«Darynsyz basshylar elimizding bas gәzetin beyshara kýige jetkizdi» dep atalghan súhbat (Rahym Ayypúly . «DAT. Obshestvennaya pozisiya» gәzeti, 08. 02. 2012 j.) meni de beyjay qaldyrghan joq. Ózim kuә bolghan qaydaghy men jaydaghy esime týsip, kóz aldyma nebir kórinis kóldenendedi.

Mine, Almatydaghy mәdeniyet sarayy. Dýnie jýzi qazaqtarynyng alghashqy qúryltayy. Jinalghan júrt mәre-sәre. Qytaydaghy, Mongholiyadaghy, Almaniyadaghy, Austriyadaghy... qazaq qauymdarynan kelgen ókilder - qayran qazekemder bizben jylap kórisip, atamekenge oralar kýn tughanyna sheksiz quanyshty.
Sol kýni tanerteng Almatynyng әuejayynda Mongholiyadan kelgen qandastarymyzdy qarsy alghanymyzda úshaqtan týsken qarttyng enkildep tize býgip, jerge mandayyn tiygizip: «Aynalayyn, atamekenim!» dep egilgende, kәri kózding ystyq jasy búrshaqtap tógilgenin kórip, qabyrghamyz sógile jazdaghan. Tuyp-ósken jerde beyqam tayrandap jýrgen men Otannyn, eldin, jerdin, halyqtyng qadirin bile bermeytinimdi sonda týsinip, kýpirligim ýshin qúdaydan ishtey keshirim súradym.

«Darynsyz basshylar elimizding bas gәzetin beyshara kýige jetkizdi» dep atalghan súhbat (Rahym Ayypúly . «DAT. Obshestvennaya pozisiya» gәzeti, 08. 02. 2012 j.) meni de beyjay qaldyrghan joq. Ózim kuә bolghan qaydaghy men jaydaghy esime týsip, kóz aldyma nebir kórinis kóldenendedi.

Mine, Almatydaghy mәdeniyet sarayy. Dýnie jýzi qazaqtarynyng alghashqy qúryltayy. Jinalghan júrt mәre-sәre. Qytaydaghy, Mongholiyadaghy, Almaniyadaghy, Austriyadaghy... qazaq qauymdarynan kelgen ókilder - qayran qazekemder bizben jylap kórisip, atamekenge oralar kýn tughanyna sheksiz quanyshty.
Sol kýni tanerteng Almatynyng әuejayynda Mongholiyadan kelgen qandastarymyzdy qarsy alghanymyzda úshaqtan týsken qarttyng enkildep tize býgip, jerge mandayyn tiygizip: «Aynalayyn, atamekenim!» dep egilgende, kәri kózding ystyq jasy búrshaqtap tógilgenin kórip, qabyrghamyz sógile jazdaghan. Tuyp-ósken jerde beyqam tayrandap jýrgen men Otannyn, eldin, jerdin, halyqtyng qadirin bile bermeytinimdi sonda týsinip, kýpirligim ýshin qúdaydan ishtey keshirim súradym.
Al mynau súhbattan Shayynghazy Seyfolla degenning «Egemen Qazaqstan» gazetindegi maqalasynda «Otan, patriot degen sózge layyq bolu ýshin, adam osy elde úzaq uaqyt túryp, el kórgen qiyndyqtardy birge kórui tiyis» degen shiyki-shirik pikirin bilip, jaghamdy ústadym. Onyng oisymaghynsha, Qazaqstanda tuyp-óspegen qazaqta, atamekenin saghynudy bylay qoyghanda, qazaqtyghyn oilau degen bolmaydy eken. Qazaq ekenin sezinui ýshin Qazaqstangha kelip, úzaq uaqyt túru, basqa qiyrdan әkelingen mal siyaqty jersinui kerek kórinedi. Astafyralla!
IYә, sol qúryltayda mәdeniyet sarayynyng shanyraghyn shat-shadyman da shalqar sezim kernep túrdy. Ishki-syrtqy qazaqtar bәrimiz kópten kýtken toyymyzdyng qúshaghyndamyz. Tәuelsiz Qazaqstannyng túnghysh preziydenti, dýnie jýzi qazaqtary qauymdastyghynyng tóraghasy Núrsúltan Nazarbaev kónildene, kósile sóilep, shetten kelgen qandastarymyzdyn, eger janylyspasam, tórteuine «Qazaqstan Respublikasynyng azamaty» tólqújatyn júrt aldynda tapsyryp: «Qashan kelsenizder de, tórimiz dayyn, azamattyqty birden alasyzdar!» - dedi. Quatty quanyshpen qúshyrlana soghylghan shapalaq kýshi saltanat sarayymyzdyng tóbesin kóterip kete jazdady...
Taghdyrdyng tauqymetimen jyraqqa ketken qazaqtardyng aman-esen jýrgenderining ózderi, jat jerding topyraghy búiyrghandardyng úrpaqtary atamekenine - Qazaqstanyna kósh betin týzedi. Búqaralyq aqparat qúraldarymyz ansap kelgen aghayyndarymyzdy әspettep aityp ta, jazyp ta, kórsetip te, aiyzymyzdy qandyra bastady.
Sodan keyin birte-birte... sóz búzyldy, is iridi. Oralmandar dep atalghan qandastarymyz, әkesinen balasy, aghasynan qaryndasy aiyrylyp degendey, respublikanyng oblystaryna pәlen ýilep jóneltile salatyn boldy. Olar barghan jerde baspanagha jarymay, júmysqa ornalasa almay qinaldy. Onyng ýstine jergilikti әldebir qanypezerler olardy «qytay», «múnghyl», «qaraqalpaq» dep atap, kópe-kórineu kemsitudi shyghardy. Joghary bilimi bar múghalimder, dәrigerler, ghalymdar, jazushylar tek baqtashy, shopan, poshtashy júmystaryna ghana alyndy. Jalpylap aityp otyrghan joqpyn, alayda kóbinese solay boldy.
Almatyda da, jer-jerde de jelden jýn týtkish alayaqtar oralmandy: «Saghan azamattyq alyp beremin!.. Sening ýy aluyna kómektesemin!..» - dep aldap, aqshasyn qaqshyp, zym-ziya ketip jatty. Onday onbaghandyq baspasóz betinde aighaqtaldy da. Biraq tútylghan, tútylsa da, jazalanghan eshkim bolmady.
Qysqasy, oralmandardyng kóshi-qony alayaq sheneunikterding «tabys kózine» ainaldy. Ony da jalpylap aityp otyrghan joqpyn, alayda kóbinese solay boldy. Jat elde onday qulyq-súmdyqty kórmegen qandastarymyzdyng jaqsylyqtan týnilip, qaytadan kóship ketkeni, әli de ketip jatqany sondyqtan.
Respublikamyzdyng oblystaryn aralaghan kezderimde, әneu maqalasymaqta aitylghanday, «kýneltu ýshin kelgen» oralmandardy kórgen emespin. Kerisinshe, «eki qolgha bir júmys» taba alghandary jer emshegin emip, diqan bolyp jýr, mal ósirip, et, sýt, may, qymyz, shúbat saudasyn ondap, manayyn jarylqap jýr. Negizgi mamandyghyn kóksep, súrap, qasarysqany joq (oralmandardyng qanshasy qanday oquda, qyzmette ekenin Rahym Ayypúly derek tilimen aityp beripti). Yaghni: «Oralmandar bas paydasyn kózdep keldi», «Oralmandardan Qazaqstangha eshqanday payda bolmady», «Janaózendegi oqighagha oralmandar kinәli» degen siyaqty sandalbay sózder saytanauyzdan shyghyp jatyr. Ýkimetting Janaózen túrghyndaryn basqa aimaqtargha kóshiru siyaqty «ómirsheng mәseleni» oilap tauyp, «preziydentting tapsyrmasy boyynsha «Júmyspen qamtu - 2020» baghdarlamasyn jasap», ol sharagha 11,3 milliard tenge bóludi kózdeui, meninshe, «Janaózendegi qantógiske oralmandar kinәli» degen dýmbilez pikirdi pisiru.
«Núr» degen sózdi kóringen jerge tyqpalau «dәstýrimizshe» alystaghy qandastarymyzdyng atamekenge bet týzegen «Núrly kóshi» osynday qiytúrqygha úshyraumen tejele bastady. Biylikting «biz bilgendi kim bilip jatyr» ispetti býrkemeli sayasaty «Egemen Qazaqstan» gazetinde shayynghazylardyng auzymen aitylsa, ol sayasatty qúlybaev-shýkeev-ertisbaevtar janaózendikterge tana bastasa, «Núrly kósh» toqtady, basy tauday, ayaghy qylday boldy dey berelik.
«Obshestvennaya pozisiya»
(proekt «DAT» № 08 (136) 15 aqpan 2012 jyl