كۇنى كەشە رەسەيدىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى الەكسەي بوروداۆكين «كومسومولسكايا پراۆدا» باسىلىمىنا سۇحبات بەرىپ، «روساتوم قازاقستانعا اەس سالۋعا دايىن»، دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپتى. 

ەلشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانعا قاجەتتى تازا ەنەرگيا تاپشىلىعىن شەشۋدىڭ ءبىر جولى - اەس سالۋ. ال، مۇنى ىسكە اسىرۋعا روساتوم ساقاداي سايلانىپ وتىرعان كورىنەدى.

الەكسەي بوروداۆكين، رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى:

- قازاقستانعا الەمدەگى باسقا ەلدەر سياقتى تازا ەنەرگيا قاجەت. وسى سالاداعى ەڭ ءتيىمدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى - اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى. ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، اەس سالۋ قازاقستان ءۇشىن وزەكتى تاقىرىپقا اينالۋدا. روساتوم زاۋىتتىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ەكولوگيالىق تازالىعىنا كەپىلدىك بەرە وتىرىپ، بۇل جوبانى قابىلداۋعا دايىن. كەيبىر اقپارات قۇرالدارىندا تاراتىلعان ورىس اتومى تۋرالى فوبيالاردىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. رەسەيلىك اەس-تاردا قولدانىلاتىن ەڭ زاماناۋي تەحنولوگيالار قۇرىلىس كەزىندە دە، وسى وبەكتىلەردى پايدالانۋ كەزىندە دە قاۋىپتىڭ بولماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، اەس جوباسى ەلەكتر ەنەرگياسىنان باسقا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كوپتەگەن سالالارىنا سەرپىن بەرەدى، بىلىكتى جۇمىس ورىندارىن اشادى جانە يادرولىق فيزيكا سالاسىنداعى جوعارى ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرادى،- دەپتى رەسەي ەلشىسى.

جالپى، قازاقستان جەرىنە رەسەيدىڭ اتوم ستانساسىن سالۋ تۋرالى باستاما بۇگىن عانا كوتەرىلىپ وتىرعان جوق. بۇعان دەيىن، ياعني 2018 جىلى دا ءدال وسى بوروداۆكين: «2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن قازاقستان بۇل ماسەلە بويىنشا ءوز ۇستانىمىن انىقتاۋى ءتيىس»،- دەپ سويلەگەن.

ودان كەيىن، 2019 جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆقا رەسەي تەحنولوگيالارىن قولدانا وتىرىپ اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋدى ۇسىندى. كەلەسى كۇنى سول كەزدەگى قر ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ماعزۇم ميرزاعاليەۆ اەس سالۋ ءۇشىن الماتىدان 300 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان الماتى وبلىسىنىڭ ۇلكەن اۋىلى ءتيىمدى ەكەنىن ايتقان.

بۇعان قوعام تاراپىنان كوپتەگەن قارسىلىقتار بولدى. ناتيجەسىندە، پرەزيدەنت توقاەۆ حالىقتىڭ پىكىرى ەسكەرىلمەي قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى سالىنبايتىنىن ايتتى.

«اەس قۇرىلىسى تاقىرىبى قوعامدا ۇلكەن رەزونانس پەن پىكىرتالاس تۋدىردى. بۇل پروبلەما وتە كۇردەلى. 2030 جىلعا قاراي قازاقستان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىنا تاپ بولادى. سوندىقتان، بۇل ماسەلەنى قازىر شەشۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، ەلدىڭ پىكىرىن ەسكەرمەي، اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانبايدى»، - دەدى ول.

ال، كۇنى كەشە رەسەي ەلشىسى بوروداۆكين بۇل ماسەلەنى قايتا كوتەردى. سونىمەن، رەسەيدىڭ اەس-ءى قازاقستانعا قاجەت پە؟ ءبىز وسى جونىندە قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

مارات ءبايدىلداۇلى، جۋرناليست: رەسەي قازاقستانعا اەس سالسا، بىزدە اقش-تىڭ سانكتسياسىنا ءىلىنىپ كەتەمىز...

- بىرىنشىدەن، قازاقستان اۋماعىنا اەس سالۋدىڭ مۇلدە قاجەتى جوق. ويتكەنى، قازىر بۇكىل دۇنيەجۇزىندە اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنان باس تارتىپ، جۇمىس ىستەپ تۇرعاندارىن توقتاتىپ جاتىر. سوڭعى ون جىلدىقتا جاڭا ستانتسيا سالۋ جونىندەگى جوبالار مۇلدە قابىلدانعان ەمەس. سەبەبى، اەس-ءتىڭ اۋانى، ەكولوگيانى، سۋدى لاستايتىن زيانى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى. ال، فۋكۋسيما 1-دەگى اپاتتىڭ ءوزى اتومدىق تەحنولوگيانىڭ ادامزات بالاسى ءۇشىن وتە قاۋىپتى ەكەنىن كورسەتتى.

مەن وسى ماسەلە جونىندە الەمدەگى جاعدايلاردى زەرتتەپ كورگەم. تۇسىنگەنىم -  قازاقستانعا اەس سالۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ويتكەنى، قازاقستان الەمدە جالپى جەر اۋماعى جونىنەن 9-ورىن السا، ونىڭ ىشىندە كۇن ساۋلەسى تۇسەتىن اۋماقتارى وراسان زور. قازاقستاننىڭ كارتاسىنا قاراپ وتىرساڭىز، ورتالىق قازاقستان، ونىڭ وڭتۇستىك جاقتارىنداعى قانشاما اۋماق، قىزىلوردا، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، اقتوبە وبلىستارىنداعى ادام قونىستانباعان ۇلكەن اۋماقتارعا ۇلكەن كۇن ستانسالارىن ورناتۋعا بولادى. سول سياقتى ۇنەمى جەل، بوران سوعىپ تۇراتىن ايماقتار بار. سول جەرلەرگە جەلدىڭ قۋاتىنان ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن قوندىرعىلار جاساۋعا بولادى. ودان بولەك، جەلدەن ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن قۇرىلعىلار ويلاپ تاۋىپ، سولاردى پاتەنتتەي الماي جۇرگەن قانشاما ادامدار بار. بىزدە وسىعان قاراي بەتبۇرىس جاسالۋى كەرەك.

ەكىنشىدەن، شامامەن سوڭعى 40 جىل ىشىندە رەسەي فەدەراتسياسى دۇنيەجۇزىندە بىرنەشە اەس سالىپتى. ونىڭ ىشىندە يران مەن افريكا ەلدەرى دە بار. بىراق، رەسەي تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق تۇرعىدان مۇلدە ارتتا قالعان. ىلەرىلەۋ جوق. ول جاقتا دا كوررۋپتسيا دەگەن نارسە بار. سوندىقتان، رەسەيگە اەس سالۋعا تاپسىرىس بەرسەڭىز، ولار اقشا ۇنەمدەۋ ءۇشىن قىتايدان نەمەسە باسقا ەلدەردەن ساپاسى تومەن ماتەريالدار الىپ پايدالانادى. ال، وزدەرىنىڭ پايدالاناتىن قۇرال تەحنيكالارى ەسكىرگەن. تاعى ءبىر فاكتور - ولاردىڭ مىقتى، وزىق ويلى عالىمدارى وزدەرىنە ىڭعايلى ورتا جوق ەكەنىن بايقاعان سوڭ، كوبىسى شەت ەلگە كەتىپ قالدى. قازىر ولار امەريكادا، فرانتسيادا، گەرمانيادا تۇرادى. ال، رەسەيدىڭ وزىندە ينتەللەكتۋالدىق قۋاتى مىقتى ادامدار ازايعان. ونداعى جاستاردىڭ ءوزى شەت ەلگە كەتۋگە اسىق. سوندىقتان، وسىنداي قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايدا رف-عا اەس سالۋعا تاپسىرىس بەرۋگە بولمايدى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى – اقش اكىمشىلىگىنە بايدەننىڭ كەلۋى رەسەيگە قيىن تيەدى. سەبەبى، ول سايلاۋ الدىندا سويلەگەن سوزىندە: «اقش تىڭ ءبىرىنشى قارسىلاسى - رەسەي»، دەدى. ياعني، رەسەيدىڭ قىرىمدى تارتىپ الۋى، دونەتسكتى، لۋگانسكى وبلىستارىنىڭ جارتىسىن باسىپ الۋى رەسەيدىڭ اگرەسسيالىق ساياساتىن كورسەتەدى. دەمەك، اگرەسسيادان بەتى قايتپاعان بۇل ەلدى ەكونوميكالىق جاعىنان تۇنشىقتىرۋ ءۇشىن اقش-تىڭ سانكتسياسى كوبەيەدى. ال، قازىر رەسەي قازاقستانعا اەس سالسا، وندا ءبىز دە اقش-تىڭ سانكتسياسىنا ءىلىنىپ كەتەمىز. ول بىزگە ەكونوميكالىق جاعىنان وتە قاۋىپتى. 

جالپى، دۇنيەجۇزىندە 600-گە جۋىق اەس بار دەگەندى كوزىم شالعان. كەزىندە ولاردىڭ پايداسى بولدى. بىراق، چەرنوبل اتوم ستانساسىنىڭ 4-بلوگىندا بولعان اپات، ودان كەيىن باسقا جەرلەردەگى جارىلىستار، اسىرەسە سوڭعى جاپونياداعى فۋكۋسيما 1 اەس-ىندەگى اپاتتار قالاي دەسەك تە، ادام شىعىنى بولاتىنىن، اتوم ستانسالارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك جوق ەكەنىن كورسەتتى. 

ال، قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسى بويىنشا، ەڭ قۇندى نارسە – ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعى. سوندىقتان، بىزگە ەنەرگەتيكالىق پايداسى تيەدى ەكەن دەپ ادامداردىڭ ءومىرىن قۇربان ەتۋگە بولمايدى.

ازاماتحان ءامىرتاي، ەكولوگ: اەس-ءتىڭ ارتىندا لوببيستەر مەن وليگارحتار تۇر

- ءبىز رادياتسيانىڭ زيانىن تارتقىزىپ وتىرعان سەمەي پوليگونىنىڭ قيىندىعىن كوردىك. ودان كەيىن، چەرنوبل اپاتىنان دا حاباردارمىز. وسىلاردان سوڭ، ءبىزدىڭ حالىق قورقىپ قالعان. سوندىقتان، پسيحولوگيالىق، مەنتاليتەتتىك تۇرعىدان حالىق اەس سالۋعا قارسى. 

ەكىنشىدەن، بۇل ەكونوميكاعا دا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسا المايدى. ءجىو-ءنى كوتەرىپ جىبەرەتىندەي اسەرى جوق.

ۇشىنشىدەن، ەكولوگيالىق ماسەلە. بۇل تۇرعىدا جاپونيا، اقش جاساپ جاتقان اەس-تەردىڭ ەكولوگيالىق تيىمدىلىگىنە سەنۋگە بولار. بىراق، رەسەيدىڭ ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى ساقتايتىنىنا كۇمانىم بار.

ارينە، اەس سالۋ رەسەي ءۇشىن وتە ءتيىمدى.رەسەي سول ارقىلى قازاقستاندى باقىلاي الادى. بۇل دا ءبىر اسكەري ورىنعا اينالادى دەۋگە بولادى. جانە بۇل رەسەيگە كوممەرتسيالىق جاعىنان وتە ءتيىمدى. ويتكەنى، سول ءۇشىن قازاقستان ولارعا اقشا تولەيدى. ولاردىڭ بيزنەس كومپانيالارى سول ارقىلى اقشا تابادى. ول رەسەيلىك وليگارحتار مەن مەملەكەتتىك دۋماداعى، كرەملدەگى  لوببيستەرگە پايدا اكەلەدى. سوندىقتان، ولار اەس سالۋعا بارىنشا قۇلشىنىپ وتىر. بىراق، ءبىز بۇعان تۇبەگەيلى قارسى بولۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ونىڭ جارىلۋ قاۋپى 1 پايىز دەگەننىڭ ءوزى ۇلكەن قورقىنىش. ونسىزدا سەمەي پوليگونىنىڭ زاردابىن ءالى تارتىپ جاتىرمىز.

ەگەر بيلىك وسىعان رۇقسات بەرەتىن بولسا، قاتتى قاتەلەسەدى. سوندىقتان، پرەزيدەنت ناقتى شەشىم قابىلداپ، بۇل ماسەلەنى توقتاتۋى كەرەك. رەسەيدىڭ ەسكى تەحنولوگياسىن قويامىز دەپ حالىقتى قاتەرگە يتەرمەلەۋگە بولمايدى!

مۇحتار تايجان، قوعام قايراتكەرى: اەس-تە جارىلىس بولسا، XXI عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن تراگەديا بولادى

- رەسەيدىڭ بىردە ءبىر اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن قازاقستانعا كىرگىزبەۋ كەرەك! چەرنوبىلدەگىدەي ءبىر جارىلىس بولسا، قازاقستاندا XXI عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن تراگەديا بولادى. مۇنىڭ شىعىنى اشارشىلىق اپاتىنان دا زور بولۋى مۇمكىن. 

بۇل ماسەلەگە - تاۋلارداعى دەمالىس ورىندارى مەن دارەتحانالارعا بارۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولىپ جۇرگەن «ەكولوگتارىمىز» نە ايتار ەكەن؟ ولاردىڭ دا تەگەۋرىندى قارسىلىقتارىن كۇتەمىز...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz