Osydan 110 jyl búryn 1911 jyly 10 qantar Troisk qalasynda qazaqtyng túnghysh jurnaly «Ayqaptyn» alghashqy sany shyqty. Atauy turaly jurnaldyng basqarushy hәm bastyrushysy Múhmetjan Seralin bas maqalasynda: «Jurnalymyzgha «Ayqap» dep esim berdik. Búl sózge týsingende bolar, týsinbegende tabylar. Bizding qazaqtyng «Ayqap» demeytúghyn qay isi bar?! ...«Qap» degizgen qapiyada ótken isterimiz kóp bolghan song jornalymyz da ókinishke layyq «Ayqap» boldy» dep, jurnaldy shygharu ýshin qalamgha jarmasqanyn, maqsaty ataq shygharyp bilim satu emes ekenin, jurnalgha basylugha jiberilgen sózder qazaqsha, noghaysha, oryssha, týrikshe bolsada qabyldanatyn aitady.

(№1. 1911 j.)

(№88. 1911 j.)

Jurnaldyng songhy betinde qazaq júrtyna jurnalgha jazylu jәne qoldau turaly ýndeui basyldy. «Jeti oblysty meken etken qazaq halqy ýshin tym bolmasa bir jurnal shygharu tiyis ekendigin әr kim bilse kerek. Álbette jurnaly alushy kóp bolsa shygharylar; alushy joq bolsa toqtalar. Múnyng ýshin әr bir kónilinde júrtyna azyraq múhabaty bar qazaq balasy jәrdem eter dep ýmit etemiz. Ádres: g. Troisk. Orenb. Gub. Reddaktoru-izdatelu jurnaly «Ay-kap» Muhamedjanu Seralinu, v redaksiy gazety «Stepi». (№1. 1911.)» - dep kórsetildi.

Alghashqy jylda «Ayqap» júrttyng kópshiligin qazaqsha jurnal oqugha ýiir qyldy. Qazaqsha oilaugha, oilaghan oiyn qazaqsha jazugha bir sypyra adamdy ýiretti. Sol kezdegi eng ózekti bolghan mәselening biri – jer  әngimesi jayynda azdy-kópti júrttyng oiyn qozghaugha sebep boldy. Narodnyy sod, balalardy oqytu, saylau turaly sóz qozghady. Alatau etegindegi úly jýz úrpaghy men Jayyq jaghasyndaghy kishi jýzding talapkerlerin tanystyrugha sebepshi boldy. Qazaq halqyna kerekti:  til, jer, narodnyy sod, әiel mәselesi, oqu hәm oqytu «Ayqaptyn» aldymen qolyna alghan kenesteri boldy.

Jurnal 1911 jyly aiyna 1 mәrte shyghyp túrsa, 1912 jyldan bastap aiyna 2 mәrte shygharu josparlandy.  Sonmen qatar «Ayqap» jurnalynyng aldymen  qolgha alatyny jalghasty jer mәselesi boldy. «Alty Alashtyng balasynyng basyn bir jerge qosyp jer húsysynda sóilesu mýmkin bolmaghandyqtan, tym bolmasa jurnal arqyly kenesip, mәslihatty bir jerge qoi teris bolmas edi. Jerden songhy jurnalymyzdyng kóp oy jýrgizetin mәselesi talasu hәm partiya boludy joghaltu bolar. Ýshinshi mәselesi: oqu hәm oqytu haqynda. Tórtinshi: hatún qyzlarymyzdyng kemshilikte túrghandyqtaryn halyqqa eskertu. Búl mәsele bizding qazaq halqynda qozghalmay tyng jatqan mәselelerding biri» (№1. 1912.). Osylaysha qazaqtyng túnghysh jurnaly óz baghytymen jer jәne halyqty aghartu taqyryptarynda terennen tolghap, kólemdi jazbalar basuyn jalghastyrdy.

Atalghan taqyryptarda oy qozghap, pikir jazghandar alghashynda sanauly qazaq oqyghandary boldy. Alghashqy  ólenderin jariyalaghan qazaq qalamgerleri de «Ayqap» jurnalynyng órkendeuine ýles qosty. Avtorlar arasynda: M. Dulatov, B. Erjanov, A. Baytúrsynov, M. Júmabaev, Gh. Toqtarbekov, J. Tileuliyn, H. Bekmúhamedov, M. Joldybaev, M. Maldybaev, R. Marsekov, B. Qarataev, Sh. Qosshyghúlov, I. Arabaev, Gh. Músaghaliyev, J. Seydaliyn, A. Jantaliyn, J. Kópeev, Gh. Qarash, K. Toghysov, B. Mayliyn, S. Torayghyrov, B. Syrttanov, E. Qasabolatov, J. Basqariyn, A. Barjaqsiyn, S. Dónentaev, S. Seyfuliyn, A. Mamytov, H. Kemengerov, M. Bektúrliyn, Sh. Qúdayberdiúly tb qalamgerler boldy. Alash kósemi Álihan Bókeyhannyng «On tórt toghyz bola ma» (№2.1915.)  maqalasy da osy «Ayqapta» basylghan edi.

Múhametjan Seralin myrza 1912 jyldyng ortasynda tiyisti orynnan rúqsat alsa da, qarajat jetkiliksiz sebepti «Ayqapty» tek  qarashadan bastap aiyna eki mәrteden shyghara bastady. Jurnaldyng jalghasty toqtamay shyghyp túruyna oqyrmandar men qoldaushylardyng kóp boluy manyzdy ekenin eske salady. «Jurnaly hәm gazetterding toqtamay shyghyp túruy eki nәrsege tireledi: bireui bir bay adam malyn ayamay júmsap shygharyp túrsa. Ekinshi oqushylar kóp bolyp kóbirek jazylyp oqyp túrsalar» (№14.1912.). Osylaysha 1912 jyldyng qarashasynan bastap 1915 jyldyng 28 tamyzyna deyin aina eki mәrteden shyghyp túrdy. Jurnady sheteldegi qazaqtar da jazdyryp alyp túrdy. 1912 jyldary «Ayqap» jurnalyn on bes shamaly qytay qazaqtary jazdyryp alyp túrghany aitylady. 1912  jyldardan song búl san artpasa,  azaymaghany anyq.

Jurnaldy qarjylay qoldaushylargha әr jyly songhy sandarynda alghys aitylyp, rizalyq bildirip túrdy. Mysaly, 1913 jyl №24 sanynda «Ayqapty» qoldap aqsha bergen 23 azamatqa, jurnalgha jazylushy tauyp, taraluyna kómektesken  10 azamatqa alghys bildiredi.

1914 jylghy bir sanynda, qazaq studentterining Mekke men Mediyneden jer satyp alyp túraqty medrese salmaqshy bolghanyn jazady. «Avtory: K.Gh» - dep, «adresi: Tursiya, g. Mediyne» - dep kórsetilipti. (Búl turaly alda tolyqtay jazarmyz).

Jurnaldyng taghy bir ereksheligi qazaq kitaptary men oqulyqtary turaly jarnama hәm sipattama berip otyrdy. Olardyng qatarynda: «Qyryq mysal», «Oyan qazaq», «Álfba tóte oqu», «Kókseldir», «Ádebiyet órnegi», «Baqytsyz Jamal», «Kórkindi bala hәm ýlgili ana», «Top jarghan», «Iman hәm namaz», «Payghambar zamany», «Qazaq shejiresi» tb kitaptar kezdesedi.

«Ayqaptyn» jalpy 88 nómeri jaryq kórdi. 1911 jyly  12 sany, 1912 jyly 14 sany, 1913 jyly 24 sany, 1914 jyly 24 sany, 1915 jyly 14 sany tolyq shyqty.

1914 jyly bastalghan birinshi jahan soghysy qazaq qoghamyna da әserin tiygizbey qoymady. Baspahana baghasynyng kóterilui hәm jazylushylar sany azayghan sebepti jurnaly 1915 jyldyng 28 tamyz №14 sanynyn bastap toqtatyldy. Búl turaly «Basqarmadan» jazbasynda: «Sonyng ýshin biz «iyesiz auyrudy, jynsyz búrqan baghady» bolmayyq dep, osy nomerimizden song jurnalymyzdy uaqytsha toqtatpaq boldyq» - deydi.

Bolashaqta qazaqsha taghy da jana jurnal shygharu isinde jastargha ýmit artady. «Jurnal shygharghandaghy maqsatymyz halyqa jol kórsetpek edi. Gazetshilik hәm jurnalshylyqtyng qazaq jigitterining qolynan keletúghyn júmys ekendigin spat etpek edi. Biz búl maqsatymyzgha jettik. Endigi júmys oqyghan jastardyng moynynda.

Biz nadan bolyp ósirdik

IYektegi saqaldy...

Biz bolmasaq siz arsyz

Jelkildep shyqqan jas shóptey

Ýmit etken dostarym

Senderge berdim batamdy. (Altynsarin sózinen)» - dep tamamdaydy, óz sózin qazaqtyng túnghysh jurnaly «Ayqapty» shygharushy Múhametjan Seralin myrza.

Abay Myrzaghaliy

Abai.kz