29 tamyz 1949 jyl qazaq halqynyng basyndaghy eng qayghyly kýn dep sanaugha bolatyn tarihy kezen. 29 tamyz 1949 jyldan 19 qazan 1989 jylgha deyingi 40 jyl aralyghynda qazaq elinin, jerinin, halqynyn, jan-januar, tabighatynyng sol kezdegi bodandyqtyng saldarynan yadrolyq-synaq alanynyng zardabyn tartyp kelgeni aqiqat. Búl turaly Múhtar Áuezov, Qanysh Sәtpaev, Bahiya Atshabarov, Mendighaly Sujikov, Keshirim Boztaev, Medeu Sәrseke aityp jazghan. Medeu Sәrsekening «Semeyding qasireti» degen ýsh tilde jaryq kórgen kitabynda tolyq úghynyqty jazyldy.

«Semeyding qasireti» búl – Japoniyagha tastalghan atom bombasynyng zardaby men Chernobyli appatynyng saldarymen salystyrylghanda, 2500 eseden asyp týsetini ghylymiy-tarihy týrde dәlelden shyndyq.

1989 jyldyng 19 qazanynda eng aqyrghy atom bombasynyng synaghy Semey yadrolyq synaq alany (SYaSA) tarihyndaghy eng songhy synaq bolyp tarihta mәngi qaldy. Ghalymdardyng aituynsha, onyng zardaby 24 myng jyldan 100 myng jylgha deyingi úrpaqtargha jalghacuy ghajap emes. «Nevada-Semey» antiyadorlyq halyqaralyq qoghamdyq qozghalysy 1989 aqpanda payda bolaghanmen, 2007 jylgha deyin SYaSA zardabyn tartqandardyng әleumettik mәselelerin sheshuge әreket jasalmady. Mine, osynday jaghday sebep bolyp, 2007 jyly «Semey-YaP» (yadernyy poligon)  qoghamdyq qoryn ashugha tura keldi. Búl bizding әleumettik mәselelerimizding tolyq sheshilmeuining saldarynan tuyndady. Býgingi tangha deyin el, jer, otan ýshin qyzmet etip jatyrmyz, jýgimiz auyr, jolymyz úzaq.

Semey poligonnyng әli de jyry kóp, sheshiluge tiyisti mәselesi jeterlik. Poligon zardabyn qazaqtyng talay qarakóz balalary әli tartyp keledi. Osynday jaghdaydyng bar ekeni býkil әlemge belgili, bizding biylikting de bilmeui mýmkin emes. Alaydy olardyng eshqaysysy poligonnan zardap shekkenderge kómek qolyn sozghysy kelmeydi. Bizge jan-jaghymyzda sheshilmey jatqan problemalar kóp bolyp jatqanda. ýlken konsertter, sheteldik әrtister, zәulim ghimarattardyng qajeti qansha?! Poligonnan zardap shekken balalar balalyqtyng tәtti kezenin sezine almay, tósekke tanylyp, ishtey qor bolyp jatyr. Semeyde, Poligongha jaqyn auyldarda radiasiyadan zardap shekken balalar, halyqty, solargha kómek qolyn sozugha niyetti azamattardy kórmeysin.

Poligon aimaghynda tuylyp, jaryq dýniyening esigin mýgedek bolyp ashqanyna balalarymyz kinәli me? Joq. Olardyng osynday jaghdaygha dushar boluyna eng aldymen biz kinәlimiz. Olardy mýgedek etken bizding kez kelgen nәrsege ýndemey keliskenimiz, qorqaqtyghymyz, jaltaqtyghymyz әser etti. Búl shyndyq! Biz halyq retinde әbden ezilip bittik.

Semeyge bara qalsan, әsirese poligongha jaqyn auyldargha jolynyz týsse, soqyr, auru, mýgedek bolyp qalghan talay adamdy kóruge dәting shydamaydy. Biz shúrayly jerimizden ghana emes, tútas bir úrpaqtan aiyryldyq. Mine, osynday sebep-saldardy sәl de bolsa jenildetip, kómek qolyn sozu maqsatymen qúrylghan «Semey-YaP» qoghamdyq qory qazirgi tanda júmysyn jalghastyruda.

Býgingidey әlemde oryn alghan pandemiyagha baylanysty karantin uaqytynda elimizde júmyssyzdyqty joi maqsatynda kóptegen izgi sharalar qolgha alyndy. Osy orayda Núr-Súltan qalasynyng ýkimettik emes úiymynyng biri retinde «Semey – YaP» qoghamdyq qory men «Astana qalasy mýgedekter qoghamy» qoghamdyq birlestigi óz tarapynan mýmkindigi shekteuli azamattardy, aughan soghysynyng qatysushylaryn, Chernobyli apaty men Semey yadrolyq poligonyndaghy synaqtardan zardap shekken azamattardy júmysqa ornalastyru isine belsendi qatysuda. «Astana qalasy mýgedekter qoghamy» qoghamdyq birlestigi men «Semey-YaP» qoghamdyq qory da qazirgi tanda Núr-Súltan әkimdigi jәne Júmyspen qamtu ortalyghynyng qoldauymen júmysshylar qabyldaudamyz. Arnayy sheberhana ashyp jatyrmyz, óz kýshimizben jóndeu jýrgizudemiz.

Ýkimettik emes úiymdardyng problemalary az emes. Sonday-aq, karantin sharalary kezinde qalamyzdaghy mýgedek azamattargha qoldau kórsetu barysynda ýilerine azyq-týlik, dәri-dәrmek jetkizip beru, emhanalargha, basqa da tiyisti mekemelerge tasymaldau sharalary qolgha alyndy.

Qazirgi halyqararlyq nәubetke baylanysty kóptegen mәseleler ushyghyp ketti. Qiyndyqty birlesip sheshu ýshin qayyrymdy azamattardy mýmkindigi shekteuli jandargha kómek qolyn sozyp, qoldau kórsetuge, birlese júmystanugha shaqyramyz.

Bolatbek Ábdikәrim,

«Semey-YaP» qoghamdyq qorynyn,
«Astana qalasy mýgedekter qoghamy»
qoghamdyq  birlestigining tóraghasy

Abai.kz