ءۇرىمشى كوشەلەرىندەگى ۇيعىر جىكشىلدەرى مەن پوليتسيا قاقتىعىسى. 5-شىلدە، 2009 جىل.
قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىندا، جەكسەنبىدە بولعان كوتەرىلىس كەسىرىنەن كەم دەگەندە 140 ادام قازا بولىپ، سەگىز جۇزدەيى جارالانعان ەكەن. ءۇرىمشى قالاسىندا بولعان بۇل وقيعا ءۇشىن رەسميلەر ۇيعىر جىكشىلدەرىن ايىپتاۋدا.
سينحۋا اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارىنا قاراعاندا پىشاق، قولتوقپاقتارمەن قارۋلانعان كوتەرىلىسشىلەر كوشەدە كەزدەسكەندەردى ۇرىپ-سوعىپ، كولىكتەردى ورتەپ، پوليتسيامەن شايقاسقان.
جەرگىلىكتى باسىلىمدار كوتەرىلىسشىلەردىڭ سانىن 500-دەي ادام بولدى دەپ وتىر. الايدا قۋعىنداعى ۇيعىرلاردىڭ امەريكالىق قاۋىمداستىعى ۇيىمىنىڭ ايتۋىنشا، كوتەرىلىسكە 3000-داي ادام قاتىسقان.
بىرنەشە جۇزدەگەن كوتەرىلىسشى قاماۋعا الىنىپ، جەكسەنبىنىڭ كەشىندە وندا كومەندانتتىق ساعات ەنگىزىلگەن ەدى. ءۇرىمشى تۇرعىندارى دۇيسەنبىدە ينتەرنەت بايلانىسىنا قول جەتكىزە المادى.
ەكى ميلليون 300 مىڭداي تۇرعىنى بار ءۇرىمشىنىڭ نەگىزگى تۇرعىندارى-قىتايلىق حان وكىلدەرى.
شىڭجاڭ اكىمى نۇر بەكريدىڭ پىكىرىنشە:
-İشكى ءۇش ءتۇرلى كۇشتەر مەن سىرتقى كۇشتەر بىرلەسە وتىرىپ قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى مەن ۇكىمەتىنە قارسى شابۋىل جاساماق بولدى. ولار سونداي-اق قالا تۇرعىندارىنىڭ شەرۋلەرگە شىعۋىنا تۇرتكى بولدى. ولار ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى بىرلىك پەن قوعامدىق بىرتۇتاستىققا ايرىقشا نۇقسان كەلتىردى. تاريح قوعامداعى تۇراقتىلىقتىڭ ەرەكشە سىيلىق، ال بەي-بەرەكەتتىكتىڭ قاتەر ەكەندىگىن بىرنەشە رەت دالەلدەپ بەرگەن بولاتىن. ەتنيكالىق توپتار اراسىندا ۇيلەسىمدى كەلىسىم سالتانات قۇرعان سايىن شىڭجاڭ قاۋىمداستىعى اراسىندا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ىلگەرىلەۋشىلىكتەر تەز قارقىنمەن جۇزەگە اسىپ، حالىقتىڭ تۇرمىسى دا جاقسارعان ەدى، - دەدى بەكري.
قىتاي رەسميلەرى اتالعان كوتەرىلىس ءۇشىن گەرمانيادا ورنالاسقان الەمدىك ۇيعىر كونگرەسى دەگەن ۇيىمدى ايىپتاپ وتىر. ونىڭ باسشىسى-قۋعىندا اقش-تا تۇرىپ جاتقان، ىسكەر ايەل ءرابيا قادىر.
قۋعىنداعى ۇيعىرلار قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ايىپتاۋلارىن جوققا شىعارىپ، ول كوتەرىلىستەرگە ەل پوليتسياسى كىنالى دەيدى. سەبەبى ولار بەيبىت شەرۋشىلەرگە قارسى وق اتتى، دەپ وتىر.
بۇل كوتەرىلىستەردىڭ شىعۋىنا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى جانە ەكونوميكالىق نەگىزگى مۇمكىندىكتەردىڭ قىتايلىقتارعا جاسالاتىنى تۇرتكى بولعان، دەيدى قۋعىنداعى ۇيعىرلار.
شىلدەنىڭ 5-دە بولعان بۇل كوتەرىلىستەن بۇرىن قىتايدىڭ وڭتۇستىگىندەگى گۋاڭدوڭ ايماعىندا ۇيعىرلار مەن قىتايلىقتار اراسىندا شايقاس بولىپ، ونىڭ كەسىرىنەن 2 ۇيعىر قازا بولعان ەكەن.
شىڭجاڭداعى 8 ميلليونداي ۇيعىر حالقى ايماق تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنان كوبىسىن قۇرايدى. بۇل ايماق ورتا ازيامەن اراداعى ساۋدا بايلانىسى، سونداي-اق گاز تاسىمالىنىڭ كۇرەتامىرى بوپ ەسەپتەلەدى. سونداي-اق ايماقتىڭ ءوزى-گاز بەن مينەرالدى بايلىقتاردىڭ مول قورىنا يە.
ايماق تاۋەلسىزدىگىن اڭساۋشى بەيبىت جىكشىلدەردى باسىپ-جانشۋ ءۇشىن، لاڭكەستىك قاتەرمەن كۇرەس دەگەن سىلتاۋدى ۇستانۋدا، دەپ سىنشىلار بەيجىڭ ساياساتىن سىناۋدا.
ۇيعىر جىكشىلدەرىنە سىرتقى كۇشتەر اسەر ەتىپ وتىر، دەگەن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ايىپتاۋى بۇدان بۇرىن تيبەت حالقى كوتەرىلىسىن باسۋ ءۇشىن قولدانعان ايىپتاۋىمەن ۇندەس بولۋدا.

نۇرلىتاي ۇركİمباي
“ازاتتىق” راديوسى 6 شىلدە 2009 جىل