Orynbor-Tәshken, 1922 jyl

Múhtar Áuezovting ómirbayanynda tolyq ashylmay,  tiyanaq tappay jýrgen kezenning biri - 1922 jyl jәne onyng Orynbordan Tәshkenge qay uaqytta, ne sebeppen kelgeni. Ózi jazghan ómirbayanynda: «QazOAK (KazSIYK) tóralqasy mýshesi retindegi ýlken lauazymdy qyzmetten 1922 jyly partiya organdary men ýkimetting rúqsatynsyz kettim...» dep jazady.

Aldymen osy qyzmetke qalay, qashan kelgendigi turaly derekterdi qarayyq. Qazaqstannyng ortalyqarhiyvindegi materialdar mynaday: (846-qor, 1-tizbe, 53-is).

«KirSIK Prezidiumy mәjilisining protokoly. 1921 jyl, 15jeltoqsan.

Tóragha mindetin atqarushy - Asylbekov, Prezidium mýsheleri-Avdeev, Áytiyev, hatshy mindetin atqarushy - Kadak.

Kýntәrtibi:

1.Shaghyn Prezidiumnyng qúramy turaly.

Búl mәsele boyynsha Kadak bayandama jasady.

Orynbor-Tәshken, 1922 jyl

Múhtar Áuezovting ómirbayanynda tolyq ashylmay,  tiyanaq tappay jýrgen kezenning biri - 1922 jyl jәne onyng Orynbordan Tәshkenge qay uaqytta, ne sebeppen kelgeni. Ózi jazghan ómirbayanynda: «QazOAK (KazSIYK) tóralqasy mýshesi retindegi ýlken lauazymdy qyzmetten 1922 jyly partiya organdary men ýkimetting rúqsatynsyz kettim...» dep jazady.

Aldymen osy qyzmetke qalay, qashan kelgendigi turaly derekterdi qarayyq. Qazaqstannyng ortalyqarhiyvindegi materialdar mynaday: (846-qor, 1-tizbe, 53-is).

«KirSIK Prezidiumy mәjilisining protokoly. 1921 jyl, 15jeltoqsan.

Tóragha mindetin atqarushy - Asylbekov, Prezidium mýsheleri-Avdeev, Áytiyev, hatshy mindetin atqarushy - Kadak.

Kýntәrtibi:

1.Shaghyn Prezidiumnyng qúramy turaly.

Búl mәsele boyynsha Kadak bayandama jasady.

Osy mәjiliste: «KSIYK-ting sayasi» hatshysy M.Áuezov joldastyn Sovetter sezine jýrip ketuine baylanysty onyng ornyna adam taghayyndamay-aq... shaghyn Prezidium qúramyna Áytiyev joldasengizilsin», degen qauly qabyldaydy (34-bet). M.Áuezov býkilreseylik Sovetter sezine qatysyp kelgennen keyin óz qyzmetine qayta kirisedi. Ayta ketu kerek, Qazaq Respublikasynyng Ortalyq Atqaru Komiytetining jedel biylik organy retinde qúrylghan shaghyn SIK (Ortalyq Atqaru Komiyteti) 3-4 kýnde bir jinalyp, memlekettik manyzdy mәselelerdi shúghyl sheship otyrghan. Alqanyng qúramy da yqsham: tóragha jәne ekinshi hatshy. Sol eki hatshynyng bireui M.Áuezov bolypmemlekettik dengeydegi mәselelerdi talqylaugha belsene qatysqanysol kezdegi qújattardan aiqyn kórinedi.

Qazaqstannyng memlekettigin qalyptastyru, shekarany anyqtau arqyly respublika tútastyghyn qamtamasyz etu jóninde sheshiluge tisti mәseleler kóp bolghan. Arhiv qújattaryna qarap otyrsanyz, 1920 jylghy 26 tamyzda Qazaq jaghdayda Qazaqstangha avtonomiyalyq respublika mәrtebesi berildi dep jýrgenbiz ghoy.

1922 jylghy 11 aqpandaghy shaghyn SIK mәjilisine Mendeshev tóraghalyq etken, hatshy mýsheleri: Almanov pen Áuezov. Búl mәjiliske Týrkistan Ortalyq Atqaru Komiytetinen Toqtybaev (Isa), Aday revkomynan Chubaev qatysady (45-bet).

Al, 14 aqpandaghy osy qúramdaghy mәjiliske ishki ister halyq komissary qyzmetine jana taghayyndalghan Áytiyev pen Ádilet halkomy Bekmúhammedov qatysqan. Búl kýni qaralghan mәselelerge nazar audarugha túrady.

Bekmúhammedovting bayandamasy boyynsha qobyldanghan qaulyda Ókilettik merzimi ayaqtalghansha KirSIK qúramynan onyng mýsheleri tek ólimi sebepti jәne partiyalyq tәrtippen keri shaqyrylyp alsa ghana bosay alady (45-bet). Osy túrghydan qaraghanda M.Áuezovting «óz betimmen oqugha ketip qaldym» degeni col kezde ýlken kýnә retinde baghalanghanyn kóremiz.

Osy mәjiliste sayasy hatshy M.Áuezovting bayandamasy boyynsha Horezm respublikasymen (osy kýngi Týrkimenstan) aradaghy qarym-qatynas turaly manyzdy qauly qabyldanady. Qaulyda Horezm respublikasy RSFSR qúramyna kirmese de, Qazaqstanmen kórshiles jatqandyqtan, diplomatiyalyq baylanys ornatu qajettigi kórsetilgen. Horezm respublikasy men Aday uezi irgeles, halyqtary aralasyp jatyr, sondyqtan ondaghy qazaqtardyng mýddesin qorghau ýshin respublikadan arnayy ókil taghayyndau qajet dep esepteydi. Búl qyzmetke keyin horezmdikterdinjergiliktierekshelikterinjaqsy biletin Bekentaev taghayyndalghan (54-bet).

M.Áuezovting qatysuymen qabyldanghan myna qújat baspasózding dәl qazirgi jayyna tikeley qatysty-au dep esepteymin. Onda «Stepnaya pravda» gazetining redaksiyasyna búiryq-jarlyqtary men habarlandyrularyn jariyalaghany ýshin barlyq halyq komissariattarynan aqy alugha rúqsat berilgen (52-bet). 1922 jylghy 14 nauryzdaghy KirSIK (tolyq kúramynda) mәjilisinin, tóralqa qúramynda Mendeshev, Almanov, Áuezov, Jameldiyn, Dosov (Ábilqayyr) jәne Álibekov bar eken.

Myna qújat ta tarihy túrghyda manyzdy. Mendeshev, Almanov jәne Áuezov qol qoyghan qaulyda Jetisu jәne Syrdariya oblystaryn Týrkistan respublikasy qúramynan alyp, Qazaqstangha tezirek qosu jóninde Býkilodaqtyq atqaru komiytetining aldyna mәsele qoyylghan. Demek, osy kýngi Almaty, Jambyl, Ontýstik Qazaqstan, Qyzylorda oblystaryn Qazaq Respublikasy qúramyna qosu turaly alghash ret 1922 jylghy nauryzdyng basynda qújat qabyldaghanyturaly naqtyderekosy.

Qaulyda shekara bólisi mәselelerin týbegeyli sheshu jaghy keyin oilastyrylatyny kórsetilgen (56-bet).

Kelesi, 13 nauryzdaghy mәjiliste Orta Aziya men Qazaqstandaghy jalghyz joghary oqu orny - Týrkistan memlekettik uniyversiytetine (Tashkent) Qazaqstannan 40 student jiberip oqytu jónindegi mәsele de M.Áuezovting úsynysy boyynsha sheshilgen. Últ kadrlaryn oqytu shyghyndaryn izdestiru respublika Halyq komissarlary Kenesine jýktelgen (58-bet).

M.Áuezovting ózi jazghan ómirbayanyndaghy myna sózderge nazar audarayyq: «Ol kezde kadrlar az bolghandyqtan qyzmettegi adamdy oqugha bosatpaytyn. Sondyqtan men sol kezdegi jastardyng sonynan oqugha rúqsatsyz ketip qaldym». Uniyversiytette memleket qarjysyna oqu mýmkindigin kórgen M.Áuezov 1922 jyly kýzde Tәshkenge keledi.

21 nauryzdaghy yqsham qúramdaghy SIK mәjilisinde Múhtar Áuezov Aday uezindegi ashtyq turaly bayandama jasaydy. Bayandamasynda ashtyqqa úshyraghan qazaq auyldarynda uyymdastyru júmystaryn jýrgizu ýshin qazaq qyzmetkerlerinenarnayy ókilder jiberu jeninde úsynys jasady.

Sonymen birge, Torghay jәne Semey oblystaryndaghy qazaqtardyng ashtyqqa úshyraghanyn M. Áuezov naqty mysaldarmen tәtpishtep bayandaghan.

Ortalyq Atqaru Komiyteti ashtargha kómektesu, azyq-týlikpen qamtamasyz etu mәselesin jedel sheshu ýshin jer-jerge arnayy ókilder jiberuge úighardy. Atap aitqanda, Aqmola guberniyasyna Jýnis Qiyaqovty, Semeyge Toghjanovty, Qostanay men Torghaygha Sәduaqasovty bekitken. Tipti, Sәduaqasovtyng ashtyq keng jaylap ketken Torghay oyazyna suyt jurip ketui kerektigin atap kórsetken (63 bet).

Atqaru Komiyteti tórt kýnnen keyin osy qaulynyng oryndalu barysyn qayta qaraghan.

1922 jylghy 4 sәuirdegi mәjiliste jer-jerdegi kadr mәselesin sheshuge baylanysty RKP (b) oblystyq komissiyasynyng qúramyna Ortalyq Atqaru Komiytetinen M.Áuezov engiziledi.

Osy qaulygha baylanysty M.Áuezov issaparmen jol jýrip ketkenge úqsaydy. Álkey Marghúlannyng kórsetui boyynsha, M.Áuezov 1922 jyldyng kókteminde Semey guberniyasynyng qúramyndaghy Pavlodargha kelgen. Búl kelisi jogharydaghy qújatqa baylanysty bolsa kerek. Endi myna bir jaghdaylargha nazar audarayyq. Arhiv materialdaryn múqiyat qarap otyrghanymyzda M.Áuezov sәuir, mamyr, mausym, shilde ailarynda Orynborda bolmaghan, onyng ornyna OAK-ne Mamykin hatshylyq etken.

Basqa maghlúmattargha qaraghanda, 1922 jyldyng jazynda M.Áuezov Semey oblysynda ashtyqqa úshyraghan qyr qazaqtaryna kómek kórsetu sharalaryn basqarghan. Sonymen, sәuir aiynda issapargha attanghanMúhtar Áuezov, osy sapardan keyin Orynborgha qaytyp oralmaghan. Sol betimen kýzge qaray Tashkent baghytyna jýrip ketken.

Búl orayda 1922 jylghy 1 tamyzda jer-jerdegi saylaulargha ókilder taghayyndalghanda M.Áuezovting Aqmola guberniyasyna bólingeni turaly derek bar (169-bet). Biraq, issaparda jýrgen qyzmetkerdi syrttay tizimge kirgizip qoyy da mýmkin.

Endi Múhtar Áuezovting lauazymdy óz yntasymen qyzmetin tastap ketuining sebepteri jónindegi oilarymyzdy ortagha salayyq. Ózi jazghanday, "Men sayasat isine jaramsyz ekenimdi sezindim, erkin jazushylyq qyzmetpen ainalysu ýshin oquymdy ayaqtaugha (yaghni, joghary bilim alu dep týsineyik. - Z.T.) bekindim", - degenine senuge de bolady, senbeuge de bolady. Búl ómirbayanynyng keyinde qughyn-sýrginge úshyraghan kezde jazylghanyn eske alayyq. Memlekettik qyzmetti, yaghny partiya tapsyrmasyn tәrk etip, ketip qaluynyng mәnisi nede degen saual әrkimning kókireginde túratyny zandy.

Dәl osy tústa әngimening basyn ashpau qiyanat siyaqty. Sebebi, osy uaqytqa deyin býrkemelenip kelgen bir shyndyq bar.

1919 jyly Kenes ýkimeti Qazaqstandaghy Alash qozghalysyna, dәlirek aitqanda Alashorda ýkimetin qúrugha qatysqandargha jappay keshirim jasap, olardy qughyndaugha "ýzildi-kesildi tyiym salghany" mәlim. Sol keshirimnen keyin Alashtyng kósemi Álihan Bókeyhanovtan bastap, belgili qayratkerlerding bәri Kenes ýkimetining sayasy baghytyna qosyldy. Jana biylikke belsene qatysyp, Qazaqstan memlekettigin qúrugha at salysady. Qazaq oqyghandary, kórnekti últ qayratkerleri retinde jana tәrtip jaghdayynda óz halqynyng basyna auyrtpalyq týsirmeuge kýsh saldy. Biraq olardyng últjandylyghy jalanqylysh belsendilerge "últshyldyq", "orysqa, bolishevikke qarsylyq" bolyp kórindi. Tipti, jogharydaghy qújattarda aidan-anyq bolyp túrghan qazaq dalasyndaghy asharshylyqtyng ózin býrkemeleuge tyrysty.  "Revolusiya qúrbandyqsyz bolmaydy" degen túrpayy qaghidanyng is jýzindegi kórinisi osynday edi. Biz ýzindi týrinde, keyde tolyq keltirgen qújattarda, maghlúmattarda Alashordanyng búrynghy qayratkerlerin "otyrsa - opaq, túrsa - sopaq" etip kórsetuge beyimdikting beleng alghanyn arhiv qújattarynan  kórdik. Keyin el biyligindegi qazaq qyzmetkerlerining óz arasynan jik shyghyp, birine-biri jala japty. Shyn maghynasynda búl kәdimgi mansapqorlyq, jay aitqanda  "qyzmetke talasushylyq" edi. Biylik oryndarynda Á.Bókeyhanov, Á.Ermekov, A.Baytúrsynov, M.Áuezov siyaqty ziyalylardyn otyrghany "kenes ýkimeti ýshin jan sala kýreskenderge" únamady. Tipti, bir qújatta bolishevik Á.Áytiyevting dәl osylay anyq istep jýrgenderge jala jauyp, adal qyzmetin joqqa shygharyp jatsa, Áuezovter ne isteui kerek? "Qasqyrdyng auzy jese de - qan, jemese de  - qan" degendey,ýkimetke senimsiz ekendigin sezingen jannyng әreketi qanday bolmaq? Onyng ýstine "Últtardyng ózin-ózi biyleui turaly" lenindik qaghidanyng jalghan ekenin kórip túrsa,qaytpek? Ómiri qazaq kórmegen Korestelev, Zaremskiy, Maslov, Vanshteyn, Mamykin siyaqty «europalyq kommunister» atqarushy organdargha kirip alyp, Qazaqstandy biylep-tósteuge qosylyp jatsa she?

Osynday qym-quyt jaghdayda 25 jastaghy M.Áuezov myna jaghdayda óz qazaghyna kýn tudyra almaytynyn, әr qadamyn Resey ýkimetining minez-qúlqyna say ólshep basu kerektigin sezindi de, memlekettik qyzmetten týnildi. Sol ýshin "erkin jazushylyq, ústazdyq qyzmetke kiruge" mәjbýr bolghanyn bayqaymyz.

Keyin 1931 jylghy mamyrdyng 16 kýni tútqynda otyryp, tergeushige bergen jauabynda múnyng sebebin Múqang ózi taratyp bylay jazdyda:

"...Sol tústa keninen taraghan ótken dәuirding óktemdiginen otarshyldyq pighyldan aryla almaghan jergilikti partiya qyzmetkerlerining әreketi mening kónilimdi suytyp, aptyghymdy basty. Otarshyldyq pighyl bizdin, onyng ishinde mening últtyq namysymdy qozdyrdy. Búl sezimning biylep alghany sonday, búdan әri mening partiya qatarynda qaluyma mýmkindik bermedi... búdan әri partiya qatarynda qalu mýmkin emes dep sheshtim" (QR ÝQK-ning arhiyvi, 2370 tirkeu isi).

Ekinshi bir jaghday mynaday: Qazaqstandaghy onyng astanasy Orynbordaghy qoljaulyq ýkimetting tirligin kórgen M.Áuezov Tәshkent jaqqa kóz saldy. Onda qazaqtyng ziyaly degen ókilderi jan-jaqtan aghylyp baryp jinalyp jatyr eken. Tútas Týrkistan iydeyasy Múqana da jat bolmaghan. Sondyqtan ýkimetpen de, partiyamen de qoshtasyp, Tәshkenge keledi.

M.Áuezovting ómirbayanyn jazushylar onyng ómirining Tәshkent kezeninen tym az maghlúmat beredi. «1922 jyly Tәshken qalasyna keldi nemese dәlirek aitqanda, sol jyldyng kýzinde kelip oqugha ornalasady», degennen artyqqa barmaydy. Múqang ózi 1950 jyly jazghan ómirbayanynda: "1922 jyldyng kýzinde Tashkenttegi memlekettik uniyversiytetke erkin tyndaushy bolyp kirdim", - dep jazghan. Biz jogharyda Múqannyng Orynborda alty aiday Ortalyq Atqaru Komiytetining sayasy hatshysy qyzmetindegi kezeninen maghlúmattar keltirdik. Úly túlghanyng ómirining әr sәti úrpaqtary ýshin qymbat. 25 jasqa tolar-tolmas shaghynda Qazaqstan memlekettiligin qúrudyng basy-qasynda bolghan Múhtar Áuezovting qansha qyruar is tyndyrghanyna kózimiz jetedi. Áriyne, Múqang jas ta bolsa, sonyng aldynda Semeyde memlekettik qyzmet atqaryp, edәuir ysylyp kelgen, әri sauatty, alghyr jigit retinde qyzmettesterining arasynda bedeldi bolghany sózsiz. Sondyqtan da oghan memlekettik dengeyde ýlken senim bildirilgen. Biraq, qalay bolghanda da, Áuezov tughan halqynyng jadynda úly jazushy, ghalym retinde qalghany ýlken baqyt dep esepteymiz.

Múhtar Áuezovting Tәshkenge kelui

Endi myna suret turaly. Suretting astynda "Túnghysh qazaq qyzy Aqqaghaz Dosjanovanyng medisina fakulitetin bitiruine baylanysty qazaqintelliygensiyasynynfotosy, SAGU, 1922 j.Tashkent" dep jazylghan. Suretke týskenderdinpúshpaqbórik, eltiri bórik, sensenbórik, keybirining telpek, qalpaq kiyip, keybireuining jaghaly palito kiygenine qaraghanda búl kez beri qoyghanda qarashanyng ortasy-au dep oilaugha bolady. Yaghni, ystyq Tәshken kýzining songhy kýnderi bolsa kerek. Surette M.Áuezov songhy qatarda. Sonynan sanaghanda altynshy, Maghjan Júmabaev onyng aldyndaghy qatarda jetinshi túr. Týsirilgeninen 77 jyl ótken suretting astynda 20 adamnyng aty-jóni bar. Olar surette sifrmen tanbalanghan. Qaraghandy oblysy ishki ister basqarmasy saraptau kriminalistika bólimining kómegimen (sarapshy E.Sapliyn) suret janartyldy, astyndaghy jazular qalpyna keltirilip oqyldy (1997 jylghy 21 qarasha, anyqtama №1017). Jazu mәtini mynaday: 1. Aqqaghaz Dosjanova. 2. Halel Dosmúhambetov. 3. Isa Qashqynbaev. 4. Qashqynbaeva. 5. Hodjanova. 6. Rabigha Qarataeva. 7. Maghripa Qoyaydarova. 8. Sara Qapina. 9.... 10. SabyrQapiyn. 11. Hayrulla Qarataev. 12. Múhtar Áuezov. 13. Omarov. 14. Alijan... 15. Mәriyam Ahenbekova. 16. Omarova. 17. Aneli Aspandiyarova. 18. ... 19. Dosmúhanbetova. 20. Tynyshbaev.

Balalardy qosa eseptegende, barlyghy - 58 jan. Múhtar Áuezov Tәshkenge kelgen betinde sondaghy qazaq ziyalylarymen osy jiynda tanysqan dep joramaldaymyz.

Aqqaghaz Dosjanovanyng qazaq qyzdarynan shyqqan túnghysh dәriger ekenimen qosa, belsendi qoghamdyq qyzmetin kórsetetin bir derekti de keltirelik. 1917 jyly aqpan kóterilisi nәtiyjesinde Resey patshasy taqtan qúlaghannan keyin 2-8 sәuir aralyghynda Torghay oblysy qazaqtarynyng sezi boldy. Tarihta búl sezd Alashordany dayyndaghan túnghysh jiyn bolyp sanalady. SezdeÁlihan Bókeyhanov bastaghan úiymdastyru burosy qúrylyp, jalpyqazaq sezinedayyndyqjasau jóninde qauly alyndy. Qisynyna qaray aitayyn dep otyrghanym - osy qazaq siezinde Mәskeude mamyrdyng 1-8 júldyzdary aralyghynda ótetin jalpy músylmandar sezine qazaq halqyatynan saylanghan 4 delegattyng biri osy Aqqaghaz Dosjanovaekendigi.

Surettegi basqa qyzdar turaly derekter mynaday: Sara Kapina - Týrkistan respublikasynyng prokurory bolghan Sabyr Kәpinning kelinshegi, medisina fakulitetin kelesi, 1923 jyly bitirgen. Sol Tashkent uniyversiytetinde sabaq berdi, keyin ghylym doktory, professor boldy. 1980-jyldardyng basynda Tashentte qaytys boldy. Sara Kәpina dep otyrghanymyz,qazaqtyng alghashqy jurnalisterining biri, Ybyray Altynsarinning shәkirti әri atalas aghayyny bolghan Asylqoja Qúrmanbaevtyng qyzy. "Dala uәlәyaty" gazetining betinde 1890 jyly til tazalyghy, әlipbiyjәneemle, audarma mәseleleri boyynsha maqalalar jazghan, qazaq ziyalylarynyng aldynghy tolqynynan. Asylqoja Almatyda túryp qaldy, sol ónirde oqu-aghartu isin úiymdastyrushylardyng biri. Ataqty Bilәl Sýleevpen tilektes, qyzmettes bolghan.Ústazdyq qyzmeti de erekshe. 1936 jyly Almatyda qaytys bolghan. Búl suretti men sol Asylqojanyng ekinshi qyzy qart ústaz Qadisha apaydan tughan, kezinde KazGU-ding dosenti Seyduzova Roza Ghizatqyzynyng qolynan aldym. Dәlirek aitsam, sheshesi qaytys bolghannan son, bir barghanymda:«Anam ómir boyy saqtap kele jatyr edi, endi bizding túqymda múny kereksinetin adam joq, balalar men nemereler oryssha oqyghan, olardyng zamany bólek. Ónsheng «alashordashylardy» ne qylady», dep maghan otbasylyq alibomnyng qatyrma múqabasyn ústaramen tilip alyp berdi. Tipti sol alibomdy týgel úsyndy. Men, ynghaysyz kórip almadym. Tek, ishinen Oraz Jandosov pen Qaydar Qúrmanbaevtyng Vernyidaghy úldar gimnaziyasynda oqyghan kezde, 10-12 jas shamasyndaghy kezi bolsa kerek, arnayy kiyimmen týsken suretin ghana aldym. Búl 1981 jylbolatyn. Qazaq tәuelsizdik alady, Alash kósemderi aqtalady, sonda búl suret te jaryq kóredi dep kim oilaghan. Áyteuir, últymyzdyng ótken tarihynyng belgisi ghoy dep, saqtap kelip edim. Múnday kólemde jariya bolghan joq. Tek qana akademik Rymghaly Núrghaliyúly aghamyz ben Múrat Múhtarúly Áuezov qúrdasyma kórsettim. Ár nәrse uaqytynda ghoy, erteng biz ketsek, qymbat jәdiger suretting qayda qalaryn kim bilsin.

Surettegi Maghrifa Qoyaydarova, Ánel Asfendiyarova, Rabigha Qarataeva, Mәriyam Ahenbekova da qazaqtan shyqqan alghashqy dәrigerler. Osylardyng qatarynda Mirjaqyp Dulatovtyng baldyzy Gýlnәr Dosymbekova da bolugha tiyis.

Osyndaghy eluden asa eresek adamnyng bәrin tanyp shyghu onay emes. Tizimde joq Maghjan Júmabaevty tanydyq. Aqqaghazdyng ong jaghyndaghy professor Halel Dosmúhamedov bolsa, sol jaghyndaghy professor Aleksandr Eduardovich Shmidt. Búlardyng arasynda, keyin 1930 jyly «Syrdariya isi» boyynsha ústalghandardyng kóbi bar ekeni shýbәsiz. Bәri de, suretting astynda jazylghanday, sol kezde Tashkentti saghalaghan Alash kósemderi. Úrpaqtary qalsa, tanysyn degen oiym ghoy.

Surettegi basqa adamdar jóninde joramalgha tiyanaq bolatyn bir jaghdaydy da kórsete keteyik.

1922 jyldyng jeltoqsan aiynyng 4-i kýni "Qazaq-qyrghyz mәdeniyetin kórkeytushilerding "Talap" qauymy qúrylghan. Onyng tóraghasyHalel Dosmúhamedov te, hatshylyghyna Múhtar Áuezov saylanghan. Mýsheleri: Aleksandr Eduardovich Shmidt, etnograf Áubәkir Divaev, aqyn Maghjan Júmabaev, Kәrip Jәlenov, Nikolaev, Arhangeliskiy, Isa Toqtybaev, Múhametjan Tynyshbaev, Myrzaghazy Esbolov, qyrghyz qayratkeri Qasym Tynystanov. Múndaghylardyng bәri qazaq intelliygensiyasynyng qaymaghy sanalghan bilimdi, bilikti azamattar. Al, eng songhysy - Qasym Tynystanov qyrghyzdynәigili aghartushyghalymy edi. Qyrghyzdar Qasym Tynystanov atyn osy uaqytta óte-móte ardaqtaydy.

Keyinde, 1930 jyly, búlar "Dosmúhamedov pen Tynyshbaevtyng últshyldyq úiymyna qatysty" degen jalamen týgel ústalady. Múhtar Áuezovke taghylghan "qylmys" osy edi. (Búl jóninde professor Túrsyn Júrtbaydyng «Úranym - Alash» kóptomdyq zertteuindeegjey-tegjeyli jazylghandyqtan, qaytalap jatudy jón kórmedik. Z.T.) Shynynda "Talap" qauymynyng jarghysynda tek qana mәdeni-aghartu qyzmeti, oqulyqtar shygharu, әdebiy-tarihy materialdar jinau, ghylymdy nasihattau kezdelgen. Múhtar Áuezov "Talaptyn" hatshysy retinde "Sholpan" jurnalynyng 1922 jylghy ekinshi sanyna "Qazaq qalam qayratkerlerine" degen taqyryppen ashyq hat jariyalap, jana úiymnyng maqsat-mindetin kópke jayady.

Mine, úly oishyl, jazushy Múhtar Áuezovting bir jylghy ómiri men qyzmeti jayly derekter osynday.

ZarqynTAYShYBAY,

M. Qozybaev atyndaghy

Soltýstik Qazaqstan

memlekettik uniyversiytetining

professory.

Qyzyljar qalasy

«Abay-aqparat»