Құмырсқаның илеуі – өте көп жәндіктің үйлесімді тіршілік ортасы. Құмырсқалар ордасы 130 млн жылдық бейімделу кезеңінен өткен. Бұл Жер бетіндегі өте тірмізік жүйенің бірі. Алайда тәртіп пен еңбектің үйлесімді ордасы атанған илеудің күйреп қалуы оп-оңай. Бұл үшін илеуге ломехуза атты қоңыз келсе жеткілікті. Бұл жағдайда илеудегілерді алапат қырғыннан ешкім құтқарып қала алмайды.

Ломехуза құмырысқалардың әлеуметтік жүйесін қалай жоятыны бізге қызық.
Өйткені осыған ұқсас зауалдан мыңдаған адамдар тұратын қалалар жер бетінен жойылып кеткені де бар.

ЖАУ

Бірде құмырсқа илеуіне ломехуза атты кішкене қоңыр қоңыз ұшып келіп қонады. Ол ішке еніп, илеудегі құмырсқа дернәсілі сақталатын арнайы қоймаға жетеді. Онда қоңыз жұмыртқа салады. Қоймаға бара жатқан бөтен жәндіктің жолын құмырсқа күзетшілер бөгейді. Осы кезде ломехуза арнайы сұйық бөліп шығарады. Оны жалаған күзетшілер есінен танып, ләззатқа ұшырайды. Олар құлап жатқанда қоңыз ішке еніп кетеді. Бұл илеудің құрдымға кетерінің бастауы еді.

ҚОҢЫР ТҮСТІ ЖАНАЛҒЫШ

Драгдиллер (тура мағынасы есірткі сатушы, ломехузаны осындай түрге жіктейді) қоңыз илеудің түпкі бөлігіне жетіп алған соң оны құмырсқалардың өздері тамақтандыра бастайды. Өйткені ломехуза олардың тілін, бұйрық беретін әдістерін жақсы біледі. Қоңыз мұртшасымен құмырсқаларды басынан сипалап бұйрық береді. Сөйтіп ең еңбеккер жәндіктер өз дұшпанын өздері асырап-бағады.

Жайғасып алған ломехуза құмырсқаның жұмыртқалары тұрған жерге де жетеді. Солардың жанына құмырсқаның жұмыртқасынан аумайтын өзінің 120 жұмыртқасын қалдырады. Жұмыртқадан қарыны салбыраңқы құмырсқаға сәл ғана ұқсастығы бар жат дәрнесіл жарып шығады. Осы кезде сау құмырсқалар илеуде іштен шыққан жаудың барын сезеді. Бірақ кеш еді. Ломехуза дернәсілі есірткі сұйық шығарып құмырсқаларды елітуді біледі, сөйтіп көзін жоюға келгендерді тамақ әкелуге жұмсап жібереді. Осы тұста құмырсқалар жат жәндіктің ұрпағын өздерінің баласындай күтіп, баға бастайды. Ересек ломехуза илеудегі азықты молынан жеп, ресурстың көп бөлігін өзіне тартып алады. Билеп-төстей бастайды.

Олар бұл илеуде азық жеткенше, құмырсқалар қашанғы асырай алғанша өмір сүреді. Әзірге ломехуза жаулап алған илеу сырттан қарағанда бұрынғыша қайнап жатқан тіршілік ортасы секілді көрінеді. Күн ашық болғанда індегілер күн сәулесіне қыздырыну үшін сыртқа, илеу төбесіне шығады. Солардың ішінен ломехуза қоңыздарын да көруге болады. Алайда бірнеше минуттан соң құмырсқалар оларды ішке таси бастайды. Өйткені құмырсқалар басқалардың жаулап алғанын сезінбейді. Өйткені илеуді мәңгүрттік жайлап алды.

ІНДЕТ

Құмырсқа өз ұрпағымен бірге ломехуза дәрнәсілін бағып, өсірді, ол бұлардың іштен шыққан жауы еді. Олар жауларын басында тани алғанымен оларға қарсы күресуге дәрменсіз болып шықты.
Енді илеуге көз салсаңыз бәрі түсінікті болады. Өйткені мұнда жағдай өте мүшкіл. Қайнаған тіршілік баяулаған. Маңайды барлайтын шолғыншылар алысқа бармайды. Азық іздейтіндер бірдеңені сүйреп әкеле жатып, оны жолда қалдырып басқа жаққа маңып кетеді. Басы ауған жаққа кетіп қалу жиілеген. Алайда құмырсқаның бәрі есірткіге елітіп кеткен жоқ.

Мәңгіріп қалғандар делқұлылар естен тандыратын заттың әсерімен тысқа шығуды қояды. Қимылы баяу жұмыссыз жүргендер олар – жаңа ұрпақ жалғанэргаттар деп аталады. Адамдармен салыстыра айтсақ, дауындар, ақыл-естері кемістер. Кеудесі үлкен бұл құмырсқалар жұмысшылар қатарына жатады. Алайда жалғанэргаттар шағылысып тұқым бермейді, өз еркімен жұмыс істемейді. Олар бірдеңе жасауға тырысып жүр. Өйткені илеуде барлығын жұмысқа жегетін бұйрық беруші жауынгерлер әлі де бар. Сонда да сау құмырсқалардың қатары азайып бара жатыр. Даундарға да бұйрық беру азайып кеткендіктен, олар жұмыс істеудің орнына тамақ ішетіндердің санын көбейтіп жүр. Осылайша илеудегі табиғи теңдік бұзылды. Құмырсқалар патшайымы, ломехуза, жалғанэргат және сау құмырысқалардың бәріне азық жетіспейді. Аштық басталды. Осыдан бастап илеудегі жәндіктер саны күрт азайды.

СЫРТҚЫ КҮШТІҢ ЫҚПАЛЫ

Илеу азып-тозып кетті. Ломехуза мен жалғанэргаттар саны көбейіп кеткен. Кейбір құмырсқа үстіне жабысып қалған паразит ломехузаны көрші илеулерге тасып жүр. Ішті індет барынша жайлап алған.
Енді илеуді тек сыртқы күштің ықпалы ғана құтқара алады. Құтқару деп айтуға келмейді негізі. Бұл тып-типыл етіп жою болатын. Илеуді бұзу – бұл қатыгездік. Алайда бұл құмырсқалар ордасын құтқарудың жалғыз жолы. Өйткені індет сол маңдағы илеулерге таралып кетпеу керек.
Илеудің көлемді бөлігі күрекпен бұзылады. Бұзылған илеуді жақсылап тексереді. Сау құмырысқалар біртіндеп теріліп алып, контейнерге жиналады. Ал індетке шалдыққан жалғанэргаттар мен ломехузалар теріліп алып, көзі жойылады. Ал илеудің қазылмай қалған бөлігіндегілер түгел қырылады, оларды ешкім құтқара алмайды. Сонымен миллиондаған құмырсқаның панасы болған, ортақ тәртіпке бағынған жүйе орда - илеу толығымен жойылды.

Аман қалған құмырсқалар салынған контейнер жаңа жерге апарылады. Оны індет жайлаған илеуден бір шақырым алысқа әкету керек. Өйткені құмырсқалар бұрынғы үйін тауып, қайтып келуі мүмкін.
Аман қалғандарды басқа илеудің маңына да жіберуге болмайды. Құмырсқалар бөтен илеудің жәндіктерін жау көреді. Оларды қырып кетуі мүмкін. Былайғы кезде күшті құмырсқалар әлсіздеу илеудің дәрнесілдерін тартып алып кетеді. Сосын оларды құлдар етіп өсіреді.

ЗАУАЛДАН КЕЙІН

Аман қалғандардың қалыпқа келуі де оңай емес. Өйткені жаңа илеу пайда болғанда ондағы құмырсқалар өздері кеткен қара шаңырағы болған илеумен байланысын үзбейді. Кез келген уақытта ол жақтан көмек және қолдау алып отырады.

Алайда илеулері жойылған құмырсқалар естерін жиып, жаңа илеу жасап алған жағдайда ломехузаға және оның ескірткі затына иммунитет пайда болады. Бір қызығы оларға енді мұндай індет ешқашан жұқпайды екен.
Бірнеше аптадан соң күреліп тасталған бұрынғы илеудің орнын шөп басып кетеді. Ол ескі қорымға (зиратқа) көбірек ұқсай бастайды. Өйткені жердегі құмырсқалар әулеті үлкен зауалдың кесірінен жойылған болатын.

P.S. Дін тарату технологиясы тура осындай тәсілді қолданатынын психолог-ғалымдар дәлелдеп берді. Алаш рухты абыз ақсақалдың айтқаны.

Жазба Досбол Оразғалиұлының Фейсбуктегі парақшасынан

Abai.kz