Kýni keshe Reseyding Qazaqstandaghy tótenshe jәne ókiletti elshisi Aleksey Borodavkin «Komsomoliskaya pravda» basylymyna súhbat berip, «Rosatom Qazaqstangha AES salugha dayyn», degen pikir bildiripti. 

Elshining aituynsha, Qazaqstangha qajetti taza energiya tapshylyghyn sheshuding bir joly - AES salu. Al, múny iske asyrugha Rosatom saqaday saylanyp otyrghan kórinedi.

Aleksey Borodavkiyn, Reseyding Qazaqstandaghy elshisi:

- Qazaqstangha әlemdegi basqa elder siyaqty taza energiya qajet. Osy saladaghy eng tiyimdi sheshimderding biri - atom elektr stansiyalary. Elektr energiyasynyng tapshylyghyn eskere otyryp, AES salu Qazaqstan ýshin ózekti taqyrypqa ainaluda. Rosatom zauyttyng qauipsizdigi men ekologiyalyq tazalyghyna kepildik bere otyryp, búl jobany qabyldaugha dayyn. Keybir aqparat qúraldarynda taratylghan orys atomy turaly fobiyalardyng shyndyqqa janaspaytynyn atap ótkim keledi. Reseylik AES-tarda qoldanylatyn eng zamanauy tehnologiyalar qúrylys kezinde de, osy obektilerdi paydalanu kezinde de qauipting bolmauyn qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, AES jobasy elektr energiyasynan basqa Qazaqstan ekonomikasynyng kóptegen salalaryna serpin beredi, bilikti júmys oryndaryn ashady jәne yadrolyq fizika salasyndaghy joghary bilim sapasyn arttyrady,- depti Resey elshisi.

Jalpy, Qazaqstan jerine Reseyding atom stansasyn salu turaly bastama býgin ghana kóterilip otyrghan joq. Búghan deyin, yaghny 2018 jyly da dәl osy Borodavkiyn: «2019 jyldyng 1 qantaryna deyin Qazaqstan búl mәsele boyynsha óz ústanymyn anyqtauy tiyis»,- dep sóilegen.

Odan keyin, 2019 jyldyng 3 sәuirinde Resey preziydenti Vladimir Putin Qazaqstan basshysy Qasym-Jomart Toqaevqa Resey tehnologiyalaryn qoldana otyryp atom elektr stansasyn saludy úsyndy. Kelesi kýni sol kezdegi QR Energetika ministrining orynbasary Maghzúm Mirzaghaliyev AES salu ýshin Almatydan 300 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan Almaty oblysynyng Ýlken auyly tiyimdi ekenin aitqan.

Búghan qogham tarapynan kóptegen qarsylyqtar boldy. Nәtiyjesinde, preziydent Toqaev halyqtyng pikiri eskerilmey Qazaqstanda atom elektr stansiyalary salynbaytynyn aitty.

«AES qúrylysy taqyryby qoghamda ýlken rezonans pen pikirtalas tudyrdy. Búl problema óte kýrdeli. 2030 jylgha qaray Qazaqstan elektr energiyasynyng tapshylyghyna tap bolady. Sondyqtan, búl mәseleni qazir sheshu kerek. Sonymen birge, elding pikirin eskermey, atom elektr stansiyasyn salu turaly sheshim qabyldanbaydy», - dedi ol.

Al, kýni keshe Resey elshisi Borodavkin búl mәseleni qayta kóterdi. Sonymen, Reseyding AES-i Qazaqstangha qajet pe? Biz osy jóninde qogham belsendilerining pikirin bilgen edik.

Marat Baydildәúly, jurnalist: Resey Qazaqstangha AES salsa, bizde AQSh-tyng sanksiyasyna ilinip ketemiz...

- Birinshiden, Qazaqstan aumaghyna AES saludyng mýlde qajeti joq. Óitkeni, qazir býkil dýniyejýzinde atom elektr stansiyalarynan bas tartyp, júmys istep túrghandaryn toqtatyp jatyr. Songhy on jyldyqta jana stansiya salu jónindegi jobalar mýlde qabyldanghan emes. Sebebi, AES-ting auany, ekologiyany, sudy lastaytyn ziyany jyldan-jylgha artyp keledi. Al, Fukusima 1-degi apattyng ózi atomdyq tehnologiyanyng adamzat balasy ýshin óte qauipti ekenin kórsetti.

Men osy mәsele jóninde әlemdegi jaghdaylardy zerttep kórgem. Týsingenim -  Qazaqstangha AES saludyng esh qajeti joq. Óitkeni, Qazaqstan әlemde jalpy jer aumaghy jóninen 9-oryn alsa, onyng ishinde kýn sәulesi týsetin aumaqtary orasan zor. Qazaqstannyng kartasyna qarap otyrsanyz, Ortalyq Qazaqstan, onyng ontýstik jaqtaryndaghy qanshama aumaq, Qyzylorda, Atyrau, Manghystau, Aqtóbe oblystaryndaghy adam qonystanbaghan ýlken aumaqtargha ýlken kýn stansalaryn ornatugha bolady. Sol siyaqty ýnemi jel, boran soghyp túratyn aimaqtar bar. Sol jerlerge jelding quatynan elektr energiyasyn óndiretin qondyrghylar jasaugha bolady. Odan bólek, jelden elektr energiyasyn óndiretin qúrylghylar oilap tauyp, solardy patenttey almay jýrgen qanshama adamdar bar. Bizde osyghan qaray betbúrys jasaluy kerek.

Ekinshiden, shamamen songhy 40 jyl ishinde Resey Federasiyasy dýniyejýzinde birneshe AES salypty. Onyng ishinde Iran men Afrika elderi de bar. Biraq, Resey tehnikalyq, tehnologiyalyq túrghydan mýlde artta qalghan. Ilerileu joq. Ol jaqta da korrupsiya degen nәrse bar. Sondyqtan, Reseyge AES salugha tapsyrys berseniz, olar aqsha ýnemdeu ýshin Qytaydan nemese basqa elderden sapasy tómen materialdar alyp paydalanady. Al, ózderining paydalanatyn qúral tehnikalary eskirgen. Taghy bir faktor - olardyng myqty, ozyq oily ghalymdary ózderine ynghayly orta joq ekenin bayqaghan son, kóbisi shet elge ketip qaldy. Qazir olar Amerikada, Fransiyada, Germaniyada túrady. Al, Reseyding ózinde intellektualdyq quaty myqty adamdar azayghan. Ondaghy jastardyng ózi shet elge ketuge asyq. Sondyqtan, osynday qalyptasyp otyrghan jaghdayda RF-gha AES salugha tapsyrys beruge bolmaydy.

Taghy bir aita keterligi – AQSh әkimshiligine Baydenning kelui Reseyge qiyn tiyedi. Sebebi, ol saylau aldynda sóilegen sózinde: «AQSh tyng birinshi qarsylasy - Resey», dedi. Yaghni, Reseyding Qyrymdy tartyp aluy, Doneskti, Luganski oblystarynyng jartysyn basyp aluy Reseyding agressiyalyq sayasatyn kórsetedi. Demek, agressiyadan beti qaytpaghan búl eldi ekonomikalyq jaghynan túnshyqtyru ýshin AQSh-tyng sanksiyasy kóbeyedi. Al, qazir Resey Qazaqstangha AES salsa, onda biz de AQSh-tyng sanksiyasyna ilinip ketemiz. Ol bizge ekonomikalyq jaghynan óte qauipti. 

Jalpy, dýniyejýzinde 600-ge juyq AES bar degendi kózim shalghan. Kezinde olardyng paydasy boldy. Biraq, Chernobli atom stansasynyng 4-blogynda bolghan apat, odan keyin basqa jerlerdegi jarylystar, әsirese songhy Japoniyadaghy Fukusima 1 AES-indegi apattar qalay desek te, adam shyghyny bolatynyn, atom stansalarynyng qauipsizdigine kepildik joq ekenin kórsetti. 

Al, Qazaqstannyng Konstitusiyasy boyynsha, eng qúndy nәrse – adam ómiri men densaulyghy. Sondyqtan, bizge energetikalyq paydasy tiyedi eken dep adamdardyng ómirin qúrban etuge bolmaydy.

Azamathan Ámirtay, ekolog: AES-ting artynda lobbister men oligarhtar túr

- Biz radiasiyanyng ziyanyn tartqyzyp otyrghan Semey poligonynyng qiyndyghyn kórdik. Odan keyin, Chernobli apatynan da habardarmyz. Osylardan son, bizding halyq qorqyp qalghan. Sondyqtan, psihologiyalyq, mentaliytettik túrghydan halyq AES salugha qarsy. 

Ekinshiden, búl ekonomikagha da aitarlyqtay ýles qosa almaydy. JIÓ-ni kóterip jiberetindey әseri joq.

Ýshinshiden, ekologiyalyq mәsele. Búl túrghyda Japoniya, AQSh jasap jatqan AES-terding ekologiyalyq tiyimdiligine senuge bolar. Biraq, Reseyding ekologiyalyq standarttardy saqtaytynyna kýmәnim bar.

Áriyne, AES salu Resey ýshin óte tiyimdi.Resey sol arqyly Qazaqstandy baqylay alady. Búl da bir әskery oryngha ainalady deuge bolady. Jәne búl Reseyge kommersiyalyq jaghynan óte tiyimdi. Óitkeni, sol ýshin Qazaqstan olargha aqsha tóleydi. Olardyng biznes kompaniyalary sol arqyly aqsha tabady. Ol reseylik oligarhtar men Memlekettik Dumadaghy, Kremlidegi  lobbisterge payda әkeledi. Sondyqtan, olar AES salugha barynsha qúlshynyp otyr. Biraq, biz búghan týbegeyli qarsy boluymyz kerek. Sebebi, onyng jarylu qaupi 1 payyz degenning ózi ýlken qorqynysh. Onsyzda Semey poligonynyng zardabyn әli tartyp jatyrmyz.

Eger biylik osyghan rúqsat beretin bolsa, qatty qatelesedi. Sondyqtan, Preziydent naqty sheshim qabyldap, búl mәseleni toqtatuy kerek. Reseyding eski tehnologiyasyn qoyamyz dep halyqty qaterge iytermeleuge bolmaydy!

Múhtar Tayjan, qogham qayratkeri: AES-te jarylys bolsa, XXI ghasyrdaghy eng ýlken tragediya bolady

- Reseyding birde bir atom elektr stansiyasyn Qazaqstangha kirgizbeu kerek! Chernobylidegidey bir jarylys bolsa, Qazaqstanda XXI ghasyrdaghy eng ýlken tragediya bolady. Múnyng shyghyny Asharshylyq apatynan da zor boluy mýmkin. 

Búl mәselege - taulardaghy demalys oryndary men dәrethanalargha barugha ýzildi-kesildi qarsy bolyp jýrgen «ekologtarymyz» ne aitar eken? Olardyng da tegeurindi qarsylyqtaryn kýtemiz...

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz