Qazaq memlekettiligining tarihyn qauzaghanymyzda, elimizding sayasy ortalyghy  bolghan qalalardyng tarihyna ýnilip, ondaghy tarih sabaghyn saraptan ótkizuimiz, bizge ótkennen ónege bereri haq. Eng basty basyn ashyp alatyn mәsele - memlekettilik pen astana qatar jýretin úghymdar. Memleket bar jerde astananyn, astana bar jerde memleketting bolatyndyghy ózgermeytin zandylyq. Memlekettilikti aighaqtaytyn birden-bir faktor memleketting astanasy bolsa, Qazaq memlekettiligining bastau tarihy da astanalar tarihymen astasyp jatatyndyghy sózsiz. Biz býgingi maqalamyzda tym arygha barmay-aq, Qazaqtyng óz aldyna týnligin tu etip ústap, derbes memleket qúrghannan bergi astanalarynyn  tarihyna qysqasha sholu jasamaqpyz.

Býgingi órkeniyetti qoghamnyng talaby boyynsha astana mәrtebesine ie bolu ýshin astana bolar sayast ortalyq otyzgha tarta talapqa jauap berui kerek eken. Biraq, әrbir dәuirding óz zandylyghy bolary belgili. Orta ghasyrlardaghy ólshem boyynsha  memleketting taghdyryna tikeley әser etetin sayasy sheshimderding bir ortalyqtan qabyldanyp, memleketke baghynyshty aimaqtardyng bir ortalyqqa moyynsúnuy jәne memleketting negizgi basqaru organdarynyng belgili bir ortalyqqa túraqtauy, astana úghymyn bildirdi.

Qazaq memlekettiligining tarihyn qauzaghanymyzda, elimizding sayasy ortalyghy  bolghan qalalardyng tarihyna ýnilip, ondaghy tarih sabaghyn saraptan ótkizuimiz, bizge ótkennen ónege bereri haq. Eng basty basyn ashyp alatyn mәsele - memlekettilik pen astana qatar jýretin úghymdar. Memleket bar jerde astananyn, astana bar jerde memleketting bolatyndyghy ózgermeytin zandylyq. Memlekettilikti aighaqtaytyn birden-bir faktor memleketting astanasy bolsa, Qazaq memlekettiligining bastau tarihy da astanalar tarihymen astasyp jatatyndyghy sózsiz. Biz býgingi maqalamyzda tym arygha barmay-aq, Qazaqtyng óz aldyna týnligin tu etip ústap, derbes memleket qúrghannan bergi astanalarynyn  tarihyna qysqasha sholu jasamaqpyz.

Býgingi órkeniyetti qoghamnyng talaby boyynsha astana mәrtebesine ie bolu ýshin astana bolar sayast ortalyq otyzgha tarta talapqa jauap berui kerek eken. Biraq, әrbir dәuirding óz zandylyghy bolary belgili. Orta ghasyrlardaghy ólshem boyynsha  memleketting taghdyryna tikeley әser etetin sayasy sheshimderding bir ortalyqtan qabyldanyp, memleketke baghynyshty aimaqtardyng bir ortalyqqa moyynsúnuy jәne memleketting negizgi basqaru organdarynyng belgili bir ortalyqqa túraqtauy, astana úghymyn bildirdi.

Qazaqtyng kóne astanalary býgingi damyghan qoghamnyng talabyna jauap bermegenmen, óz dәuirining súranysyn tolyq qanaghattandyra aldy. Kóshpendi mәdeniyetting zandylyghynda astana da kóshpendi boldy. Sayasy sheshimder tikeley el biyleushilerding atynan shyqqandyqtan, jyldyng tórt mezgiline qaray han ordasy da ózgerip otyrdy. Áytsede de, Han ordasyn astana deuge bolmaydy. Biraq, býgingi kýnning tilimen aitqanda han ordasy biyleushining reziydensiyasy qyzmetin atqardy. Belgili zertteushi Q.Salgharaúlynyng pikirinshe orda degen han ýii maghynasyna kelmeydi. Ol hannyng qaramaghyndaghy elding ru basylary men taypa kósemderi basyn qosyp, kenes ótkizetin, elshi qabyldap, memleketik is atqaratyn oryn. Sonymen birge, kóshpendi mәdeniyette jalpy halyqtyq qúryltay kóbine astanada emes, bas qosugha tiyimdi degen beligili bir jerde ótetin. Yaghni, kóshpendi mәdeniyetting osynday erekshelikteri Qazaq tarihyndaghy astanalargha basqasha kózqaraspen qaraudy qajet etedi.

Tarihshylardyng kópshiligi Qazaq handyghynyng alghashqy astanasy retinde Syghanaq qalasyn kórsetedi. 1480 jyly Búryndyq han Qazaq taghyna otyryp, Syr boyyndaghy qalalar ýshin Shaybanittermen kýres jýrgizip, nәtiyjede Múhammed Shaybaniyden Syghanaq qalasyn tartyp alyp, ony astana etti. Biraq, Qazaq handyghy 1456-1457 jyldary Kerey men Jәnibek handardyng ózderine qarasty eldi Shu ózenining boyyndaghy Qozybas ónirine kóshiruimen qúryldy. Yaghni, 1480 jyly Búryndyq han Syghanaqty Shaybanitterden tartyp alghangha deyin Qazaq handyghynyng astanasy bolmaghan degen týsinik shyqpauy tiyis. Belgili tarihshy-arheolog M.Eleuovtyng pikirinshe 1456-1457 jyldary Kerey men Jәnibek han Qozybas ónirine kóship barghannan keyin, múnda Shar (shahar) degen qala saldyrghan. Búl qalanyng orny býginde Jambyl oblysy, Shu qalasynyng tónireginde. Kerey men Jәnibek hannyng saldyrghan Shar qalasy qaladan kóri, ýlken bekiniske úqsaydy. Óitkeni, arheologiyalyq qazba júmystaryna qarap, búnda kóp bolsa 100-150 otbasy ómir sýrgen deuge bolady. Yaghni, 1480 jyly Búryndyq han Syghanaq qalasyn astana etkenge deyingi aralyqtaghy jiyrma jyldan astam uaqyt Shar qalasy Qazaq handyghynyng astanasy boldy. Eger, Qazaq memlekettiligin Kerey men Jәnibek hannyng Ábilhayyrdan bólinip Shu boyyna kóship baruynan bastasaq, Shar qalasy Qazaqtyng túnghysh astanasy sanalady.

Qazaq handyghynyng Shar qalasynan keyingi astanasy Syghanaq qalasy boldy. Fazalah Ruzbehaniyding derekterinde 1480 jyly Búryndyq han Syghanaq qalasyn qorshaugha alghanda, qala halqy Búryndyqtyng búrynghy atalary Syghanaqtyng iyesi (Qazaqtyng býkil handary Orda Ejen hannan taraydy) edi dep, oghan óz erikterimen qala qaqpasyn ashyp bergendigin aitady. Búryndyq hannyng túsynda Qazaq handyghy Syr boyyndaghy strategiyalyq manyzy bar qalalardy ózine qaratugha kýsh saldy. Sol kezdegi geosayasy jaghday boyynsha Syr boyyndaghy qalalargha biylik etu Orta Aziyagha әmir jýrgizumen birdey edi. Býkil Shyghystan Batysqa jýretin sauda-sattyq keruenderi osy Syr boyyndaghy qalalardy basyp ótetin. Syr boyyndaghy  qalalargha ie bolumen Orta Aziyadaghy Temir әuleti, Mogholstan, Shaybanitter, Noghay ordasyna yqpal etuge bolatyn.

Ásili, Syghanaq qalasy alghash ret HI-HII ghasyrdaghy Qypshaq birlestigining sayasy ortalyghy bolghan edi. Keyin, 1226 jyly Joshynyng úlysynan Orda Ejen Aq Ordagha han bolghanda, ol Syghanaqty  óz úlysynyng ordasy etti. Keybir tarihshylar Qazaq memlekettiligin Aq Ordanyng payda boluynan bastaydy. Eger, osylay payymdaghan bolsaq, 1227 jyly taqqa otyrghan Orda Ejen men 1423-1424 jyldary Aq Ordany biylegen Baraq hangha (Kerey men Jәnibekting әkesi) deyin Syghanaq Qazaq memleketining astanasy bolghan sanalady. Parsy tarihshysy Muiyn-ad-din Natanzy da Aq Ordanyng óz aldyna derbes memleket boluy Altyn Orda hany Toqta hannyng (1290-1312 jyldary) túsynda bolghan deydi. Muiyn-ad-din Natanzy Altyn Ordanyng ekinshi bóligin Kók Orda dep ataydy. Kók Orda úlysyna orys tarihshylary Oral tauynan bastap shyghysqa qaray Sibir ólkesin jatqyzady. Búghan qәzirgi Qazaqstannyng soltýstik ónirleri de kiredi. Kók Ordanyng astanasy Shanghy-Tara (býgingi Tumeni) qalasy boldy. Qazaq handyghyn Altyn Orda imperiyasynyng birden-bir múrageri dep úghatyn bolsaq, 1242 jyly Batu hannyng Edil boyyna saldyrghan Saray Batu qalasy da Qazaqtyn  bayyrghy astanasy sanalady. Odan keyingi Berke hannyng túsyndaghy Saray Berke, Jәnibek pen Edige biyding túsyndaghy Sarayshyqta kóne astanalarymyz bolyp tabylady. Degenmen, biz tym arygha ketetin bolsaq, sonau Saqtar kezindegi Yaksart, Ghúndar kezindegi Ordos, Ýisinder túsyndaghy Chiguni, Týrikter kezindegi Erkine-kón, Ótekin, Suyab, Qaraqandar kezindegi Balasúghyn, Taraz, Qimaqtar túsyndaghy Kimaq, jogharyda aityp otyrghan Altyn Orda kezindegi Saray Batu, Saray Berkeni Qazaq memleketining astanalary dep aitugha tura keletin edi.

Qazaq degen atpen qúrylghan memleketting Syghanaqtan keyingi astanasy erke sylqym Aqjayyqtyng jaghasyndaghy Sarayshyq qalasy boldy. 1513 jyly Búryndyq handy taqtan taydyryp biylikke qol jetkizgen Qasym han astananany Syghanaqtan Sarayshyqqa kóshirdi. Sarayshyq qalasyn HIII ghasyrdyng ekinshi jartysynda Joshy úrpaqtary túrghyzdy. Mongholsha «Saray» han ordasy, «jýk» kishi degen maghynany beredi. Yaghni, Sarayshyq, kishi Saray maghynasyn beredi. Búdan basqa keybir tarihshylar Sarayshyq atauy qalanyng altynmen aptalghan kýmbezderi men múnaralary aishyqtalyp túrghandyqtan júrt «Sary aishyqty qala» dep ataghandyghyn aityp jýr. Arab sayahatshysy ibn Batutanyng derekterinde (1334 j.) Sarayshyq qalasy óz dәuirining әsem qalalarynyng biri bolghan. Altyn Orda memleketi Jәnibek hannyng túsynda (1342-1357) barynsha gýldengen bolatyn. Osy kezde Sarayshyq qalasy da әlemdegi eng kórikti qalalardyng biri boldy. Tarihy derekterde Mәskeu kniyazy Ivan Kalita Kremliding ýlgisin Sarayshyq qalasynan alghandyghy aitylady. 1397 jyly Aqsaq Temir Kavkazdyng Derbent qaqpasy arqyly kelip Altyn Ordagha joryq jasaghanda Hadjy Tarhandy, Saray Berkeni, Saray Berkeni de shauyp, búl qalalardy jermen-jeksen qyldy. Keyin, Altyn Ordanyng ensesin qayta kótergen Edige by Sarayshyqty astana etti. Altyn Orda qúlaghanda Sarayshyq qalasy Noghay Ordasynyng ortalyqtarynyng biri edi. 1513 jyly Qazaq taghyna otyrghan Qasym hannyng Sarayshyqty astana etuining negizgi syry Soltýstik Kavkaz, Edil-Jayyq, Oral taularyn jaylaghan Noghay eli óz arasynan ýlken Noghay, kishi Noghay bolyp ekige jaryldy. Soltýstik Kavkazben Oral taularyn jaylaghan Noghaylar ózara qyrqysta Reseyge arqa sýiedi. Al, Edil-Jayyq arasyn jaylaghan Noghaylar týbi tuys dep Qazaq handyghyna jaqyndady. Qaztughan jyraudyn; «Men salmadym sen saldyn, qayyrly bolsyn sizderge, bizden bir qalghan Edil júrt» dep atalatyn ataqty tolghauy, Qazaqqa qarap kóshken Noghaydyng artta qalghan óz tuystaryna aitqan jyry edi. Qasym han osy Edil-Jayyq arasyndaghy Noghayly júrtyn Qazaqqa qosyp alu ýshin Aqjayyqtyng jaghasyndaghy Sarayshyqty astana etti. Qasym han ózining biyligi kezinde býgingi Qazaqstan teretorriyasyn ghana qamtyp qoyghan joq. Birtútastanu jolynda ruhany kýrester de jýrgizdi. Ol Úlytaudaghy Alasha hannyng basyna biyik kýmbez ornatyp, Qazaqty Alash úrandy el etti.

Osy tústa aita ketetin jayt, Qasym hannyng kezinde Qazaq handyghynyng astanasy Sibirdegi Úbay-Súbayra boldy degen de tarihy derekting bar ekenin joqqa shygharmaugha tiyistimiz. Búl derekti Múhammed Haydar Dulaty ataqty «Tarihiy-Rashidi» atty jylnamasynda bayandaydy. Onda Qasym hannyng Shaybanittermen Syr boyyndaghy qalalar ýshin soghysyp bolghannan keyin ózining ordasy Úbay-Súbayragha keri kóship ketkendi jetkizilgen. Belgili ghalym Islam Jemeney búl jerde Úbay-Súbayra dep Aspara bekinisi aitylyp otyr dep payymdaghanmen, tarihshy-arheolog Núrlan Kenjeahmet Tarihiy-Rashidiydegi Úbay-Súbayra dep Kók Ordanyng oritalyghy Shanghy-Tara, yaghni, býgingi Tumeni qalasynyng aitylghan dep tújyrymdaydy. Sebebi, onyng aituynsha Orta Ghasyrlardaghy tarihy kartalardyng bәrinde Úbay-Súbayra dep Shanghy-Tara qalasy kórsetiledi eken. Demek, Qasym hannyng dәuirinde Qazaq handyghynyng sayasy ortalyghy Sarayshyqtan búryn Úbay-Súbayra qalasy bolghan, yaghny sol shaqta Qazaq memlekettiligining teriskey shekarasy Sibir júrtyn da qamtyghan degen sóz.

1523 jyly Qasym han ólgennen keyin úldary Mamash, Búidash, Tahir handar ózara talas-tartysta qaza tapty. Búl kezde Qazaqtyng astanasy qanday qala bolghandyghy turaly naqty derekter joqtyng qasy. Tarihy derekterde Qazaq handyghynyng qayta etek-jenin jinap, ensesin kótergen 1538 jyly taqqa otyrghan Haqnazar han sanalady. Haqnazar hannyng túsynda Qasym hannan qalghan jol týbi tuys júrt Noghaylyny Qazaqqa qosyp alu sayasaty ekpindi týrde qolgha alynghanmen, Qazaq handyghy Sarayshyq qalasyna ie bola almady. Orys patshasy Ivan Groznyimen dos bolghan aghylshyn kópesi Antoniy Djenikson 1558-59 jyldary Sarayshyq qalasy turaly: «Tenizden bir kýndik saparda ýlken ózen jaghasynda gýldengen Sarayshyq degen qalagha keldik. Búl qala orys patshasymen dos Izmayl degen tatar (noghay) kniyazynyng qol astynda eken» dep jazady óz esteliginde.

Haqnazar hannyng túsynda handyqtyng negizgi kýresi Syr boyyndaghy qalalar ýshin Tashkent biyleushisi Baba súltan men Búhar hany II Abdollalargha qarsy baghyttaldy. Kezekti kýresterding birinde Haqnazar han men Búqar hany II Abdolla Baba súltangha qarsy odaq qúrady. Ózine degen izettiligi ýshin II Abdolla Týrkistan ólkesindegi qalalardy Haqnazar hangha syigha tartady. Búl kezde Qazaq handyghynyng astanasy Syghanaq qalasy boldy. Keybir derekterde Haqnazar hannyng túsynda Sozaq pen Sauran qalasy da sayasy ortalyqtardyng biri retinde kórsetiledi.

1580 jyly Haqnazar han Baba súltan tarapynan qastandyqpen óltirildi. Onyng ornyna uaqytsha otyrghan Shyghay han Baba súltangha qarsy kýreste II Abdollamen odaqty kýsheytip, nәtiyje Shyghaydyng úly Tәuekel Baba súltandy óltirip, Qazaq handyghy Syr boyyndaghy qalalargha iyelik etti. 1582 jyly taqqa otyrghan Tәuekel endigi kýresti Búqar handyghymen jýrgizdi. Tәuekel hannyng túsynda Qazaq handyghynyng astanasy turaly naqty derekter joq. Derekterding jiyntyghyna qarap Tәuekel han kezinde alghashqyda Sozaq, keyin Tashkent, sonynan Samarqan qalasy astana boldy deuge bolady. Búl kezende bir qalanyng túraqty astana bolmauynyng sebebi, Tәuekel han Búhar handyghyn jaulap alugha kýsh júmsap, Búhar handyghyna qarasty qalalardy basyp alyp, ol qalalardy birtindep astanagha ainaldyryp otyrdy. Tәuekel hanyng túsynda Qazaq handyghy jelkesin kýdireyte tóniregine ses kórsete alatyn alyp imperiyagha ainaldy. Onyng túsynda Noghayly júrty, Tashkent biyleushisi Baba súltan, Shyghystaghy Oirattar, ontýstiktegi Búhar handyghy Qazaq handyghynyng aldynda tize býkti.

1598 jyly Tәuekel han qaytys bolghannan keyin onyng ornyna inisi Esim han boldy. Onyng kezinde Týrkistan qalasy Qazaq handyghynyng astanasy boldy. Esim han Nahshbandy tarihatynyng ókili bola túra, Yassauy tarihatynyng ortalyghy bolghan Týrkistandy handyqtyng astanasy etti. Týrkistan tek ruhany ortalyq emes, sol kezdegi Syr boyyndaghy qalalardyng ishinde eng gýldengen qalalardyng biri-tin. Tarihshylar Týrkistan qalasyn Esimnen keyin eki jýz jyl Qazaq handyghynyng astanasy bolghandyghyn aitady. Desekte, Esim hannyng túsynda Qazaq handyghy óz ishinen ekige jaryldy. Tәuekel hannyng inilerining biri Túrsyn ózin Tashkentte han etip jariyalap, osy tónirektegi Qataghan-Jayma taypasyn jeke-dara biyley bastady. Osy kezden bastap Tashkent Qazaqtyng Úly jýz taypalarynyng astanasy bola bastady. 1628 jyly Esim han Tashkentke basyp kirip Túrsyn handy óltirdi. Búdan keyin Qazaq handyghy qayta birtútas memleketke ainaldy.

1642 jyly Esim hannan keyin Salqam Jәngir Qazaqqa han boldy. Onyng kezinde de astana Týrkistan qalasy boldy. Salqam Jәngir Shyghystaghy Jongharlardy ghana oisyrata jenip qoyghan joq, Búhar handyghy men Aughanstan shahynyng arasyndaghy soghysta 100 myng әskermen Búharlyqtargha kómek qolyn sozyp, Aughanstandy basyp aldy. Qazaq handyghy Salqam Jәngir hannyng túsyndaghyday búryn-sondy qatty kýsheygen emes-tin. Salqam Jәngirden keyin 1680 jyly taqqa otyrghan Tәuke han Qazaq handyghynyng odan ary kýsheye týsuine bar kýsh-jigerin saldy. V.Ya Basinning pikirinshe onyng kezinde Qazaq handyghynyng astanasy Angren qalasy boldy. 1682  jylghy Qazaq handyghyna kelgen Orys elshileri Tәuke hangha Angrendegi ordasynda jolyqqanyn aitady. Al, 1694 jyly kelgen Orys elshileri Feodor Skibiyn, Matvey Troshihin Tәuke hangha Týrkistanda kezdesken. Tәuke hannyng Angrennen astanany qayta Týrkistangha kóshiruining sebebi, sol kezde Irannyng Safefitter dinastiyasy Orta Aziya handyqtaryna edәuir qauyp tóndirgen bolatyn. Búl kezde Búhar handyghy búrynghy aibynan aiyrylyp, Irangha tәueldi boludyng az aldynda túrdy. Osyny eskergen Tәuke han astanany Angrennen qayta Týrkistangha kóshirgen synayly. Sonymen birge, Tәuke han túsynda jalpy Qazaq qúryltaylary Angrendegi Kýltóbe, Sayramdaghy Mórtóbe de jyl sayyn ótip túrdy.

Tәuke hannan keyin onyng ornyna otyrghan Qayyp (1715-19), Bolat (1719-31), Ábilmәmbet (1731-1771) handardyng túsynda Qazaq handyghynyng astanasy Týrkistan qalasy bolyp qala berdi. Tәuke han ólgennen keyin ýsh jýzding kishi handary eldi jeke-dara biyley bastady. Úly jýzding ortalyghy Tashkentte bolyp Jolbarys han múnda biylik jýrgizdi. Ábilhayyr han kishi ordanyng ortalyghyn alghashqyda Týrkistan, keyin Qazaly men Hiuagha tikti.

1771 jyly Ábilmәmbet hannyng óliminen keyin Abylay han Týrkistanda ýsh jýzding hany boldy. Reseydyng qatyn patshasy ony tek Orta jýzding hany dep tanydy. Orys sheneunikteri Abylay hangha arnap Qyzyljarda han ordasyn saldy. Biraq, búqara halyq Abylay handy kýlli Qazaqtyng hany dep qabyldady. Sebebi, ol óz dәuirinde Qazaqqa kórshi tónirektegi memleketterding barlyghymen kýres jýrgizdi. Resey, Sini, Jonghar, Ózbek handyghymen bolghan kýresterding barlyghynda jeniske jetti. Desekte, Abylay hannyng ýlken sayasy qateligi Tәuke hannyng túsynda Qazaqqa baghynyshty bolghan týbi bir tuys Qyrghyz ben Qaraqalpaqty uysymyzdan shygharyp aldyq. Abylay han 1781 jyly ólgennen keyin Qazaq handyghy bólshektenip ketti.

1819 jyly Qoqandyqtar Týrkistandy jaulap alghanda jetpis qoydy qúrbandyqqa shalyp, Týrkistandy jaulap aluyn ýlken mereke retinde toylady. Qoqandyqtardyng Týrkistandy jaulap aluyn búlaysha úlan-asyr etip toylauynyng sebebi, Týrkistan Qazaq handyghynyng astanasy ghana emes, Orta Aziya halyqtarynyng ruhany ortalyghy edi. Týrkistangha iyelik etu arqyly kýlli Týrik әlemine yqpaly etuge bolatyn. Onyng birden-bir sebebi Týrkistanda ataqty әulie Q.A.Yassauidyng mazary ornalasqan jәne Yassauy tarihatynyng asitanasy (parsysha: astana) bar bolatyn. Sonymen birge, múnda Haqnazar hannan bastap ongha tarta Qazaqtyng hany, jýzdegen Qazaqtyng biy-sheshenderi men batyrlary jerlengen edi.

Abylay hannyng óliminen keyin onyng úrpaqtary әr ónirde jeke-dara biylik jýrgizdi. Uәly han Kókshetaudy, Ghúbaydola men Bókey han Qarqaralyny ortalyq etti. 1801 jyly Edil men Jayyq ózenining arasyna Bókey ordasy qúryldy. 1824 jyly Bókeyding úly Jәngir han Orda qalasyn batystyq tipte túrghyzyp, ony Bókey ordasynyng astanasy etti. Kenesary han údayy Resey otarshyldyghyna qarsy kýreskendikten han ordasynyng túraqty ortalyghy bolmady. IY.V.Erofeevanyng aituyna qaraghanda 1850-60 jyldary Syr boyyndaghy Qazaqtyng songhy handary Toghay men Áliyken han ózderining ordasyn Iqan qalasy etken.

1860 jyldary Resey imperiyasy Qazaq dalasyn tolyq jaulap alghannan keyin Qazaq halqyn ýsh teretorriyalyq әkimshilikke bólip biyledi. Orynbor gubernatorlyghyna Torghay, Oral, Bókey ordasy kirdi. Batys Sibir gubernatorlyghyna Aqmola, Semey oblystary enip, ortalyghy Omby qalasy boldy. Týrkistan gubernatorlyghyna Jetisu jәne Syrdariya oblystary kirip, ortalyghy Tashkent qalasy bolyp belgilendi.

1917 jyly qúrylghan Alash Orda ýkimeti astana etip Semey qalasyn tandady. Alash Ordanyng batys ólkesining ortalyghy Jympity boldy. Alash Orda ýkimeti qúlap, ornyna 1920 jyly Kaz Revkom qúryldy. Onyng astanasy Orynbor qalasy boldy. 1924 jylghy Mәskeuding mejeleu sayasaty Týrkistan Respublikasyna qarasty bes respublikany jeke-jeke otau etip shyghardy. Osy kezde Týrkistan Respublikasyna qarasty Jetisu jәne Syrdariya oblystary Qazaq Respublikasyna ótip, astana bolyp búrynghy Aqmeshit qalasynyng aty ózgertilip Qyzyl orda qalasy bolyp bekidi. Negizinde sol kezdegi Qazaq ziyalylary Týrkistan nemese Tashkentti astana etip tandamaq bolghan kórinedi. Tashkentting Qazaq Respublikasynyng astanasy boluyna ózbek aghayyndar talasyp, Mәskeu 1930 jylgha deyin Tashkentti eki respublikagha ortaq qala dep bekitti. Keyin, Qazaqtardyng kýsheyip ketuinen qoryqqan Mәskeu Tashkentti Ózbekstan Respublikasyna berdi. Týrkistannyng astana bolmauynyng sebebi de qalanyng diny sipaty basym bolghandyqtan, bolishebikter Týrkistannyng astana boluyna qarsy boldy.

1929 jyly Týrkisib temir jolynyng salynumen Qazaq ASSR-i Ile ózenining jaghasyna astana salmaq bolady. Biraq, infraqúrylymnyng joqtyghyna baylanysty jana astana retinde qәzirgi Almaty qalasyna tandau týsedi. «Babyrnamadan» jetken derek boyynsha Almatynyng ornynda orta ghasyrlarda Álma-әtu degen qala bolghan. Keyin, búnda Resey otarshyldary Vernyy bekinisin saldy. Sóitip, Almaty qalasy 1929-1998 jyldar aralyghynda Qazaqqa astana ghana emes, qúnary mol qútty meken bola bildi. Osy jyldar aralyghynda Almaty qalasynda qanshama tarihy oqighalar boldy. Qazaq halqy qәzirgi tәuelsizdikke Almaty astana bolyp túrghanda qol jetkizdi.

1998 jyly astana elbasynyng bastamasymen Almatydan Aqmolagha kóshirildi. Búndaghy negizgi sayasat soltýstikti qazaqtandyru nemese Qazaq memleketining birtútastyghyn saqtap qalu bolatyn. Býgingi Astana turaly tandy tangha, aidy aigha atyryp qoyyp әngimeleuge bolady. Búl ýderis óz ýdesinen shyghyp, býginde Astana Qazaqtyng memlekettiligining altyn qazyghyna ainaldy. Astananyng aibary Qazaq memleketining aibaryna ainaldy. Elbasymyzdyng abyroyy da Elordanyng órken jangymen óse týsti. Kezinde, Aqmolagha astananyng auysuy turaly týrli әngimeler bolghanmen, qәzir júrtshylyq Elbasynyng búl sheshimine mynda bir alghys aitady. Endeshe, Astananyng ósip-órkendeuine dәiim Haqtyng kózi hәm halyqtyng sózi tura bolsyn degen tilek bilderimiz!

«Abay-aqparat»