Senbi, 23 Qarasha 2024
Janalyqtar 4290 0 pikir 8 Shilde, 2009 saghat 08:27

Qytay ýkimeti Ýrimshi qalasynda bolghan sherulerdi kýshpen basty

 

 

Ýrimshi kóshelerindegi úighyr jikshilderi men polisiya qaqtyghysy. 5-shilde, 2009 jyl.
Qytaydyng Shynjang aimaghynda, jeksenbide bolghan kóterilis kesirinen kem degende 140 adam qaza bolyp, segiz jýzdeyi jaralanghan eken. Ýrimshi qalasynda bolghan búl oqigha ýshin resmiyler úighyr jikshilderin aiyptauda.
Sinhua aqparat agenttigining habaryna qaraghanda pyshaq, qoltoqpaqtarmen qarulanghan kóterilisshiler kóshede kezdeskenderdi úryp-soghyp, kólikterdi órtep, polisiyamen shayqasqan.
Jergilikti basylymdar kóterilisshilerding sanyn 500-dey adam boldy dep otyr. Alayda qughyndaghy Úighyrlardyng amerikalyq qauymdastyghy úiymynyng aituynsha, kóteriliske 3000-day adam qatysqan.
Birneshe jýzdegen kóterilisshi qamaugha alynyp, jeksenbining keshinde onda komendanttyq saghat engizilgen edi. Ýrimshi túrghyndary dýisenbide internet baylanysyna qol jetkize almady.
Eki million 300 mynday túrghyny bar Ýrimshining negizgi túrghyndary-qytaylyq han ókilderi.
Shynjang әkimi Núr Bekriyding pikirinshe:
-İshki ýsh týrli kýshter men syrtqy kýshter birlese otyryp Qytay kommunistik partiyasy men ýkimetine qarsy shabuyl jasamaq boldy. Olar sonday-aq qala túrghyndarynyng sherulerge shyghuyna týrtki boldy. Olar etnikalyq toptar arasyndaghy birlik pen qoghamdyq birtútastyqqa airyqsha núqsan keltirdi. Tarih qoghamdaghy túraqtylyqtyng erekshe syilyq, al bey-berekettikting qater ekendigin birneshe ret dәleldep bergen bolatyn. Etnikalyq toptar arasynda ýilesimdi kelisim saltanat qúrghan sayyn Shynjang qauymdastyghy arasynda ekonomikalyq jәne әleumettik ilgerileushilikter tez qarqynmen jýzege asyp, halyqtyng túrmysy da jaqsarghan edi, - dedi Bekriy.
Qytay resmiyleri atalghan kóterilis ýshin Germaniyada ornalasqan Álemdik úighyr kongresi degen úiymdy aiyptap otyr. Onyng basshysy-qughynda AQSh-ta túryp jatqan, isker әiel Rәbiya Qadyr.
Qughyndaghy úighyrlar Qytay ýkimetining aiyptaularyn joqqa shygharyp, ol kóterilisterge el polisiyasy kinәli deydi. Sebebi olar beybit sherushilerge qarsy oq atty, dep otyr.
Búl kóterilisterding shyghuyna Qytay ýkimetining jýrgizip otyrghan sayasaty jәne ekonomikalyq negizgi mýmkindikterding qytaylyqtargha jasalatyny týrtki bolghan, deydi qughyndaghy úighyrlar.
Shildening 5-de bolghan búl kóterilisten búryn Qytaydyng ontýstigindegi Guandong aimaghynda úighyrlar men qytaylyqtar arasynda shayqas bolyp, onyng kesirinen 2 úighyr qaza bolghan eken.
Shynjandaghy 8 millionday úighyr halqy aimaq túrghyndarynyng jartysynan kóbisin qúraydy. Búl aimaq Orta Aziyamen aradaghy sauda baylanysy, sonday-aq gaz tasymalynyng kýretamyry bop esepteledi. Sonday-aq aimaqtyng ózi-gaz ben miyneraldy baylyqtardyng mol qoryna iye.
Aymaq tәuelsizdigin ansaushy beybit jikshilderdi basyp-janshu ýshin, lankestik qatermen kýres degen syltaudy ústanuda, dep synshylar Beyjing sayasatyn synauda.
Úighyr jikshilderine syrtqy kýshter әser etip otyr, degen Qytay ýkimetining aiyptauy búdan búryn Tiybet halqy kóterilisin basu ýshin qoldanghan aiyptauymen ýndes boluda.

 

 

Núrlytay ÝRKİMBAY
“Azattyq” radiosy 6 shilde 2009 jyl

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1470
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3245
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5407