«Sayasat - erikkende oinaytyn karta oiyny emes»
Býgin - sayasatker, alghyr da, alymdy, súnghyla da, syrbaz, qazaqtyng qamyn qara basynan biyik qoyghan ayauly Altynbek Sәrsenbayúlynan qapiyada kóz jazyp qalghan kýn. Qazaq ýshin qaraly kýn!
Osydan tura on bes jyl búryn qara týndi jamylghan qara niyetti qylmyskerler Altynbek Sәrsenbayúly men onyng kómekshisi Bauyrjan Baybosyn jәne jýrgizushisi Valeriy Juravlevti Almatynyng syrtynda qastandyqpen oqqa baylaghan edi.
Uaqyt algha ozdy. Alashtyng jadyndaghy Altynbek Sәrsenbayúlynyng esimi men enbegi jyl ótken sayyn janghyryp, jalghasyp keledi.
Býgin biz Altynbek Sәrsenbayúlynyng әr jyldary baspasózde aitqan sózderin toptap úsynamyz.
«Preziydentting qasynda últty úiytugha, qoghamdy toptastyrugha shama-sharqy bar adal adamdar jýrui tiyis. Onyng ýstine, qazirgidey almaghayyp zamanda jau izdeuding úpay әpere qoymasy jәne anyq. Sayasatta qara qórsetkenning bәrining boyynan kýdik izdeu, qanday da bir belsendilik tanytqan qogham mýshelerinen sebepti-sebepsiz jaulyq qóru, el arasynan dúshpandyq izdeu búryn da bolghan, biraq, týptep qelgende, sonday jaghdaylardyng aqyrynyng orny tolmas óqinishke, qayghy-qasiretke úshyrap kelgenin tarihtan jaqsy bilemin».
***
«Býgingi kýngi maqsat - jau izdeu emes, pikir toqaylastyratyn jer izdeu. Basty jәne negizgi mindet - kóp bolyp qimyldap, memleketti nyghaytu, tәuelsizdikti saqtap qalu».
***
«Kәsiporyndar jappay jekeshelendiruding qúryghyna ilinip, ailap-jyldap ailyq pen zeynetaqy kórmey, qogham daghdaryp, adam baz qeship ketken zamanda da múnday jónsizdikterge jol bergen joq qoy, olay bolsa, nege býgingidey «qoy ýstinde boztorghay júmyrtqalaghan» zamanda saylaudy Europa elderindegidey órkeniyetti týrde ótkize almaymyz?».
***
«Men onshaqty jyl memleketting ishki sayasatymen shúghyldanghan adammyn. Biraq songhy jylda ishki sayasatta kýrt әri kýtpegen ózgeris boldy. Kópshilik sarapshylardyng tilimen aitsaq, «regress» bastaldy».
***
«Biz Qazaqstanda 15 million halyq túramyz. Shetimizden deni sau, jetilgen, kóziqaraqty últtyn ókilderimiz. Sondyqtan da, ózimizdi bizden dәrejesi әldeqayda tómen elderge qaray sýireuding reti joq, kerisinshe, «esiktegi basymyzdy tórge sýirep», ózimizdi bizden jogharghy damu satysyndaghy halyqtardyng qataryna qosugha talpynuymyz kerek. Negizgi maqsat ta, negizgi mýdde de osy tónirekte bolsa ghana, bizde damu bolady».
***
«Taqqa múragerlik» basqarudyng eng tiyimdi joly bolatyn bolsa, dýniyejýzi elderining monarhiyadan bas tartyp ne әuresi bar?».
***
«Biylik sayasy qózqqarastardyng tartysynan tuyndauy kerek. Jәne biylik basyna kim qelse de, sol adam jetekshilik etetin sayasy partiyanyng qózqarasy ýstem boluy kerek, biylik sonyng negizinde qúraluy kerek. Sonda ghana biylik túraqty bolady».
***
«Eger men Ýkimet basshylaryn, Ýkimet mýshelerin qorghaugha jol bersem, onda olardyng orynbasarlaryn, orynbasarlardyng orynbasarlaryn, qysqasy, barlyghyn «qorghaugha» tura keler edi. Al, múndaygha jol bersem, tәuelsiz elding baspasóz bostandyghy kommunistik partiya ýstemdik qúryp túrghan sәttegi baspasóz bostandyghy siyaqty bolyp shygha keler edi. Yaghny «synaugha bolatyn» jәne «synaugha bolmaytyn» adamdardyng tizimi jasalar edi. Olay bolghan kýnde mening aldymda «synalugha bolmaytyn» adamdardyng bir shabadan tizimi jatar edi de, mening bar júmysym sony rettep otyru bolar edi. Olay etuge qaqym joq».
***
«Ózim birge júmys istegen Premierlermen is barysynda, júmys babymen «renjiskenimizben», is bitkennen keyin azamat retindegi bir-birimizge degen syilastyghymyzgha syzat týsken joq».
***
«Ótpeli kezende baspasóz ministri bolghannan qiyn júmys joq. Sebebi, ol kezde baspasóz de qolyna jana týsken bostandyqtyng buyna pisip jýrdi, biylik te «baspasóz bizden tómen» degen oidan aryla almay jýrdi. Sondyqtan, baspasózdi de, biylikti de tәrbiyeleuge tura keldi. Keudesi ayaqqaptay bolghan baspasóz ben qolynan shoqparyn tastaghysy kelmeytin biylikti bir-birine ýirenisip, teng dәrejede sóilesetindey dәrejege jetkizu kerek boldy. Ol - aitugha ghana onay».
***
«Preziydent alyp shyqqan top bar jәne olar memlekettik qyzmette bolsyn-bolmasyn qoghamdaghy ýlken yqpaly bar, ózindik ereksheligi bar túlghalar bolyp qala beredi. Olardyng barlyghynyng birdey memlekkettik qyzmette býgingi kýnge deyin jýrui shart ta emes, mýmkin de emes. Sebebi, bizden keyin de úrpaq kele jatyr. Mýmkindiginshe, olargha jol ashuymyz qerek».
***
«Reseyding býgingi sayasy biyligi men qoghamdyq negizi sayasy partiyalardyng yqpalymen qalyptasyp otyr. Olar sayasy reformalar jóninen de bizden kósh alda. Ondaghy sayasy reformalar Resey halqynyng memleket mýddesi ýshin júmys isteuine tolyq mýmkindik ashyp bergen. Elisindi Reseyding belgili bir bóligi qansha jerden kinәlaghysy qelgenimen, ozyq oily adamdar onyng jasaghan ýlken reformasyna tarihy baghany býgingi kýnning ózinde berip qoydy».
***
«Jekemenshik» partiya qúru - pәtuasyz is. Sebebi, partiya degenimiz - adamnyng oi-sanasyna ie bolu, qoghamdyq oi-sanagha yqpal etu. Al, onday kózqarastardy menshiktep qoy mýmkin emes. Eger jekemenshik partiya qúrghysy keletinder shynymen de bar bolsa, ony tek «aqshany jelge shashudyng jana joly» dep qana qabyldaghan jón shyghar».
***
«Konstruktivti oppozisiya bolu ýshin, eng aldymen, biylik belgili bir pozisiyanyn, belgili bir sayasy qózqarastardyng jýiesinde qúryluy kerek. Bizde, әzirge onday qúrylymmen qúrylghan Ýkimet te joq, onday qúrylymgha say Parlament te joq. Sondyqtan da, býgingi oppozisiya da kómeskileu. Turasyn aitsaq, bizdegi qazirgi oppozisiya biylik basynda otyrghan bir ghana adamgha qarsy kýresuding qúraly retinde ghana qúralghan».
***
«Jeke adamdardyng bir-birine degen qarsylyghynan eshqashan da sayasat tumaydy. Sayasat tek qoghamdyq kózqarastardyng qarama-qayshylyghy men birin-biri tolyqtyruynan ghana tuady. Sonda ghana qogham ýlken negizdik qúrylymgha ie bolady».
***
«Keybir adamdardyng «baghyna» sayasy sarapshy dәrejesine kóterilu jazbaghan. Sondyqtan da, olar «әiteuir, topshylap úra bersem, bir jerden shygharmyn» dep oilaydy».
***
«Sayasat - erikkende oinaytyn karta oiyny emes».
***
«Birinshiden, ózimning ómirlik prinsiypime say, tek qol qoyylghan, avtory bar dýniyelerdi ghana oqimyn. Memlekettik qyzmette de sol prinsipti ústandym. Birde bir ret anonimdik sipattaghy aryz-shaghymdy oqyghan emespin jәne onday aryz-shaghymdardy ministrlikte de, Qauipsizdiq Qenesinde de qabyldatqan emespin».
***
«Sanammen oqimyn, sanammen qabyldaymyn, dúrysy bolsa, «dúrys eken» deymin, terisi bolsa, «teris eken» deymin. Sayasy ómirde jýru nemese biylik basynda otyru әdemi kiyinip, әdemi sóilep, telekameralardyng aldynda «óner kórsetu» emes. Ol - jan-jaqty baghalargha ie bolu, jaqsylyghyndy da, jamandyghyndy da kózine shúqyp qórsetetin ortada jýru. Onyng da ózining auyrtpashylyghy bar, eger oghan shyday almaytyn bolsan, sayasatqa kelmey-aq, qoy kerek. Sayasat - jeke bólmede otyryp alyp tyndap, jan lәzzatyn alatyn klassikalyq muzyka emes».
***
«Preziydent ne dep edi? Preziydentke sensek, bizde shekarada bolmaghan. Territoriya da joq. Memlekettiligimiz de bolmapty! Sonda biz syghandarmen tuys bolyp shyqtyq qoy. Dóngelekti oilap tapqan, órkeniyetting órisin keneytken, Batys pen Shyghystyng arasyna altyn kópir salghan ózge bir syghandar boldy ghoy shamasy...
Al, biz bayghús, mang dalada, qúla týzde qanghy berippiz. Dombyra tartyppyz. Qymyz ishippiz. Qamsyz bolyppyz. Ontýstik kórshi memlekette qystappyz, Shyghystaghy kórshimizge kóship baryppyz, Soltýstik kórshilermen sauda jasappyz. Solay ghoy?
Al, olay bolsa, myna úlanghayyr, kenbaytaq jer bizge qalay múra bop qalghan? Jongharlarmen nege 300 jyl boyy jolbaryssha júlqysyp, arystansha alystyq? Ne ýshin kýrestik?»
***
«Shynynda da, biz - airyqsha halyqpyz. Ózindik ereksheligi bar. «Kýrdeli» halyqpyz. IYә, bizding halqymyz talay ótkelekti bastan ótkerdi. Qystalang jyldar. Ashtyq. Soghys. Atyp-asu. Jappay qonys audaru. Imperiyanyng kýireui. Múnyng barlyghy – shyndyq».
***
«Bizding elimizding tizginin «myqty basqarushy» ústady ghoy. Liyberal da emes. Demokrat ta emes. Tipti liyberal-demokrat ta emes. Al biraq solay bola túrsa da, nege ekeni belgisiz, halyqtyng basym kópshiligi «shyqpa, janym, shyqpamen» otyr».
***
«On bes jylda elimizde 6 milliarder payda boldy. 6 milliard tenge emes, 6 milliard dollary bar alpauyttar shyqty. Keybireuler onyng sanyn 8-ge jetkizedi. Osy kezde halqymyzdyng jartysynan astamynyng kedeyshilikting qamytyn kiygenin eske alynyz. Azamattarymyzdyng tórtten birinin taqyr kedeylikke úrynghanyn, әr adamnyng kýnine bir jarym dollargha kýneltetinin oilanyz! Búghan 15 jylda elimizden 100 milliard dollardyng tek shiykizatyn ghana shetke tasyp әketkenin qosynyz! Osy sandy oqyghanda әleumettik kýizelisten býk týsip, sansyrap jatqan auyldar men qalalarda bosyp jýrgen júmyssyz bauyrlarymyzdy taghy da kóz aldynyzgha elestetiniz.
Álgi milliarderding kóbisi Qazaqstangha kelgenge deyin ýlken biznes-ortada tanyla qoymaghandar. Aty-jóni belgisiz jalanayaqtar dese de bolar edi. Onda olar baylyqqa kimning arqasynda keneldi? Fransiya, úly Fransiya 200 jylda 6 milliarderdi shyghara qoyghan joq! Al bizding elden shyqty. Óz azamattarymyzdy emes, basqalardy «jarylqadyq». Búghan maqtanatyn-shattanatyn jónimiz qaysy?».
***
«Memleket menshigin jekeshelendiruding qalay jýrgenin bizding halqymyz bilmeydi dep oilaytyndar, sirә, aqylynan shatasqan bolar. Milliardtaghan somalar sheteldik esepshottarda nege jatyr degen saual adamdardy mazalamaydy dep oilau - anghaldyng alanghasarlyghy».
***
«Putin tizgindi qolgha ústaghannan keyin oligarhtardy qatty qysty jәne sayasattan yghystyrdy. Al bizde әzirshe onday qimyl bayqalmaydy. Osy alpauyttardy tayrandatyp qoyghan býgingi rejimge halyq óz erkimen dauys bere me?».
***
«N.Nazarbaev Qazaqstanda kedeyler joq deydi. Áriyne, onyn otbasy mýsheleri arasynda kedeyler joq. Onyng ainalasyndaghy sheneunikter de kedey emes. Kedey oligarhtar atymen bolmaydy. Biraq olardyng jaghdayy jaqsy eken dep tútastay halyq turaly qorytyndy jasau dúrys emes».
***
«Qytaydyng mafiyasyn dýniyejýzi ýshtaghan dep ataydy. Bizding ózimizdin ýshtaghanymyz bar. Ýshtaghan - oshaqtyng ýsh búty siyaqty, qazirgi rejimning tirekteri. Býgingi preziydent saylauy osy ýshtaghannyng - otbasynyn, ainalasynyn, oligarhtardyng - mýddesine qaray ótkizilude».
***
«Marksizm klassikterine sensek, «sayasat - búl ekonomikanyng shoghyrlanghan әlpeti». Bir Otbasynyng tórt partiyasy osy tezisting aiqyn aighaghy. Búl - fakt!».
***
«Men eshqashan biylikti birdenege nemese bireuge basshylyq etu dep qabyldaghan emespin. Men biylikke әrqashan belgili bir prosesterge yqpal etuding mýmkinshiligi retinde qaraymyn. Bәlenbay jyl biylikting qúlaghyn ústap otyryp, eshnәrsege yqpal ete almay ketetinderdi «biylikte boldynyn» qataryna jatqyzbaymyn».
***
«Al, endi, qoghamdyq-sayasy qyzmette jýrgende, sol yqpaldyng rettiligi tómendeui mýmkin, sebebi, bizde qoghamdyq instituttardyng sózine qúlaq asu jaghy kemshin. Biraq, sonday yqpaldylyqqa negiz jasap jatqanymyzdyng ózine tolyq qanaghattanamyn. Biylikke nostaligiyam da, jekkórinishtiligim de, basqa da joq. Men eshkimmen renjispey, óz jolymmen oily, sanaly týrde osynday pozisiyany alyp ketken adammyn».
Altynbek Sәrsenbayúly
Abai.kz
