Senbi, 23 Qarasha 2024
Janalyqtar 2051 0 pikir 11 Sәuir, 2012 saghat 12:52

Duman ÝSENHAN. Qomaghaylanghan qaqalady

Qyryq eki jyl boyyna biylikten týspey, adam qúqyqtary men bostandyqtaryn ayaqqa taptaghan, qala berdi myndaghan halyqty basyp janyshtap, qynaday qyrghan Liviyanyng eks-kósemi Muammar Kaddafiy­ding әlemdegi songhy mýlikterining kelesi toby tәrkilendi. Ótken aptada Ga­a­ga­daghy Halyqaralyq qylmystyq sottyng súrauymen Italiyanyng qarjylyq gvardiyasy Kaddafy otbasyna tiyesili 1,1 milliard eurogha túratyn týrli kompaniya aksiyalaryn, banktik shottardy, jyljityn jәne jyljymaytyn mýlikterdi japty. Osyghan deyin jyl basynda AQSh pen birqatar Europa elderi 20 miyl­liard eurony Kaddafy iyeliginen shygharyp, Liviya halqyna qaytarghan edi. Italiyada tәrkilengen mýlikter­ding qúramynda belgili italiyan banki Unicredit-ting 1,25 payyz aksiyasy (sha­­ma­men 611 million euro), Finmeccanica ónerkәsiptik tobynyng 2,1 payyzy (41 million euro), Eni energetikalyq konsernining 0,58% (406 miyl­lion euro), Fiat avtomo­bilidik kompaniyasynyng 0,33% (53 million euro) sonymen qatar Yuventus futbol klubynyng aksiyalary bar.

Qyryq eki jyl boyyna biylikten týspey, adam qúqyqtary men bostandyqtaryn ayaqqa taptaghan, qala berdi myndaghan halyqty basyp janyshtap, qynaday qyrghan Liviyanyng eks-kósemi Muammar Kaddafiy­ding әlemdegi songhy mýlikterining kelesi toby tәrkilendi. Ótken aptada Ga­a­ga­daghy Halyqaralyq qylmystyq sottyng súrauymen Italiyanyng qarjylyq gvardiyasy Kaddafy otbasyna tiyesili 1,1 milliard eurogha túratyn týrli kompaniya aksiyalaryn, banktik shottardy, jyljityn jәne jyljymaytyn mýlikterdi japty. Osyghan deyin jyl basynda AQSh pen birqatar Europa elderi 20 miyl­liard eurony Kaddafy iyeliginen shygharyp, Liviya halqyna qaytarghan edi. Italiyada tәrkilengen mýlikter­ding qúramynda belgili italiyan banki Unicredit-ting 1,25 payyz aksiyasy (sha­­ma­men 611 million euro), Finmeccanica ónerkәsiptik tobynyng 2,1 payyzy (41 million euro), Eni energetikalyq konsernining 0,58% (406 miyl­lion euro), Fiat avtomo­bilidik kompaniyasynyng 0,33% (53 million euro) sonymen qatar Yuventus futbol klubynyng aksiyalary bar.

Italiyada búl turaly bastama ótken jyldyng qyrkýiek aiynda bas­talghan edi. Ol uaqytta Italiya syrt­qy ister ministri Franko Frattiny Kaddafiyding Italiyadaghy aqshasyn tәrkilep, liviyalyq oppozisiyagha bermek bolghan. Alayda biraz uaqyt boyy búghan BÚÚ tarapynan jauap kele qoymaghan. Degenmen Euroodaq memleketteri Kaddafy otbasyna tiyesili shottardy jabu turaly qaulyny ótken jyldyng basynda-aq qabyldap qoyghan-dy. Sodan beri diktatorlar otbasynan 150 milliard dollargha juyq qarjy tәrkilengen. Mәselen, Europa elde­rindegi milliardtaghan aqshasyn aitpaghannyng ózinde, 1995 jyly Liviya­nyng qúramyna ótip ketken Ispaniyanyng Andalusiya audanyndaghy Kosta-deli-Soli kurortynyng jeti myng gektar jerin de óz jeke menshigine ainaldyryp alghan Kaddafiyler, әlemning týkpir-týkpirinde aqshasyn jasyrghan eken. AQSh-ta - 30 miyl­liard, Shveysariyada - 360 miyl­lion, Úlybritaniyada - 1,46 miyl­liard, Kanadada - 2,4 mlrd, Japoniyada - 4,4 mlrd, Germaniyada - 143 mlrd, Niyderlandyda - 2 mlrd, Shvesiyada - 1,6 mlrd dollar, Fransiyada - 230 million, Avstriyada - 1,2 mlrd, Beligiyada - 14 mlrd euro, taghysyn taghylar. Búlar tek aqsha týrinde ghana emes, sonymen qatar jyljityn, jyljymaytyn mýlikter, biznes ortalyqtary, alyp qonaq ýiler men zәulim saraylar týrinde de bol­ghan. Múnyng kóbi әli de bolsa, liviyalyqtargha qaytarylyp ýlger­medi. Birneshe jyldar boyy halyqtyng qaqqanda qanyn, soqqanda sólin shygharyp jýrip jinap alghan Muammardyng baylyghy ony óliminen qútqara almady.

Halyqtyng qaharynan da qútqarmady. Tipti qútqara alatynday da qauqary joq-ty. Búl, әriyne, tek Muammardyng ghana emes, onyng dos-jarandary men tughan-tuys, bala-shaghasynyng qolyndaghy aqshalar men mýlikter. Onyng basqa jaqtastaryn taghy qosynyz. Qazaqstandyq biy­lik basyndaghylardy oilantatyn jaylar. Nazarbaevtyng Hrapunov aityp jýrgen jeke baylyghyn aitpaghanda, onyng tughan-tuystarynda da býkil Qazaqstandy qamtamasyz ete alarlyqtay mým­kindigi bar. Janaózende múnayshylar enbek dauymen zandy jalaqysyn ala almay jýr­gende, balasynyng sýndet­toyy­na bir million dollar júmsap, toy toylaytyn Qú­lybaevtyn, "aspannan dollar jaudyratyn" Bolat Nazarbaevtyn, Hrapunovtyng aituy boyynsha ýlesker­lerdi zar jylatyp qoyghan Áliya Nazar­baevanyn, oi­da joqta ba­yyp jýrgen Dinara Qúlybaevanyng baylyghyn qosqanda Kaddafiydi­kinen kem týspes, sirә. Basqa da tughan-tuystar bar degendey. Timur arqyly Gogagha ótip ketken aqshany taghy qosynyz. Osynyng bәrin ústap túru ýshin "elbasy" turaly zang jetkilikti me? Halyqtyng menshigin iyem­denip, halyqtyng esebinen bayyp jýrgender sәl oilansa dúrys bolar edi. Eger az uaqyt ishinde milliarder bolu mýmkin bolsa, júrttyng bәri bayyp keter edi ghoy. Múnday miyl­liardtar qaydan kelgen milliardtar? Osylay asap jeymin dep, bir kýni týiilip qalmasymyz­gha kim kepil? Sol ýshin bayqaghan jón. Búl bәrine qatysty...

«Jas Alash», 10 sәuir 2012

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1482
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3254
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5499