qúrylymdargha qatysty.
Al, agrarlyq әleuetti elge qazir ne kerek bolyp otyr? Auyldyq mekenderdegi әleumettik әljuaz topqa ainalghan halyqtyng 40 payyzyn úsaq, shaghyn sharuashylyq subektilerine ainaldyru sayasaty kerek! «Egemen elding auyly» deytin sayasat qajet-aq. Auylgha kәsip pen paydanyng kózi retinde qaraytyn Auylsharuashylyq ministrligi emes, onyng әleumettik múqtajymen tikeley ainalysatyn Auyl ministrligi qajet. Ol ministrlik eng әueli halyqtyng teng jartysy asa auyr kýide  túryp jatqan auyldyq túrmysty әuelgi kezekte  qalpyna keltiretin, kelesi kezekte auylsharuashylyq baghyttaghy úsaq, ortasha kәsip pen óndiristi qúryp, damytugha septik eterlik mindetti atqarar edi.
N.Nazarbaevtyng biylghy joldauynda esti jighyzar mynaday sóilemder bar:
«Ýshinshi. Ónirlerdi damytu mәselesi.
Quatty Qazaqstan degenimiz - búl eng әueli ónirlerding quattylyghy bolyp sanalady».
Alayda, qyruar qarjy bólinip, qansha jyldan beri Aumaqty damytu komiytetining júmys istep jatsa da, ónirlerding qúlpyratyn týri joq. Óitkeni, ondaghy ómir sýrip jatqan júr ýshin qarapayym ghana әleumettik mәseleni sheshtindey naqty shara joq! Joldauda «...әleumettik infraqúrylym qarqyndy damuy qajet» delingen, biraq búl sóilem qashan auylda taza su men eng bolmasa azyn-aulaq mal jayatyn mýmkindik ashar eken?
Joldaudy oqyghan preziydent bolghanmen, oghan әzirlep bergen sol pәrmendi atqarushy ministrler ekeni beseneden belgili.  «Ýkimet eldi-mekender shoghyryn (aglomerasiya) damytu jóninde baghdarlama qabyldauy tiyis» delingen sol qújattyng jobasyn әzirlegender aglomerasiyany qalaysha damytudy oilastyrdy eken? Eger de Kenes ókimeti sekildi kolhoz-sovhozdar ashsa, bir jón! Qazir tipti, janadan salynghan jýzdegen kilometr temirjoldar men tasjoldardyng boyy iyesiz japan dala. Eng bolmasa, sonyng boyyndaghy beketterge ýy salyp qonystanugha júrtqa payyzsyz qúrylys materialyn nesiyege bere ala ma? Qalagha tentiregen auyl júrtynyn  óz betterimen keri qaytyp, ornalasyp, kәsip etuge mýmkindik jasay ala ma? Sol júrtqa jylyjay, mal bordaqylau punktterin salyp iske qosyp berse, iri qalalardaghy azyq baghasy týsip, júmyssyzdargha júmys tabylar edi ghoy. Úlanghayyr dalanyng boyyna qan jýgirip, eksportty bylay qoyghanda, elding ishki bazary óz azyghymyzdyng satyluyna mýmkindik bolmas pa edi?! Eng bolmasa «Jana auyl» baghdarlamasyn qolgha alsaq qayter edi?!
Joldau «Ýkimetke bir salaly shaghyn qalalardy damytu turaly arnayy baghdarlama jasaudy tapsyramyn» deydi. Aytpaqshy, elde 29 memlekettik baghdarlama bolyp, nәtiyjesi bolmaghasyn, ony jeteuge deyin azaytyp edik qoy. Endi sony kóbeytuge taghy kirisemiz be?  Bólingen aqsha sugha singendey qoldy bolyp jatsa, ol qalalar ózinen ózi qalay damymaq? Keshe ghana jylusyz qalghan Kentau qalasy jylu oshaghyn jekege satyp jibergendikten ayazgha úrynghan joq pa? Yaghni, jergilikti tirshilik kózi jekshelenip, ony baqylaytyn jergilikti halyq biyligi bolmaghasyn, barlyq jerde apattyng qúlaghy qyltiya bastady. Qoghamdyq nazar bolmasa, ony biylik baqylay ma? Qanyraghan kenestik ýilerde amalsyz túryp jatqan keshegi auyldyqtar jayynda naqty nege joba joq? Eng bolmasa, sol shaghyn qalalardyng ainalasyna kókónis, azyq óndiru  keshenderin túrghyzugha bolar edi ghoy.  
Mine, osy jaylar joldauda bylaysha kórinis tapqan: «Jergilikti ózin ózi basqarudy jetildirip, barsha jergilikti damu mәselelerin sheshuge azamattardyng qatysuyn keneytu asa manyzdy. Biylghy 1 shildege deyin Ýkimet Jergilikti ózin ózi basqarudy damytu tújyrymdamasy  jobasyn  jasap bitirui tiyis». Alayda, ony bekitetin zang jobasyna halyq qatyspasa, keshegi deputat bolyp taghayyndalghan sheneunikter halyqtyng ózin ózi basqaruyna múrsat bermek pe?!
Joldauda elding apaytós dalasyn iygeretin orasan joba turaly aitylyp otyr: «Vajnoe znachenie iymeet zavershenie stroiytelistva  kazahstanskogo uchastka mejdunarodnogo avtomobilinogo koridora «Zapadnaya Evropa - Zapadnyy Kitay». Eto deystviytelino narodnaya stroyka veka. Gde eshe za try goda bylo postroeno 2700 km. kachestvennoy avtomobilinoy dorogi? My doljny v sleduishem godu etu rabotu zakonchiti.
Vajno pristupiti k stroiytelistvu dvuh novyh jeleznodorojnyh liniy - Jezkazgan-Beyneu protyajennostiu 1200 kilometrov y Arkalyk-Shubarkoli.
Ety proekty pridadut moshnyy impulis razvitii Jezgazgan - Arkalykskogo regiona».  Biraq әlemde jol salghanda, onyng boyyna halyqty qonystandyru sayasaty qosa josparlanady, infraqúrylym qosa jýredi. Bizde búl jóninde әzir әreket bayqalmaydy. Endeshe, ol sony salyp bergen búralqylargha әzirlep jatqan infraqúrylymymyz emes pe?!
Joldauda: «Desyatoe. Razvitie seliskogo hozyaystva.
Agrarnyy sektor Kazahstana obladaet bolishimy eksportnymy vozmojnostyamy y vysokim potensialom dlya vnedreniya innovasiy.
Potrebnosti v prodovolistviy s kajdym godom v miyre budet vozrastati. Etu vozmojnosti nam upuskati nelizya» - delinedi. Al, sony óndiretin halyq turasynda oilandyq pa? Álde ol sharuamen tek qana kekireygen audan, oblys әkimderi men solardyng jaqyn-juyqtary ghana «aynalysa ma»?
Mine, osy súraqtargha jauap beru ýshin de, әlgi el qazynasyn rәsuә etetin organdardy qysqartyp, tikeley halyqtyng múqtajymen ainalysatyn Auyl ministrligi qúrylsyn! Ol auyldyq újymdyq sharuashylyqtar men óndiristerdi salyp, qúryp, qalyptastyryp, әbden jýrgen kezde ghana sol auyldyqtargha satudy qolgha alsyn. Álgi joldaudy jýzege asyratyn birden bir tetik - osy! Álde halyqtyng 40 payyzyn qamtyghan sala ýshin bir ministrlik ashu qoldan kelmey me?
«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1494
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3263
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5592