Seysenbi, 23 Sәuir 2024
46 - sóz 7068 36 pikir 26 Mamyr, 2021 saghat 10:40

Qúmyrsqalar qalay qyryldy nemese din - apiyn indeti

Qúmyrsqanyng iyleui – óte kóp jәndikting ýilesimdi tirshilik ortasy. Qúmyrsqalar ordasy 130 mln jyldyq beyimdelu kezeninen ótken. Búl Jer betindegi óte tirmizik jýiening biri. Alayda tәrtip pen enbekting ýilesimdi ordasy atanghan iyleuding kýirep qaluy op-onay. Búl ýshin iyleuge lomehuza atty qonyz kelse jetkilikti. Búl jaghdayda iyleudegilerdi alapat qyrghynnan eshkim qútqaryp qala almaydy.

Lomehuza qúmyrysqalardyng әleumettik jýiesin qalay joyatyny bizge qyzyq.
Óitkeni osyghan úqsas zaualdan myndaghan adamdar túratyn qalalar jer betinen joyylyp ketkeni de bar.

JAU

Birde qúmyrsqa iyleuine lomehuza atty kishkene qonyr qonyz úshyp kelip qonady. Ol ishke enip, iyleudegi qúmyrsqa dernәsili saqtalatyn arnayy qoymagha jetedi. Onda qonyz júmyrtqa salady. Qoymagha bara jatqan bóten jәndikting jolyn qúmyrsqa kýzetshiler bógeydi. Osy kezde lomehuza arnayy súiyq bólip shygharady. Ony jalaghan kýzetshiler esinen tanyp, lәzzatqa úshyraydy. Olar qúlap jatqanda qonyz ishke enip ketedi. Búl iyleuding qúrdymgha keterining bastauy edi.

QONYR TÝSTI JANALGhYSh

Dragdiller (tura maghynasy esirtki satushy, lomehuzany osynday týrge jikteydi) qonyz iyleuding týpki bóligine jetip alghan song ony qúmyrsqalardyng ózderi tamaqtandyra bastaydy. Óitkeni lomehuza olardyng tilin, búiryq beretin әdisterin jaqsy biledi. Qonyz múrtshasymen qúmyrsqalardy basynan sipalap búiryq beredi. Sóitip eng enbekker jәndikter óz dúshpanyn ózderi asyrap-baghady.

Jayghasyp alghan lomehuza qúmyrsqanyng júmyrtqalary túrghan jerge de jetedi. Solardyng janyna qúmyrsqanyng júmyrtqasynan aumaytyn ózining 120 júmyrtqasyn qaldyrady. Júmyrtqadan qaryny salbyranqy qúmyrsqagha sәl ghana úqsastyghy bar jat dәrnesil jaryp shyghady. Osy kezde sau qúmyrsqalar iyleude ishten shyqqan jaudyng baryn sezedi. Biraq kesh edi. Lomehuza dernәsili esirtki súiyq shygharyp qúmyrsqalardy elitudi biledi, sóitip kózin joigha kelgenderdi tamaq әkeluge júmsap jiberedi. Osy tústa qúmyrsqalar jat jәndikting úrpaghyn ózderining balasynday kýtip, bagha bastaydy. Eresek lomehuza iyleudegi azyqty molynan jep, resurstyng kóp bóligin ózine tartyp alady. Biylep-tóstey bastaydy.

Olar búl iyleude azyq jetkenshe, qúmyrsqalar qashanghy asyray alghansha ómir sýredi. Ázirge lomehuza jaulap alghan iyleu syrttan qaraghanda búrynghysha qaynap jatqan tirshilik ortasy sekildi kórinedi. Kýn ashyq bolghanda indegiler kýn sәulesine qyzdyrynu ýshin syrtqa, iyleu tóbesine shyghady. Solardyng ishinen lomehuza qonyzdaryn da kóruge bolady. Alayda birneshe minuttan song qúmyrsqalar olardy ishke tasy bastaydy. Óitkeni qúmyrsqalar basqalardyng jaulap alghanyn sezinbeydi. Óitkeni iyleudi mәngýrttik jaylap aldy.

INDET

Qúmyrsqa óz úrpaghymen birge lomehuza dәrnәsilin baghyp, ósirdi, ol búlardyng ishten shyqqan jauy edi. Olar jaularyn basynda tany alghanymen olargha qarsy kýresuge dәrmensiz bolyp shyqty.
Endi iyleuge kóz salsanyz bәri týsinikti bolady. Óitkeni múnda jaghday óte mýshkil. Qaynaghan tirshilik bayaulaghan. Manaydy barlaytyn sholghynshylar alysqa barmaydy. Azyq izdeytinder birdeneni sýirep әkele jatyp, ony jolda qaldyryp basqa jaqqa manyp ketedi. Basy aughan jaqqa ketip qalu jiyilegen. Alayda qúmyrsqanyng bәri esirtkige elitip ketken joq.

Mәngirip qalghandar delqúlylar esten tandyratyn zattyng әserimen tysqa shyghudy qoyady. Qimyly bayau júmyssyz jýrgender olar – jana úrpaq jalghanergattar dep atalady. Adamdarmen salystyra aitsaq, dauyndar, aqyl-esteri kemister. Keudesi ýlken búl qúmyrsqalar júmysshylar qataryna jatady. Alayda jalghanergattar shaghylysyp túqym bermeydi, óz erkimen júmys istemeydi. Olar birdene jasaugha tyrysyp jýr. Óitkeni iyleude barlyghyn júmysqa jegetin búiryq berushi jauyngerler әli de bar. Sonda da sau qúmyrsqalardyng qatary azayyp bara jatyr. Daundargha da búiryq beru azayyp ketkendikten, olar júmys isteuding ornyna tamaq ishetinderding sanyn kóbeytip jýr. Osylaysha iyleudegi tabighy tendik búzyldy. Qúmyrsqalar patshayymy, lomehuza, jalghanergat jәne sau qúmyrysqalardyng bәrine azyq jetispeydi. Ashtyq bastaldy. Osydan bastap iyleudegi jәndikter sany kýrt azaydy.

SYRTQY KÝShTING YQPALY

IYleu azyp-tozyp ketti. Lomehuza men jalghanergattar sany kóbeyip ketken. Keybir qúmyrsqa ýstine jabysyp qalghan parazit lomehuzany kórshi iyleulerge tasyp jýr. Ishti indet barynsha jaylap alghan.
Endi iyleudi tek syrtqy kýshting yqpaly ghana qútqara alady. Qútqaru dep aitugha kelmeydi negizi. Búl typ-tipyl etip joi bolatyn. IYleudi búzu – búl qatygezdik. Alayda búl qúmyrsqalar ordasyn qútqarudyng jalghyz joly. Óitkeni indet sol mandaghy iyleulerge taralyp ketpeu kerek.
IYleuding kólemdi bóligi kýrekpen búzylady. Búzylghan iyleudi jaqsylap tekseredi. Sau qúmyrysqalar birtindep terilip alyp, konteynerge jinalady. Al indetke shaldyqqan jalghanergattar men lomehuzalar terilip alyp, kózi joyylady. Al iyleuding qazylmay qalghan bóligindegiler týgel qyrylady, olardy eshkim qútqara almaydy. Sonymen milliondaghan qúmyrsqanyng panasy bolghan, ortaq tәrtipke baghynghan jýie orda - iyleu tolyghymen joyyldy.

Aman qalghan qúmyrsqalar salynghan konteyner jana jerge aparylady. Ony indet jaylaghan iyleuden bir shaqyrym alysqa әketu kerek. Óitkeni qúmyrsqalar búrynghy ýiin tauyp, qaytyp kelui mýmkin.
Aman qalghandardy basqa iyleuding manyna da jiberuge bolmaydy. Qúmyrsqalar bóten iyleuding jәndikterin jau kóredi. Olardy qyryp ketui mýmkin. Bylayghy kezde kýshti qúmyrsqalar әlsizdeu iyleuding dәrnesilderin tartyp alyp ketedi. Sosyn olardy qúldar etip ósiredi.

ZAUALDAN KEYIN

Aman qalghandardyng qalypqa kelui de onay emes. Óitkeni jana iyleu payda bolghanda ondaghy qúmyrsqalar ózderi ketken qara shanyraghy bolghan iyleumen baylanysyn ýzbeydi. Kez kelgen uaqytta ol jaqtan kómek jәne qoldau alyp otyrady.

Alayda iyleuleri joyylghan qúmyrsqalar esterin jiyp, jana iyleu jasap alghan jaghdayda lomehuzagha jәne onyng eskirtki zatyna immuniytet payda bolady. Bir qyzyghy olargha endi múnday indet eshqashan júqpaydy eken.
Birneshe aptadan song kýrelip tastalghan búrynghy iyleuding ornyn shóp basyp ketedi. Ol eski qorymgha (ziratqa) kóbirek úqsay bastaydy. Óitkeni jerdegi qúmyrsqalar әuleti ýlken zaualdyng kesirinen joyylghan bolatyn.

P.S. Din taratu tehnologiyasy tura osynday tәsildi qoldanatynyn psiholog-ghalymdar dәleldep berdi. Alash ruhty abyz aqsaqaldyng aitqany.

Jazba Dosbol Orazghaliyúlynyng Feysbuktegi paraqshasynan

Abai.kz

36 pikir