Júma, 29 Nauryz 2024
9064 34 pikir 5 Shilde, 2021 saghat 10:25

Keshikpey shekarany bekitu qajet...

Bizding elimizde ózimizding týbegeyli últymyz qazaq halqyna jaghday jasaghannan góri syrttan keletin kelimsekterge jayylyp tósek bola ketetin «әleuettik әdetter» bar ekeni jasyryn emes. Sol әdetimizge salyp, shekarany bekitpey, enbek zannamalaryn jetildirmey, últ mýddesin aldynghy qatargha qoymay, jaghamyz jaylauda bolyp jaybaraqat otyra beremiz be dep qorqamyn.  Jemqorlyq jaylaghan elimizde elding mýddesin bir-eki artyq tiyngha satyp jiberetin memlekettik qyzmetkerler enbek salasyn sanaly týrde rettey alar ma eken?! «Memlekettik apparat saldanyp qalmasyn» degen syltaumen jemqorlardy jazasyz qaldyratyndy eskerip, shúghyl kesimdi әreketke kóship, shekarany tars etip bekitip alghanymyz dúrys shyghar. Shekarany qatang talaptarmen bekitudi halyq talap etuge tiyisti. Búl ótkir mәsele – últ mýddesi ýshin kerek.

Álem alpauyt qadamdarmen ózgerip keledi. Qazirgi uaqytta el ishinde ne bolyp jatyr dep zerdeleumen qatar syrttaghy sayasatty da jiti qadaghalap otyru - asa manyzdy.

Dýniyeni qaq jaryp qaraghan, әlem nazaryn audarghan Jenevadaghy ýlken jetilikting G7 bas qosuynyng artynda ýlken syr jatqany dausyz. Ýlken jetilikting jiynyna imperiya bolyp sanalatyn Resey Federasiyasynyng basshysy tikeley qatystyrylmaghany biraz nәrseni andatsa kerek. Resey basshysy V. Putinmen AQSh preziydenti D.Bayden ýlken jetilikten tys jolyghysyp, jabyq formatta sóilesti. Ýlken jetilikting jiynynan keyin berilgen baspasóz konferensiyasynda Resey basshysy V.Putinge  naqty talaptar qoyylghany jetkizildi. Yaghni, әlemdik sayasy arenada Reseyding kelisimderge kele alatyn ashyq pozisiyada boluyn, sonymen qatar ózge elderding territoriyasyna kóz sýzushilikti dogharuyn talap etti. Sonyng ishinde Ukrainanyng shyghysyndaghy jәne Qyrym aumaghyndaghy әskery kýshterin alyp ketuin súrady. Ýlken jetilikting jiynyna Resey jәne basqa elderding basshylary tek baqylaushy retinde qatystyrylghan kezderi bolghan. Alayda olar sayasy oiynnyng qay baghytqa qaray búrylatynyn andap otyrudan arygha asa almaushy edi.

Búdan qazirgi aqparattyq soghys alanynda qanshalyqty iri oiynshylar túrghanyn bayqau qiyn emes. Beyresmy qalyptasqan halyqaralyq toptyng qúramyna Úlybritaniya, Germaniya, Italiya, Kanada, Fransiya, Japoniya jәne AQSh kiredi. Búl elder - jer sharyndaghy anaghúrlym aldynghy qatarda damyghan memleketter bolyp tabylady. Sonymen osy damyghan elderding basshylary qanday kelisimderge kelip, ymyralastyqtar bildirdi eken?

Áriyne, jabyq formatta ótken jiynnyng býge-shigesin týgel tanyp bilu qiyn bolar. Degenmen, halyqaralyq sayasy jәne ekonomikalyq sarapshylardyng aitqandaryna qúlaq týrsek, әlemning qay baghytqa qaray damitynyn angharugha bolady jәne aldyn ala saqtyq sharalaryna kóshuge mýmkindik te bolar edi.

Damyghan elderde alpauyt qadamdarmen tehnologiya damyp keledi. Robototehnikagha algha shyghyp, adamnyng aralasuyn qajet epteytin qyzmet kórsetu servisteri jetilgen. Búl eng aldymen qyzmet kórsetu salasyndaghy adam-júmysshylardy robottarmen almastyru ýderisin tudyrady. Búryndary damyghan elderge qaray enbek migranttary aghylyp, olar kóbinese jolaushylar tasymaldau, kóshe tazalau, auyl sharuashylyghynda, meyramhanalarda júmystargha túryp, jap-jaqsy nәpaqa tauyp jýrgen bolatyn. Júmys qolyna zәru bolghan sebepti damyghan memleketter enbek migranttaryna qanday da bir talaptar qoyghanymen, olardyng keluin shektegen joq edi. Ýlken jetilikting jiynynan keyin damyghan elderge migranttardyng keluine shekteu qoyyla bastady. Yaghny olargha shettegi júmys kýshining qajettiligi joq. Búdan ózge, Amerika basshylyghy Aughan jerinen NATO әskerin qyrkýiekke deyin týgel alyp ketetinin taghy mәlimdedi. Yaghni, Amerika Aughanstan siyaqty ózgergisi kelmeytin elderge qol úshyn berudi tiyady, búdan bylay múnday artta qalghan memleketterge kómek qolyn soza beruge niyeti joq ekenin bildirdi. Europa basshylary óz súhbattarynda «Biz óz qúndylyqtarymyzdy basqa elderge uaghyzdap, baylap beruden aulaqpyz» degen pikirdi jii bildirude. Osydan damyghan elderding әlem sayasatynda alghan baghytyn basqasha ózgertkenin angharu qiyn emes.

Endeshe bolshaqqa bir sәt boljam jasap kóreyikshi!

Qazirgi aqparattyq jәne biologiyalyq soghystardan keyin ne bolady? Koronovirus jaghdayy jәy ghana әlemdik pandemiya emes, ekonomikalyq daghdarystar tudyrghan sayasy sipatqa ainalghany kórer kózge kórinip aq túr. Damyghan elder enbek migrattaryn óz elderine mәdeniyetti týrde shygharyp saldy da, shekaralaryn bekitip aldy. Týrkiya Preziydenti Erdoghan jana Túran imperiyasyn qúrugha qúlshynyp otyr. «Túran imperiyasyn qúra qalsaq, keremet bolamyz» dep jan-jaqty jarnamalaudan auzyn qúrghatar emes. Búl Batystaghy nәpaqasynan airylghan kóptegen Orta Aziya jәne TMD elderining azamattarynyng basynan sipap, júbatqanyna kóbirek úqsaydy.

Enbek migranttarynyng júmyssyz qaluy Qazaqstangha nesimen qauipti degen mәselege basa nazar audarghan dúrys.

Ekinshi mәsele, Túran imperiyasy qúryla qalsa, qazaqqa ne beredi dersiz?..

Erdoghan búl imperiyany ózi basshylyqqa alyp, onyng jýregin Týrkiya dep bekitpekshi. Ony sýikimdi kórsetu maqsatynda Ázirbayjangha, Qyrghyzstangha, Tәjikstangha әleumettik-sayasiy-qorghanys kómekterin berip jatyr. Barsha músylman elderin bauyryna basyp, basynan sipap, júbatyp otyr. Sonyra aitatyn ýndeui «birigip, Túran imperiyasyn qúrayyq, islam memleketi bolamyz» deydi.

Osy jerde osydan az uaqyt búryn qúrylghan Islam memleketining taghdyryn eske týsirudi úmytpayyq, aghayyn...

Túrandy qúrghysy kelip otyrghan Erdoghannyng kózdegeni әste basqa nәrse. Meninshe, ony territoriyasy az, jer baylyghy kem Qyrghyz, Tәjik, Ózbek, Aughan elderi emes, halyq sany az, territoriyasy ýlken, jeri baylyqqa toly, al memleket basshylary strategiyalyq oilaudan qalghan, jemqorlyq jaylaghan Qazaq eli qyzyqtyryp túrghan siyaqty. Eger qúrghaly otyrghan Túran imperiyasyn qazaq jerinsiz elestetetin bolsaq, aumaghy kishkentay ghana memleketter bolmaq. Eger qazaq jerin qosyp qarasanyz, birden auqymdy aumaghy bar orasan ýlken imperiya bolyp shygha kelmek. Osy jerde kókeyge qauipti oy keledi: «Islam aghymdaryn talqylap, taqualyq pen pendeshilik turaly pikirtalastar qarqyn alyp, al ekonomikalyq damu, últtyq mýdde men ilim-bilimdi jetildiru adyra qalady au. Imperiya basshysyna da keregi osy emes pe. Halyq dýmshelene berse, al jer baylyghyn jaylap qana ózi jalmap jey berse».

Tarih paraqtaryn aqtarsaq, andau qiyn emes. Bodan elder eshqashan basyn kóterip damy almaydy. Naghyz tәuelsizdik – sana tәuelsizdigi. Erkin oi, erkin әreket kerek. Jer baylyghy mýlde joq, biraq últtyq sanasy erkin Japondardy mysalgha alsaq bolar.

Áldebir alpauyttardyng qaysysyna bodan bolamyz dep tandaudy dogharyp, qazirgi tәuelsizdigimizding qadirin bilip, bolashaqqa boljam jasap, senimdi, nyq, erkin qadamdar jasaugha tiyispiz.

Gýljan Iztay

Abai.kz

34 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1579
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3606