Qonyr - búl qazaq týsiniginde auqymy keng filosofiyalyq úghym, ergologiyalyq aspekt. Al, Qonyr Mandokiy da qazaq  ruhany ómirinde 1970 jyldardyng sony men 1980 jyldardyng bas  kezinen bastap sony  qúbylysqa ainalghan qasiyetti esim. Atyna zaty say, Qonyr dese qonyr kýsh, sergek oi, biligi asqaq, tyng múrattargha dem bergen túlgha edi, qazaqtar ony tughan úlynday kórdi, tez bauyr basyp ketti.

Tarih sergeldeninde ajyrap qalyp, Europadan qonys tepken shyghystyq júrt - madiyarlarlardan qonys tapqan qypshaqtar babalarynyng tuysqandardy ansaghan armanyn jeti jarym ghasyr ótse qayta jalghap, bozdaghan botaday ansap kelip, alty Alashtan pana tabuy - Qonyrdyng tarihy erligi bolyp qaldy. Yaghny ata-baba amanatyn oryndau jolynda ózin qúrban etkendigi, rasynda da jerlesteri ómirden qapyda attanghan Qonyr turaly «qúmandardyng qúrbandyghy» dep baghalauy sonyng aighaghy edi.

Qonyr agha otasqan qazaq qyzy Onayshanyng jerles aqyny M.Satybaldiyevting «Ómirden bir myqtap qaytsa dep jýrmin bir esem...» dep keletin jyr joldaryn oqta-tekte qaytalap otyratyn. Búl  onyng ómirlik kredosy ispetti edi.  Madiyar halqyna sinisip ketse de ózinining qypshaqtyq bolmysynyng soraby men solghyn izderin saqtap qalghan qúman-qypshaqtyn  tilin, dilin, bolmysyn janghyrtu jolynda is tyndyrdy, ýlken josparlardy ómirge әkeldi.

Qonyr - búl qazaq týsiniginde auqymy keng filosofiyalyq úghym, ergologiyalyq aspekt. Al, Qonyr Mandokiy da qazaq  ruhany ómirinde 1970 jyldardyng sony men 1980 jyldardyng bas  kezinen bastap sony  qúbylysqa ainalghan qasiyetti esim. Atyna zaty say, Qonyr dese qonyr kýsh, sergek oi, biligi asqaq, tyng múrattargha dem bergen túlgha edi, qazaqtar ony tughan úlynday kórdi, tez bauyr basyp ketti.

Tarih sergeldeninde ajyrap qalyp, Europadan qonys tepken shyghystyq júrt - madiyarlarlardan qonys tapqan qypshaqtar babalarynyng tuysqandardy ansaghan armanyn jeti jarym ghasyr ótse qayta jalghap, bozdaghan botaday ansap kelip, alty Alashtan pana tabuy - Qonyrdyng tarihy erligi bolyp qaldy. Yaghny ata-baba amanatyn oryndau jolynda ózin qúrban etkendigi, rasynda da jerlesteri ómirden qapyda attanghan Qonyr turaly «qúmandardyng qúrbandyghy» dep baghalauy sonyng aighaghy edi.

Qonyr agha otasqan qazaq qyzy Onayshanyng jerles aqyny M.Satybaldiyevting «Ómirden bir myqtap qaytsa dep jýrmin bir esem...» dep keletin jyr joldaryn oqta-tekte qaytalap otyratyn. Búl  onyng ómirlik kredosy ispetti edi.  Madiyar halqyna sinisip ketse de ózinining qypshaqtyq bolmysynyng soraby men solghyn izderin saqtap qalghan qúman-qypshaqtyn  tilin, dilin, bolmysyn janghyrtu jolynda is tyndyrdy, ýlken josparlardy ómirge әkeldi.

1965 jyldan bastap ómirden ozghangha deyin (ol sapar barysynda Daghystanda Makachkalada ýzildi) shyghys Europada Balqannan bastap, Orta, Kishi, Kindik Aziya, Oral, Altay, Pamiyr, Orhon  boyyna deyin jýrip ótken keng aumaqta Qonyr dýiim júrtqa tarih qoynauynan kelgen  «uaqyt mashinasy» ispetti әser qaldyrdy, myndaghan jandargha oy saldy, armanyna qanat bitirdi, qysqasy sol aumaqta Qonyrdyn  izi qaldy.

Ómiri bir ónege ispetti Qonyr 1972 jyldan qazaq tilimen dendep shúghyldandy. 1974 jyly Mongholiyadaghy qazaqtar arasyna bardy, ondaghy Múztaugha shyghyp, dosy Edigening әkesi Tóletey qajygha «kókiltash» rәsimimen tondy bala boldy.  Tau men tasty kezip, kóne týrki balbaldarymen jylap qauyshty. Ol turaly Qazaqstandaghy alghashqy madiyar elshisi týrkolog Torma Yojef maqala jazdy.

Býkil әlemdi qamtyghan sayasy kriziys, ýlken  ózgerister kezinde Qonyr memlekettik qyzmet, diplomatiyalyq mansapty mise tútpady, ghylymgha adal boldy. Kerisinshe, jýrip-túrudy jiyiletti. Sonday bir sapary barysynda 1991 jyly («Aray» jurnaly, №1) júbayy Ayshanyng súqbattarynda («Aziya» aptalyghy,  1992. №9) «Tumaq bar da ólmek bar. Kóz júma qalsaq sýiegimiz ata-baba jerine qoyylsa dep tileydi Ishtvan» dep edi, bilgendey, sezgendey. Óitkeni dosy aqyn Kórmendi jyrlaghanday «tispen tughan Qonyr baqsy» sәuegey, zamanynan ozyp tughan kemenger edi.  1992 jyly  kóz  júmghan Qonyrdy  óz  amanaty   boyynsha Almatydaghy Kensay baurayyna qazaq, týrki ziyalylary, әsirese til, tariyh, әdebiyet zertteushi ghúlamalar qatty qayghyra, kýnirene joqtap, arulap songhy sapargha shygharyp saldy.

Ózining sholaqtau ghúmyr keshkendigine qaramay sóz joq, Qonyr agha baqytty jandardyng biri. «Baqyttysyng baqyt izdep sorlasan, baqytty bop sorlap jýrseng masqara» dep Múqaghaly aqyn jyrlaghanday ol izdenu, kýresu, ýlken múratqa niyettesterin baghyttay alghan, ómirimen de, qazasymen de mifologiyalyq zanghargha kóterile bilgen túlgha bolyp bizding jadymyzda qaldy.

Madiyarlar men basqa týrki halyqtary Qonyrdy este qaldyru men múrasyn iygeruge erekshe mәn beredi: jerlesteri Karsagtyqtar men qyrghyzdar Qonyrdyng ruhyna baghyshtalghan sharalar ótkizdi, birneshe jinaq arnady, Qonyr enbekterin  jaryqqa shygharuda.

Alayda, onyng múrasyn iygeruden góri  «jan edi bir ór túlghaly» dep keletin esteliktermen shektelip otyrghan jayymyz bar.  Týrki-madiyar     halyqtarynyn  arasyndaghy  altyn kópir, týrki halyqtary arasynda anyzdy túlghagha,   sýiispenshiliktin    ýlgisine     ainalghan   Qonyrdyn  múrasyn iygeru,  este qaldyru sharalary asa qarqyndy bola qoyghan joq, jýieli jýrilmedi.

Degenmen, Almaty qalasynyng kóne audandarynyng birindegi úzyndyghy 2 shaqyrymdyq kóshe Qonyr Ishtvan (búrynghy Qrasnyy Partizan kóshesi) atymen atalady. Sonday-aq últjandy azamat Ernar Mәsәlimning jankeshtiligining arqasynda Almatydaghy №154 orta mektepke Qonyrdyng esimi berildi. Mektepte «Jana sahna» atty oqushylar teatry, qazaqsha KVN jenimpazy «Qonyr úlandary» komandasy, múrajay-mýiis jәne t.b. sharalar Qonyrgha arnalghan is-nasihattyng kórinisi. Osynday kónilge medeu eterlik  tirlikterge qoldau kórsetushi professor Erden Qajybekting bastamasymen Til komiyteti tarapynan 2007 jyly jeltoqsanda Astanada ótken  «Qazaq tilining tarihy: altay dәuiri - prototýrik kezeni - kóne týrik eskertkishteri» atty halyqaralyq ghylymiy-teoriyalyq konferensiyany Mandoki  Qonyrdyng ruhyna baghyshtady.

Qonyrdyng mereylik datalary eskerusiz qalyp keldi. 2014 jyly Qonyrdyng tughanyna 70 jyl tolady... Qonyrdy este qaldyru, onyng múralaryn iygeru barysynda eleuli sharalar atqaru - barsha týrki  halyqtaryna ortaq paryz, sonyn  ishinde  TIKA, TURKSOY siyaqty ýlken halyqaralyq úiymdargha, qazaq ruhaniyatyna ýlken paryz bolyp túrghany belgili..

Qonyr otbasy bayaghy qazaqtyng myrzalarynday týsel kóp týsetin, barlyq qúrlyqtan kelip-ketip jatatyn qazaq-qypshaq mәdeniyetining kishkene araly, elshisi ispetti baspanasyndaghy Qonyrdyng 40 mynday kitap pen qoljazbadan túratyn bay  kitaphanasyna qoldau, memorialdyq muzey ashu, Qonyr enbekterining jinaghyn audarmasymen qosa shygharu - eng basty sharalardyng biregeyi bolmaq.

Qonyr múralaryn iygerudi onan tәlim, ónege alghan, madiyar tilin iygergen maman retinde óz basym inisiativti júmys retinde jýrgizip kelemin. Qiyameti kóp, qym-quyt auqymdy iske qol úshyn  údayy sozyp kelgen janashyr jandargha Qonyr aruaghy riza bolsyn dey otyryp, rahmet aitamyz. Olar - Qonyrdyng dostary akademik B.Kómekov, professorlar E.Qajybek, K.Húsayynov, N.Uәli, M.Sembi, M.Áuezov, S.Ótemisúly jәne kóptegen qazaq ziyalylary, Atyraudaghy Qonyrdyng qayynaghasy Mashyryq Óteuliyev basqaratyn «Darigha-M» komaniyasy, madiyar-qazaq yntymaqtastyghy salasyndaghy údayy qoldaushy Gal Andrash basqaratyn «Barys» qory, әriptesteri akademik Vashary Ishtvan, doktor Erdely Ishtvan, Birtalan Agnesh, Bashky Imre, marqúm Torma Yojef, zertteushiler  Benkó Mihay, Shomfay Kara, Kun Peter, Týrkiyadaghy professor Gýnay Qaraagach, Polishadaghy Henrik Yankovsky  jәne  t.b. kóptegen әriptester.

Mandoky Qonyr Ishtvan Majarstan týrkologiyasyndaghy dәstýrli salalarynyng ishinen majarlardyng kóne tarihy men týrki-madiyar baylanystaryn zertteudi negizgi nysanasy etip  ústanghan.  Qonyrdyng ghylymy zertteuleri kóne týrki tekti  kóptegen madiyar sózderining etimologiyasynyng týiinin sheshti, bashqúrt-madiyar ortaq etnoniymi tónireginde qalyptasqan jansaqtyqqa tórelik aitty, madiyarlar men qúmandardyng týrkilermen baylanystaryn birneshe qyrynan jan-jaqty dәleldey bildi. Qonyr Europadaghy qúman-qypshaqtar men týrki júrttary arasyndaghy tarihiy-mәdeny baylanysty zertteu mәselesin sapalyq jana dengeyge kótere bilgen birden-bir ghalym.

Ghúmyrnamalyq jinaqta Qonyrdyng ghylymi, adami, azamattyq kelbetine qatysty әr aluan materialdardy qamty otyryp, Úly túlghanyng qyrlaryn kórsetuge niyet ettik.

Qonyrdyng naghyz ghylymy sýbeli enbekterining audarmasyn ghylymy kommentariylerimen qosa shygharu, estelikter qúrastyru aldaghy kýnning enshisindegi ister ekeni anyq.

1. Majarstan - Balqan - Kishi Aziya - Kavkaz - Týrkimenstan - Ózbekstan - Qazaqstan - Qyrghyzstan - Kindik Aziya - Mongholiya baghytymen Dunaydan - Orhongha deyin «QONYR JOLY» GhYLYMY EKSPEDISIYaSYN úiymdastyru.

2.      Qonyr múralaryn iygeru mәselesin jýieli, keshendi týrde jýrgizu:

Qonyrdyng jinaqtaghan týrki halyqtarynyng auyz әdebiyet ýlgileri men etnografiyasy turaly derekterin toptap, jinaq etip bastyru; 1965 jyldan Rumyniya, Búlghariyadaghy Dobruja, Dely orman ónirinde túratyn týrki tekti júrttar arasynda jýrgizgen tildik-etnografiyalyq-foliklorlyq ekspedisiyalyq zertteu nәtiyjesinde 40 mynday sózden túratyn dialektologiyalyq sózdikti baspadan shygharu;  Qonyrdyng ghylymy enbekterining jәne ghylymiy-kópshilik enbekterining tolyq jinaghyn jeke-jeke shygharu; Qonyrdyng ghylymy enbekterin audaryp, ghylymy kommentariylerimen qosa otyryp, jeke jinaq etip shygharu. Qonyrdyng enbegining ghylymy manyzdylyghyn eskere otyryp, Memlekettik «Mәdeny múra»  baghdarlamasyna engizu joldaryn qarastyru.

Qonyr qoljazbalarymen júmys jasau jәne enbekterin audarumen ainalysu ýshin arnayy baghdarlama men sheteldik ghylymy mekemelermen, atap aitqanda Qonyr ózi qyzmet atqarghan Budapesht Memlekettik uniyversiyteti men Majarstan ghylym akademiyasynyng altaistika ortalyghymen birlesip júmys jasaugha qol jetkizu, kelisim -shart jasasu.

3.   Qonyrdy eske qaldyru sharalaryn jalghastyru;

Týrki respublikalarynyng bas qalalaryndaghy bir-bir kóshege Qonyr esimin beru;

Almatydaghy Qonyr atyna berilgen kóshege onyng bust eskertkish taqtasyn ornatu;

Atyrau oblysy, Qúlsary audanynyng Teniz kenishindegi vengr  múnayshylarynyng auylyna Qonyr atyn beru;

QR jogharghy oqu oryndarynyng studentteri men jas filolog, etnograftargha arnap Qonyr atyndaghy stiypendiya taghayyndau;

«Abay-aqparat»