Júma, 29 Nauryz 2024
Biylik 1900 0 pikir 22 Tamyz, 2021 saghat 12:28

Qazaq jerinde bayandy bolghan dinaralyq kelisim

Tәuelsizdigin alghannan beri Qazaqstan belsendi syrtqy sayasat jýrgizip qana qoymay, halyqaralyq qauipsizdik pen yntamaqty damytu baghytynda birtalay iygi sharualardy atqardy. HHI ghasyrda jauapkershiligin sezinushi kez-kelgen memleket tek ishki sharualarymen nemese óz aimaghynyng shenberimen shektelgeni ýlken qatelik. Sebebi ghalamdyq sayasat bolsyn, ekonomika, sauda, aqparat, mәdeniyet, tolyp jatqan basqa da salalardaghy ýrdisterden bir de bir memleket oqshau qala almaydy. Qayta shama-sharqynsha jaghymdy qúbylystardy kәdege asyryp, kerisinshe tәeukelderding aldyn alu, halyqaralyq problemalardyng sheshiluine ýles qosu – zaman talaby. Otandyq osynday bastamalar qatarynda Álemdik dinder dialogy erekshe oryngha iye.

Qarap otyrsa jer sharynda oryn alghan kóptegen shiyelenisting astarynda dinder men últtar arasyndaghy arazdyq jatyr. Olardyng qatarynda bir ghasyrgha jaqyn Arab-Izraili teke-tiresin, Ýndistan men Pәkistan arasyndaghy soghysty, NATO әskerlerining Aughanystanda oiran saluyn, basqalaryn jatqyzugha bolady. Diny ekstremizm, diny terrorizm degen úghymdar da kýndelikti sózdigimizge әldeqashan enip ketken. Hristiandyq Batystyng músylmandyq Shyghystan ýreylenui, óz kezeginde songhysy AQSh pen Europany basqynshy sayasaty ýshin әshkereleui jasyryn emes.

Búnyng bәri dindi asyra sayasilandyrudyn, ony ózdikinshe búrmalap basqagha mәjbýrleuding saldary. Sonymen qatar týrli órkeniyetter arasyndaghy týsinbeushilik, shynayy aqparattyng jetispeui, din atalulyny biylikke jetu nemese aram pighyldardy iske asyruda býrkeme retinde paydalanu atalghan alauyzdyqty órshelendirip otyr. Rasynda eshbir din óshpendilik pen soghysqa ýndemeydi, kerisinshe óz jamaghatyn sabyrlyq pen meyirimge, әdildik pen beybitishilikke shaqyrady. Endeshe oryn alghan qarama-qayshylyqtardy enserudin, sol arqyly qauipsizdikti nyghaytudyng birden-bir joly dinder men órkeniyetter dialogyn damytu bolyp tabylady.

Osy mindetting manyzyn úghyna otyryp, sonday-aq Europa men Aziyany jalghap túrghan san ghasyrlyq tәjiriybesine sýienip Qazaq basshylyghy әlemdik dinder kóshbasshylarynyng jiynyn ótkizudi úsyndy. Alayda alghashynda búl bastama jetekshi sayasatkerler men halyqaralyq úiymdardyng tarapynan aitarlyqtay qoldau tappady. Bir jaghynan ghalamdyq iri jobalardy algha tartu búl alyp derjavalardyng ghana enshisi degen jansaq ústanym әser etti. Ekinshi jaghynan halyqaralyq týitkilderdi tarqatumen tek sayasatkerler ainalysqany jón syndy kózqaras basymdyqqa ie boldy. Dese de Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng jeke belsendiligi men tabandylyghynyn, kelitirgen dәiekterding kýshining arqasynda aqyry Qazaqstannyng úsynysy is jýzine asty.

Álemdik dәstýrli dinder liyderlerining alghashqy sezi 2003 jyly Astanada ótti. Onyng júmysyna islam, hristiandyq, iudaizm, buddizm, induizm, daosizm, sintoizm siyaqty eng ýlken degen konfessiyalardyng atynan 17 delegasiya qatysty. Sonymen birge forumgha Birikken Últtar Úiymy, Europadaghy Qauipsizdik pen Yntymaqtastyq úiymy, YuNESKO syndy bedeldi úiymdardyng ókilderi at salysty. Sezd jayyndaghy úsynysty Djordj Bush, Margaret Tetcher, Szyani Szemiyn, Nelson Mandela, Jiskar d’Esten, Kofy Annan sekildi kórnekti sayasatkerler de qoshemettedi.

Forum barysynda dýnie jýzindegi dinaralyq qaqtyghystardyng sebepteri aiqyndalyp olardy boldyrmaudyng joldary talqylandy. Órkeniyetter arasyndaghy týsinistik pen syilastyqty terendetu, din atyn jamylghan arandatushy kýshterge toytarys berude әlemdik dinder birlese әreket etu jasau qajettiligi aityldy. Qol jetken uaghdalastyqtar sezding qorytyndy Deklarasiyasynda kórinis tapty. Sonday-aq joghary dәrejedegi jiyndar aralyghynda forumnyng júmysyn ýzbey jýrgizip otyru maqsatynda onyng arnayy Hatshylyghy qúryldy.

Sodan beri Qazaq jerinde ghalamdyq dinderding basqosuy daghdygha ainalyp qatary kenenmen boldy. Mәselen, ekinshi dinaralyq sammitke 20 elden 43 delegasiya qatyssa, ýshinshi sammitke 35 elden 77 delegasiya qatysty. Búl jiyndargha dýniyejýzilik búqaralyq aqparat qúraldary zor mәn bólip, onyng dem berushisi әri qojayyny retindegi Qazaqstannyng da mereyi ýstem boldy.
Tarihy mәnge ie tórtinshi sammit shenberinde әlemdik dinderding ókilderi Asharshylyq qúrbandaryna arnalghan monumentting ashyluyna qatysyp, qughyn-sýrgin kórgen azamattardyng memorialyna ainalghan «Aljiyr» lagerinde boldy jәne osynda esh kinәsiz qaza tapqan jandardyng ruhyna arnap birlesken dúgha oqyghany erekshe әser qaldyrdy.

Qazir Sezding júmys organy – Hatshylyqtyng osy kýzde bolatyn XIX otyrysyna qyzu dayyndyq jýrip jatyr. Aghymdaghy mәselelermen qatar onyng barysynda kelesi jylgha jaspralanghan әlemdik dinder liyderlerining jetinshi forumyna dayyndyq barysy, sonday-aq basqosudyng qorytyndy qújattary men úiymdastyrushylyq sharalary pysyqtalatyn bolady.

Biyl Qazaqstan Tәuelsizdigining 30-jyldyghyn atap ótude. Osy merzim aralyghyna elimiz týrli salalarda tabystargha qol jetkizdi. Solardyng qatarynda halyqaralyq alanda oryn alghan jәne elmen eldi, dinderdi tatulastyrugha yqpal etken mәmilegerlik bastamalar airyqsha baghagha iye. Búny әlemning jetekshi memleketteri moyyndap otyr. Atap aitqanda, Siriyadaghy azmattyq soghysty toqtatugha arnalghan kelissózderdi, Aziyada ózara senim men is-qimyl sharalaryn nyghaytu boyynsha kenesti ótkizu, Europadaghy qauipsizdik pen yntymaqtastyq úimynyng sammiytin úiymdastyryp toqyrap qalghan onyng júmysyna jan bitiru syndy mysaldardy atap ótuge túrarlyq. Sonyng ishinde Qazaqstan qolgha alghan abyroyly isterding qatarynda ózindik orny bar Dinder arasyndaghy dialog jahandyq jәne aimaqtyq beybitshilikti qamtamasyz etuge óz ýlesin qosa bermek.

Rasul Júmaly

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3596