Qyzylorda oblystyq appelyasiyalyq sotynda ótken aptadan beri búrynghy «әkimder isinin» talqylauy jýrip jatyr. Alghashqy kýnnen-aq baylamy shiyki isting qoldan qúrastyrylghany әshekere bola bastady. Sot talqysynda bir-birine qiilaspaytyn nebir dәlelder, tipti, eks-әkimning eki orynbasaryn birdey jalghan kuәlik beruge iytermelegen audio jazba payda boldy.

Múrat Imandosovtyng qorghaushylary da qyzyq mәlimet úsyndy. Onda oblystyq júmyldyru basqarmasynyng basshysy, basty kuәger Asylbek Shamenovtyng tergeu barysynda bergen jauaby keltirilgen. A.Shamenovtyng aituynsha, 08.08.2019 jyly oblys әkimining búrynghy orynbasary Múrat Imandosovtyng kabiynetinde jinalys bolypty-mys. Sóitip, M.Imandosov «Syr meyirimi» qayyrymdylyq qorynan 80 mln tengeni 4 qúrylys kompaniyasyna audartugha «tapsyrma» beripti-mis. Shamenov sol kýni tórt kompaniya basshysy men qayyrymdylyq qorynyng atqarushy diyrektory S.Abdrahimovanyng kezdesuin óz kensesinde úiymdastyrady.

Biraq sot barysynda A.Shamenov «tórt kompaniya basshysyn kim shaqyrdy» degen súraqqa naqty jauap bergen joq. Esesine, sol kensede otyryp, tórt kompaniya basshysy S.Abdrahimovanyng atyna 80 mln tengeni alugha ótinish hat jazady. Búl tórt hat júmyldyru basqarmasynyng zangeri Boranbaev arqyly әzirlenip, sol jerde qor basshysy S.Abdrahimovagha tapsyrylady.

Bolmaghan qúryltay

Sotqa deyingi tergeude A.Shamenov «sol jerde S.Abdrahimova qatysqan qor qúryltayshylarynyng jiyny ótip, 4 kompaniyagha 20 mln tengeden qarjy audaru turaly sheshimge keldi» dese, sot barysynda «búl oqigha esimde qalmapty» dep jalt búryldy. Shamenovty de «týsinuge» bolady. Óitkeni, sottaghy talqylau kezinde 08.08.2019 jyly qayyrymdylyq qorynyng eshqanday jiyn ótkizbegeni, al hattamanyng keyin jasalyp, artqy kýnmen qol qoyylghany anyqtaldy. Ony qor basshysy S.Abdrahimova da sotta rastady. Sotta taghy bir qyzyq nәrsening basy ashyldy. Shamenovtyng aitqandary qor basshysy S.Abdrahimovanyng aitqandaryna mýldem qarama-qayshy bolyp shyqty. Abdrahimovanyng aituynsha, ol Shamenovke jolyqpas búryn, sol basqarmagha kelip, «Baq-bereke» kompaniyasynyng diyrektory Aybek Ernazarovpen kezdesedi. Ernazarov oghan 80 mln tenge súraghan ótinish hatty beredi. Odan son, qor basshysy oblystyq qúrylys basqarmasynyng basshysy Múhamedisa Álserikovke telefon soghyp, әlgi hat jayynda aitady. M.Álserikov 20 mln tengeden tórt kompaniyagha qarjy audaruyn súraydy. Sonday-aq, kuәgerler kórsetkendey, S.Abdrahimova júmyldyru basqarmasyndaghy kezdesuge M.Álserikovtyng aituymen kelipti.

Al Shamenov bolsa, tergeu barysynda «basqarmagha bәrin shaqyrghan qúrylys basqarmasynyng qyzmetkeri» dep jalghan aitqan bolyp shyqpay ma? Álde, Shamenov «qúrylys basqarmasynyng qyzmetkeri» dep M.Álserikovty aityp otyr ma? Endeshe, sot barysynda bәrin úmytyp, nege «esinen tanyp» otyr? Sot talqysynda sudiya búl mәselelerge nege mәn bermegen?

A.Shamenov aitqanday, 08.08.2019 jyly Múrat Imandosovtyng kabiynetinde jiyn jasamaghany, onyng 31.07.2019 -18.08.2019 jyl aralyghynda Arys qalasynda issaparda jýrgeni naqty qújattarmen dәleldendi. Al «kabiynette jiyn jasady» degen 08.08.2019 jyly Shymkent qalasyndaghy qonaqýide týnegen. Onyng da qújattary is-qaghazdarynda tirkelgen. Qúrylys kompaniyalaryn tandaugha da Múrat Imandosovtyng mýldem qatysy bolmaghan. Ony A.Shamenovpen bettestiru kezinde de dәleldegen. Qorghaushylar «tynghylyqty mәn berilmegen búl jaghday sottyng Múrat Imandosovqa qatysty әdiletsiz ýkim shygharuyna mәjbýr etti» degen pikirde.

Biraq «tergeude jalghan kuәlik bergeni ýshin A.Shamenov qylmystyq jauapkershilikten qalay sytylyp ketti?» degen zandy súraq tuady. Onyng jauaby tómendegi mәselelerde sekildi.

Diktofondaghy «diyversiya»

«Appelyasiyalyq talqylau kezinde taghy bir súmdyq oqigha belgili boldy. Ol jayynda advokat Lәzzat Kendebayqyzy Feysbuktaghy paraqshasynda bylay jazdy:

«ANTIKORDYNG “әkimder isine” baylanysty taghy bir qiytúrqy operasiyasy turaly.

Q.Ysqaqovty torgha týsiru ýshin tergeu jýrgizgen sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres agenttigining qyzmetkerleri onyng eki orynbasary M.Imandosov pen M.Delmúhanovty da oblys basshysyna qarsy “pokazaniya beruge obrabotka” jasaydy..

Iske dәleldeme retinde tirkelgen audijazba osyny kórsetedi.

Isting 14-shi tomynyng 65-shi betinde eki orynbasardyng 01.04.2019 jylghy әngimesi diktofongha jazylyp qalghan disk bar.

Ol jerde M.Delmuhanovqa M.Imandosov antikordyng qyzmetkerleri ózine “әkim tapsyrma berdi dep ait, obnalichivati etip әkelip ber dep tapsyrma berdi dep ait”-dep qysym kórsetip jatqanyn atap kórsetedi.

Sonday-aq, M.Imandosov olargha olay ótirik aita almaytynyn aitqanyn, oghan tergeu organy qyzmetkerlerining renjip jatqandyghyn aitady.

Sózbesózkeltirsek:

D: - “Vy doljny zashishatisya vdvoem” dep aityp jatyr (antikor qyzmetkerleri)

I: - Joq endi, zashishatisya etkende, ne dep zashishatisya etemiz? Ótirik aytamyz ba endi? Erteng ony za lojnye pokazaniya dep tartyp ketedi ghoy.. Peshenemizge kórinip túrghan shyghar, kóremiz ony, konechno, onay emes (balaghat sóz)

Sonyng bәrine Qúday quat bersin. Qazir ótirik aityp svobodada jýrgen kezde, jýre almaysyng ghoy..

D:-Jibermeydi deysiz ghoy?

IY:- Konechno...

Búl jerde Múrat Imandosov tergeu organy tarapynan qalay ýgittese de, ótirik aityp, jalghan jauap bere almaytynyn aityp otyr..» (Avtordyng jazu stiyli men orfografiyasy saqtaldy).

Audiojazbadan bayqaghanymyzday, sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres basqarmasynyng qyzmetkeri Múrat Imandosovqa «Quanysh Ysqaqovqa qarsy kuәlik berseniz, sizdi bostandyqqa shygharamyz» dep otyr. Biraq Múrat Imandosov ar aldynda adal bolyp qalghysy kelgen. Sondyqtan, jalghan kuәlik beruden bas tartypty.

«Qylmystyq istin» anatomiyasy: Shamenov kimning shikәrәsi?

Jalpy, osy «qylmystyq istin» anatomiyasyn týsinu ýshin aldymen kuәlikterin tergeu sayyn ózgertken eki-ýsh kuәgerding ómir jolyna az-kem kóz tastap ótelik. Múrat Imandosovqa qarsy týsinik bergen Asylbek Shamenov 1978 jyly Jalaghash audanynda dýniyege kelgen. Ákesi Ómirbek Shamenov kezinde kenshar diyrektory, audan basshysy, odan keyin Qyzylorda oblystyq Jolaushylar kóligi jәne avtomobili joldarybasqarmasyn basqarghan. Oblys júrtshylyghy aldynda bedelden kende emes. Jalghyz úly Asylbekti qatarynan kem qylghan joq. Biletinderding aituynsha, oqytty, toqytty, jalghyz úldy «adam qylu ýshin» aryn da saldy, baryn da saldy. Nәtiyjesi jaman emes. Asylbek Shamenov karieralyq ósu jolynda әkesin «shang qaptyrdy». Qysqasha dosiesine zer salsaq:

2007-2012 jyldary Qyzylorda oblysynyng memlekettik sәulet-qúrylys baqylau, sonday-aq oblystyq energetika jәne túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyq basqarmalarynda jauapty qyzmetter atqarghan.

2012-2015 jyldary Qyzylorda oblysynyng energetika jәne túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyq basqarmasy basshysynyng orynbasary.

2015-2018 jyldary, pәlen jyldan beri tapjylmay Qyzylorda qalasyn basqaryp otyrghan Qyzylorda qalasynyng әkimi N.Nәlibaevqa orynbasar bolghan.

2018 jyldyng mamyrynan Qyzylorda oblysynyng júmyldyru dayyndyghy basqarmasynyng basshysy, al 2020 jyldyng nauryz aiynan bastap Jalaghash audanynyng әkimi qyzmetin atqaryp keledi.

Osy jerde myna nәrseni este saqtanyz: Asylbek Shamenovting «әkimder isi» barysynda tergeu organyna bir ret-aq ret barghan, yaghny bir-aq ret týsinikteme bergen. Múnday manyzdy figuranttyng Álserikov, Rýstemov jәne basqa «kuәgerler» syqyldy tergeu organynyng tabanyn tozdyrmauynda ne gәp bar?..

Aytpaqshy, eske sala keteyik, Asylbek Shamenovtyng Shamenov Shamúrat Aytmúratúly degen 1980 jylghy nemere inisi bar ekenin kóbi bile bermeydi. Ózi de aty-jóni men ómirbayany jaryqqa shyqqanyn qalamaydy. Qarapayym adamnyng tilimen aitqanda, ol «mәsele sheshetin» qyzmet atqarady. Shamúrat Shamenov QR Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigining Qyzylorda oblysy boyynsha departamentinde tergeu bólimine basshylyq jasaydy. Negizinde, qúqyqtyq qoghamda múnday is bitkenshe kýdikti nemese kuәgerding tuystary jauapty qyzmetten uaqytsha alastatyluy kerek edi. Bizde bәri kerisinshe...

Siz kimsiz, S. hanym?

«Ákimder isinin» taghy bir kuәgeri – «Syr meyirimi» qayyrymdylyq qorynyng atqarushy diyrektory Sapura Abdrahimova hanym. Búl kisi jayly maghlúmat tam-túm. Osy dauly oqigha bastalghan sәtte-aq, feysbuktegi paraqshasyndaghy suretteri men kóptegen mәlimetterdi óshirip tastaghan. Ázirge belgilisi – Sapura Abdrahimova búrynghy prokurordyng qyzy. Qyzylorda qalasyndaghy pedagogikalyq institutty bitirgen. Biraq pedagogikadan góri, qayyrymdylyq sharasymen ainalysudy jón kórgen sekildi. Bastapqyda oblys әkimdiginde ishki sayasat salasynda qyzmet atqanghan. Ózining aituynsha, 1995 jyly Berdibek Saparbaev Qyzylorda oblysyna әkim bolyp kelgennen keyin Sapura hanymdy qayyrymdylyqpen ainalysugha úsynys jasaghan. Sóitip, 1997 jyly Elbasynyng tapsyrmasymen qor qúryldy deydi Abdurahimova. Mine, sodan beri ol osy salada júmys istep keledi.

Byltyrghy alghashqy sotta bergen týsiniktemelerine qaraghanda, Quanyshbek Ysqaqov bastaghan toptyng ýstinen Núr-Súltan qalasyndaghy sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres agenttigine aryz jazghan. Biraq bir «qyzyghy», tiyisti qújattarsyz tórt kompaniyagha zansyz qarjy audarghan Sapura Abdrahimova qylmystyq isten shet qaldy. Byltyrghy sotta Sapura hanym «oblystyq qúrylys basqarmasynyng basshysy Múhamedisa Álserikov pen әkimning búrynghy orynbasary Múrat Imandosov «80 mln tengeni alghan tórt firma da qajetti qújattardy әkep beredi dep auyzsha sendirdi» dep jauap bergen. Eger, Múrat Imandosovqa Sapura Abdrahimovanyng osy sózi aighaq bolyp, sottaugha negiz bolsa, Múhamedisa Álserikov qalaysha «aman» qaldy?

Taghy bir «qyzyq» fakt. 2020 jyly 10 nauryzda Sapura Abdrahimova diktofonyn qúshaqtap, Múrat Imandosovtyng kabiynetine de kirgen. Qúpiya jazylghan audioda Sapura hanym Arysqa audarylghan qarjy boyynsha tórt mekeme tiyisti qújattaryn tapsyrmay jatqany turaly bayandaghanda Múrat Samúratúly kóp mәseleden habarsyz bolyp shyghady. Múnda, tórt kompaniyagha aqsha audarylghanyn bilmeytinin aita kele, mәn-jaydy Múhamedisa Álserikovting ózinen súraugha jәne qúrylys kompaniyalarynan oryndalghan qyzmet aktisin alugha, әitpese sotqa jýginuge kenes beredi. Al Sapura Zaytjanqyzynyng eki sózining biri «maghan Múhamedisa aitty» bolghan. Qysqasy, ekeuara dialogta qor diyrektory Álserikovting instruksiyasymen jýrip-túrghany bayqalady. Bәlkim, ózining qiytúrqy qadamyn iske asyru ýshin «bastyqtyn», «әkimnin» atyn jamylyp, «sol aitty» degen mif tudyryp, Sapura hanymdy qúryqqa týsirdi me eken, kim bilsin?! Bir anyghy, qor diyrektory Múrat Samúratúlynan qansha ilik izdegisi kelgenimen bәribir onysynan týk shyqpaytyn. Sebebi, Múrat Imandosovtyng qarjygha qatysty týsiniksiz, ya bolmasa jymysqy tirlikten mýlde habary joq edi.

Múhamedisanyng «múrtyn balta shappaydy». Nege?

Múhamedisa Álserikov Shiyeli ónirinde dýniyege kelgen. Qyzylordalyqtardyng aituynsha, Múhamedisanyng júldyzyn jaqqan qazirgi Qyzylorda qalasynyng әkimi Núrlybek Nәlibaev. Kezdeysoqtyq pa, kim bilsin? 2008 jyly Shiyeli audanyna әkim bolyp barghannan keyin Álserikovti Shiyeli kentine әkim qyldy. 2013 jyldyng 13 aqpanynda N.Nәlibaev búrynghy oblys әkimi Qyrymbek Kósherbaevtyng ókimimen Qyzylorda qalasynyng әkimi bolyp taghayyndalghanynda, ózimen birge Múhamedisany da ala keldi. Ony Qyzylorda qalasy qúrylys jәne sәulet basqarmasynyng basshysy ghyp taghayyndap jiberdi. Múhamedisa Qyzylorda qalasynda el riza bolatynday eshtene bitirgen joq. Kerisinshe, qolgha alghan eki isining biri úilyghyp, progress kórsete almady. Álserikovting «әlsiz túsyn» izdegen jan Qyzylordada birneshe jyl batpaqqa batqan «Sayahat» móltekaudanyn eske alsa da jetip jatyr. Memlekettik baghdarlamamen salynghan jana ýilerding sapasyz ekendigi jayly sujetter respublikalyq telearnalar efiyrinen týsken emes. Álserikovting júmysyndaghy kemshilikterge qaramastan, oblys әkimi Qyrymbek Kósherbaev 2016 jyly oblystyq qúrylys basqarmasynyng tizginin ústatady. Álserikov ony da qatyrmady. Janaqorghan audanyndaghy Aqqúm auylyna qarasty mektep qúrylysy der kezinde ayaqtalmay bir shu bolsa, Aral manynda taghy bir oqu ordasynyng qúrylysy qantarylyp qaldy. Ol jayynda búqaralyq aqparat qúraldary jazuday-aq jazyp jatty. Biraq Múhamedisanyng múrtyn balta da shapqan joq. Tipti, ony bylay qoyghanda, «әkimder isi» boyynsha kýdiktiler qataryna qosylghan joq. Qorghaushylardyng aituynsha, jalghan kuәlikpen qatardaghy kuәgerge ainalyp shygha keldi. Búl da bir tereng zertteudi qajet etetin mәsele...

Týiin. Appelyasiyalyq sot otyrysynda búryn kózge ilinbegen osynday manyzdy mәselelerding ishek-qaryny aqtaryla bastady. Eger, qazaqstandyq Femida aljyghan, kórsoqyr bolmasa, naqaq jalanyng qúrbandary aqtaluy tiyis. Qyzylordalyqtar osyghan senedi.

Toqtar Jaqash

Qosymsha: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnda oy jarystyryp, pikir almastyrugha әrkim qúqyly. Aldaghy uaqytta maqalada esim-soylary atalghan jekelegen azamattar redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, olardyng da pikirin beruge әzirmiz. 

Abai.kz