Senbi, 23 Qarasha 2024
Janalyqtar 2583 0 pikir 23 Sәuir, 2012 saghat 07:22

Sәken Núrqabekúly. Sopylargha qatysty sot ýkimi búzyluy mýmkin

Ótken jyldan beri BAQ betterinde talay mәrte sóz bolghan «Sopylar soty» taghy da el nazaryna ilikkeli otyr. Sopylyqtyng izin jalghastyrushy Ismatulla Ábdighappardy 14 jylgha, ghalym Sayat Ybyraydy 12 jylgha bas bostandyghynan aiyrghan sot mýshelerining birqatar bylyqtary ashylyp jatyr. Kisi óltirgen qandyqol  qylmyskerge layyqty qatygez jazany ishandar men ghalymdargha, odan qaldy emizuli balasy bar әielge de ayamay tanyp bergen alqabiyler ótken jylghy sot otyrysy kezinde el qydyryp, toy-toylap jýrgeni anyqtalyp jatyr.

Ótken aptada, yaghny sәuirding 20-kýni Almaty qalalyq sotynda Ismatulla Ábdighappar, Sayat Ybyraev jәne olardyng birqatar izbasarlaryna qatysty sottyng kassasiyalyq qarauy bolghan edi. Shara barysynda sopylardy jazagha kesken Almaty qalasy qylmystyq ister boyynsha mamandandyrylghan audanaralyq soty shygharghan ýkimning tolyqtay zansyz ekeni dәleldendi. Dәlirek aitqanda, búryn-sondy el estimegen qatygez jazasymen tanylghan alqabiyler sot otyrystaryna jýrdim-bardym qarap, qalauy boyynsha kelip ketip jýrgen eken. Sayat Ybyraevtyng advokaty Abzal Qúspanov pen Shynquat Bayjanovtyng qolynda qydyrympaz alqabiylerding sol әreketin búltartpay dәleldeytin birqatar aighaqtar jinaqtalghan. Olar búl aighaqtardy Almaty qalalyq kassasiyalyq sottyng qarauyna úsynyp otyr. Nәtiyjesi aldaghy uaqytta belgili bolady.

Ótken jyldan beri BAQ betterinde talay mәrte sóz bolghan «Sopylar soty» taghy da el nazaryna ilikkeli otyr. Sopylyqtyng izin jalghastyrushy Ismatulla Ábdighappardy 14 jylgha, ghalym Sayat Ybyraydy 12 jylgha bas bostandyghynan aiyrghan sot mýshelerining birqatar bylyqtary ashylyp jatyr. Kisi óltirgen qandyqol  qylmyskerge layyqty qatygez jazany ishandar men ghalymdargha, odan qaldy emizuli balasy bar әielge de ayamay tanyp bergen alqabiyler ótken jylghy sot otyrysy kezinde el qydyryp, toy-toylap jýrgeni anyqtalyp jatyr.

Ótken aptada, yaghny sәuirding 20-kýni Almaty qalalyq sotynda Ismatulla Ábdighappar, Sayat Ybyraev jәne olardyng birqatar izbasarlaryna qatysty sottyng kassasiyalyq qarauy bolghan edi. Shara barysynda sopylardy jazagha kesken Almaty qalasy qylmystyq ister boyynsha mamandandyrylghan audanaralyq soty shygharghan ýkimning tolyqtay zansyz ekeni dәleldendi. Dәlirek aitqanda, búryn-sondy el estimegen qatygez jazasymen tanylghan alqabiyler sot otyrystaryna jýrdim-bardym qarap, qalauy boyynsha kelip ketip jýrgen eken. Sayat Ybyraevtyng advokaty Abzal Qúspanov pen Shynquat Bayjanovtyng qolynda qydyrympaz alqabiylerding sol әreketin búltartpay dәleldeytin birqatar aighaqtar jinaqtalghan. Olar búl aighaqtardy Almaty qalalyq kassasiyalyq sottyng qarauyna úsynyp otyr. Nәtiyjesi aldaghy uaqytta belgili bolady.

QR Qylmystyq kodeksining zandyq tәrtibi boyynsha alqabiylerding әrbiri sot otyrysyna bastan-ayaq tolyq negizde qatysugha mindetti, óitkeni olardyng әrbirining dausy - sottalushynyng taghdyryn sheshedi. Al eger jalpy sany 12 adamnan, sonyng ishinde negizgi qúramdaghy 10 alqabiyden túratyn sot mýshelerining kez-kelgen bireui sot prosesining birine qatysugha mýmkindigi bolmasa atalghan otyrys keyinge shegeriledi nemese alqaby qúramy kezekte túrghan eki adamnyng birimen tolyghady. Al sot otyrystarynyng bir nemese birnesheuin jiberip alghan alqaby sot prosesin ary qaray jalghastyrugha qúqy joq, yaghny shettetilui tiyis.

Al «Sopylar isine» qatysty sot tergeui kezinde búl talaptar óreskel búzylghan. Negizgi qúramdaghy tórt alqabiyding sot otyrystaryna bir emes, birneshe ret qatyspay, jýrdim-bardym qaraghany belgili boldy. Solardyng keybirine toqtalar bolsaq, alqaby Rafikova Zina Shakarbaevna sot tergeui әp dep bastalyp, jer ortasyna tayaghan sәtte-aq, sot otyrystaryna qatyspaytyndyghyn mәlimdep, alqaby qúramynan shygharylyp tastalghan. Al, Alibaev Qaldarbek Dalgarovich esimdi alqaby de sot otyrysyna kelmegeni ýshin negizgi qúramnan shettetilip, qosalqy qúramgha yghystyrylghan (zang boyynsha alqabiyler arasynan alastaluy kerek). Búl keltirilgen derekter sot tergeuining hattamasynda kórsetilgen. Eng soraqysy, alqabiylerding negizgi qúramynda bolghan Shirinay Mahanova sot barysynda bir apta boyy Atbasar qalasynda toy toylap jýrgen. Advokattardyng qolynda Sh. Mahanovanyng 2011 jyly shilde aiynyng 25 kýni Almaty-1 temir jol vokzalynan - Atbasar qalasyna jol tartyp, sol sapardan tamyz aiynyng 02 kýni bir-aq oralghanyn rastaytyn  biylet kóshirmesi jәne «Qazaqstan Temir Jolynan» alynghan anyqtama qújat bar. Múny ózi de moyyndaydy. Qolda bar naqty derekterge sýiensek, tuystarynyng «túsaukeser toyynda» jýrgen.

Búl tek qújat boyynsha dәleldengen mysaldar. Jalpy alghanda, sot barysynda tórt birdey alqaby sot otyrystaryna jýrdim-bardym qarap, birde kelip, birde kelmey ózara kezektesip almasyp otyrghany da anyqtalyp otyr. Advokattardyng aituynsha sot barysynda múnday soraqylyqtardyng talayy ketken. Alayda olardyng bәrin tegis dәleldeytin aighaqtar jetkiliksiz bolmaghandyqtan, olardy qozghap әure bolyp jatpaghan.  Qalay desek te, janaghy sotqa salaq qarap, bir kelip, bir ketip dýrgen alqabiylerding dauystary aiyptalushylardy qatang jazagha kesu sheshim shygharu barysynda esepke alynghan jәne búl zansyz.

Ádette, múnday óreskel zanbúzushylyqtar dәleldengen jaghdayda búghan deyin shygharylghan ýkim tolyqtay búzylyp, aiyptalushylardy bas bostandyghynan aiyru turaly sheshim óz kýshin joyady. Alayda «sopylar isi» әdettegi jaghday emes. Qúqyq qorghaushy organdardyng ar jaghynda tapsyrys berushi adamdardyn, toptardyng bar ekenin ras bolsa olar búl sheshimdi qalayda saqtap qalugha әreket jasaytyny sózsiz.

Osy uaqytqa deyin «sopylar isine» qatysty tergeu júmystary barysynda týrli zanbúzushylyqtargha belshesinen batyp jýrgen qúqyq qorghau organdary taghy bir syn saghatqa kelip tireldi. Bir ótirik ekinshi ótirikti ózine tarta beretini siyaqty, qazaqstandyq qúqyq qorghau organdarynyng birlesip jasaghan zansyzdyqtary da barghan sayyn kýrdelenip keledi. Átten, ashyghyn aityp, dәlelin tartyp kórseterge beytarap organ qalmady. Aldymen Qarjy polisiyasy jariyalaghan «sopylargha qarsy soghysqa» izinshe IIM-ning organdary, ÚQK, prokuratura, endi mine Sot organdary da bel sheship kirisip ketti. Álgi jii aitatyn demoratiyalyq qúndylyqtarymyz ben pluralizmning úshqyny da bayqalmaydy. Baqylaushy organ bolyp esepteletin Qarjy polisiyasy men prokuratura qyzmeti de әldekimderding tapsyrysyn belsendi oryndauyn jalghastyryp jatyr. Etqyzumen shapqylap berip, ózderining qanday jauyzdyqqa deyin jetip qalghandaryn sezbeytin siyaqty. Tapsyrysqa adaldyqtary sonshalyq, tergeu amaldary barysynda talay olqylyqtargha, olqylyqtan búryn zansyzdyqtar men qastandyqtargha jol berilip jatyr. Áriyne, kóringenning qolshoqparyna ainalyp, kýielesh kýide kóringenning otyn kósep jýrgen «qúqyq qorlaushy organdarymyz» tarihy jauapkershilik degen úghymnyng bolatynyn qaydan bilsin?!

Qazir advokattar jaghy QR Qylmystyq ister jýrgizu Kodeksining birneshe baptaryn negizge ala otyryp, Almaty qalasynyng qylmystyq ister boyynsha mamandandyrylghan audanaralyq sotynyng Ýkimin - zansyz retinde búzudy súrap otyr. Bolmysy taza adamnyng ýmitshil keletini belgili. Qazaqtyng nashaqoryn emdep, adam qataryna qospaq bolghany ýshin 14 jylgha qamalghan Ysmatolla aqsaqal men vahabitterdi «iyt» dep ataghany ýshin 12 jylgha kesilgen Sayat syndy ghalymdardyng únjyrghasy әli týspegen. Aqyn Mahambet aitpaqshy «qabyrghasyn qausatyp, bir-birindep sókse de, qabaghyn shytpas erlerdin» tirligi osy bolyp otyr әzirge. Qúdaydyng qútty kýninde osynsha zansyzdyqtardy kózben kórip, zardabyn sezinip otyrghan ghalym Sayat Ybyraev temir tordyng ar jaghynda jatyp jazghan kýndelik jazbalarynda qazaqtyng әli de asqaq ruhty elge ainalyp, órligimen tanylaryna әste kýmәn keltirmeytinin jazady. Al Ysmatolla aqsaqal tang saharda otyryp patshasyna arnap oqityn yqylasty dúghalaryn әli de ýzbepti.

Zangha sýiensek, jogharyda kórsetilgen prosessualdyq qatelikter jónindegi aighaqtar boyynsha, QR Qylmystyq ister jýrgizu Kodeksining 415-babyna sәikes, búghan deyin shygharylghan ýkim óz kýshin joygha tiyisti. Alayda oghan qalalyq sottyng erik-jigeri, eng aldymen ar-ojdany jete me? Búl jaghyn uaqyt kórsete jatar.

Aytpaqshy, tәuelsizdik alghaly beri Qazaqstanda diny kózqaras boyynsha professor adamnyng jauapqa tartyluy alghash oqigha eken. Al Sayat Ybyraevtyng qasynda otyrghan Seyfolla Mollaqaghanatúly esimdi ghalym da kóp halyq ýshin taptyrmas adam. Toghyz tildi birdey mengergen ol Týrkistandaghy Ahmet Yassauy kesenesining syrtyndaghy simvolikalyq jazbalardy oqy alatyn jalghyz adam. Al Ysmatolla aqsaqaldyng qariyalyghy men dariyalyghyn Sherhan Múrtaza, Mekemtas Myrzahmet syndy jazushylardan keyin qaytalap jatudyng ózi artyq bolar. Qysqasy, osynday qazaqy intelletual adamdardyng «Koza Nostra» dengeyindegi qylmystyq qauymdastyq qúrdy degen derekpen sottaluy aldaghy bolashaqta tarihy sarkazmge ainalatynyna senimdimin.

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1465
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3236
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5373