Tayauda Senat otyrysynda QR Salyq zannamasyna engizilgen týzetuler bekitilip, «mobilidi tólem» úghymy payda boldy. Búl úghymnyng sipaty: Qazaqstannyng kez-kelgen azamaty onlayn audarym jasaghanda, aqshany alghan kәsipker salyq tóleydi. Jeke kәsipkerding esepshoty tekserilip, salyq komiytetine mәlimet berilip otyrady. Biylik ókilderi  búl tútynushylardyng qúqyqtaryn qorghau ýshin jasalyp otyrghan shara dep esepteydi.

Qarjy viyse-ministri Marat Súltanghaziyev «mysaly, túrghyndar tauar satyp alghanda mobilidi qosymshadaghy «nómirge audarma»  arqyly alghan zatynyng aqysyn tólese, endigi kezekte «tólem jasau» belgisin basyp baryp tauar aqysyn tóleydi. Búl eshqandayda bizneske әserin tiygizbeytinin, salyqtyng kólemi, salyq tóleu uaqyty búrynghyday óz qalpynda qalatynyn» aitty.

Mobilidi qosymsha arqyly jasalatyn aqsha audarymyna salyq salu turaly zang ózgerisi 2019 jyldan beri kóterilip keledi.

Qarjy ministri Álihan Smailov eki jyl búryn:

«Áriyne, Qarjy ministrligi qolma-qol aqshasyz tólemderding ósui kólenkeli ekonomikanyng tómendeuine yqpal etetinin týsinip otyr. Qarjy ministrligi múnday audarymdardan qanday da bir qosymsha tólem aludy nemese salyq saludy josparlamaytynyn atap ótkim keledi. Sonymen qatar, jeke túlghalardyng qolma-qol aqshasyz audarymdaryn teksermeydi, banktermen birlesip, qolma-qol aqshasyz tólemderdi jýzege asyru boyynsha ynghayly jәne zamanauy infraqúrylymdy damytu boyynsha júmys isteytin bolamyz», - degen bolatyn Ministr.

Álihan Smaylovtyng aituynsha, búl ózgeris kәsipkerlerge qatysty. «Zannamagha sәikes kәsipkerler fiskaldyq chekter beruge, al, 2020 jylghy 1 qantardan bastap onlayn – baqylau kassalyq mashinalardy paydalanugha mindetti» ekenin aityp, aqsha audarymdaryna arnalghan qosymshalardy kәsipkerlik maqsatta paydalanu biznesmenderdi salyqtan bosatpaytynyn ataghan.

2019 jyly Abai.kz aqparattyq portalynda atalghan mәselege qatysty «Salyqtan qashqan millionerdi halyqtyng qaltasynan izdeuding qajeti joq» atty maqala jariyalaghan edik.

Salyq kodeksindegi ózerister el arasynda keng talqylanyp, kópshilik arasynda týsinbestik bolghan edi. Býginde osy zang jobasy Preziydentting qarauyna jiberilip, qol qoyyluyn kýtip otyr.

Belgili zanger Jangeldi Sýleymenov «aqsha audarymdaryn tekseru» iydeyasyn jýzege asyruda tehnikalyq mamandar qate baghdarlamalyq ónim jasap shygharuy mýmkin degen boljamyn aitty.

«Qisyq» zang jasaydy da, bankterding baghdarlamalyq jýiesin odan әri «qisaytady». Baghdarlama jasaushylar iydeyany odan әri qúrdymgha ketiredi, nәtiyjesinde eshtene joq. Kez-kelgen elektrondy tólem jasaghanda bank avtomatty týrde budjetting paydasyna 10 ne 20 payyz ústap qalady. Endi osynyng әserinen, 11 ne 25 payyzgha deyin barlyq tauar qymbattaydy», - deydi sarapshy.

Sarapshynyng aituynsha sheneunikter salyq salu jýiesin týsinbeydi. «Audarym» degenimiz aqshanyng bir shottan ekinshi shotqa qarapayym ghana «oryn auystyruy», al, «tólem» bir nәrse alghanda sonyng aqysyn beru. Biraq barlyq audarymdar tólem bolyp sanalmaydy.

Onyng aituynsha, salyq: ol – tauardy, júmysty, qyzmetti satqannan týsetin kiriske salynatyn  esepteu әdisi, ol aqsha týsimine qatysty eseptelmeydi. Zanger aqsha qozghalysy salyqtarmen baylanysty emes deydi.

«Sheneunikter tabystyng ne ekenin týsinbeydi. Zang boyynsha, kiris-búl bir nәrseni satudan týsken aqsha. Basqa da kirister bar, biraq olar az. Olardyng ýstinen salyq tólemeydi. Olar salyq salynuy tiyis tabysqa salyq tóleydi, búl kirister men shyghystar arasyndaghy aiyrmashylyq. Zang boyynsha, kompaniyalar men azamattar ózderining kiristerin deklarasiya tapsyru arqyly kórsetedi. Múnday jýieni búzudyng qajeti joq», - dedi Jangeldi Sýleymanov.

Ol sheneunikterding búl әdisi salyq tóleushining adaldyq prinsiypine negizdelgen Salyq kodeksine qayshy keletinin aitady.

Búghan deyin Qarjy ministrining birinshi orynbasary Berik Sholpanqúlov elektrondyq aqsha audarymdarynyng bir bóligine salyq salynuy tiyis ekenin, sebebi onyng tabys әkeletinin aitqan bolatyn.

«Barlyq tólem turaly aitudyng keregi joq. Balansynyzdy toltyrghan bolsanyz nemese jaqyndarynyzgha kómek bergen bolsanyz, búl eseptelmeydi. Bәri jeke qarastyrylady. Búl barlyq elektrondy tranzaksiyagha qatysty. Kommunaldyq qyzmet aqysyn tóleseniz nemese úyaly telefon ballansyn toltyrsanyz, ol somagha salyq әuelden salynghan. Jeke audarymdardy, qarajatty alushy bar. Ony salyq qyzmeti baqylaydy. Búl barlyq bankke qatysty. Salyqty tabys tauyp otyrghandar ghana tóleydi», - dedi Sholpanqúlov.

Kodekstegi onlayn tólemderge baylanysty ózgeris kәsipkerlerding zandy júmys isteuine alyp keledi. Yaghni, jolaushy tasyp nәpaqa tabatyn jýrgizushi nemese bazarda satumen ainalysatyn adam zeynetaqy jarnasyn tólep, medisinalyq saqtandyru ala alady. Kәdimgi tirkelgen kәsipker retinde júmys isteydi degen sóz. Naryqtaghy kólenkeli aqshanyng shyghuyna kómektesedi.

El ishinde búl zangha qatysty alyp-qashpa әngimeler jayylyp, әleumetti jelilerde de әrtýrli aqparattar taralghan. Túrghyndardy «qolma-qol aqshagha kóshemiz be» degen súraq mazalaydy. Sondyqtan da atalghan mәsele qazir qazaq qoghamynda qyzu talqylanudy. Sarapshylar óz pikirlerin ortagha salyp, mәselening mәn-jayyn týrlishe bajaylauda.

Naqtylyq ýshin:

1. «1 jeltoqsannan bastap Kaspi audarymdaryna salyq salynady eken», - degen sóz shyndyqqa janaspaydy.

Kaspi audarymdaryna degen sózdi úmytynyzshy. Búl barlyq bankterding mobilidi qosymshalaryndaghy әzirshe audarymdargha qatysty. Ázirshe dep otyrghanymyz, múnda eki týsinik bar, birinshisi audarym, ol jeke adamdardyng bir-birine audarymdary. Oghan salyq ta salynbaydy, qadaghalanbaydy da. Ekinshi týsinik - tólem. Ol jeke adamdardyng kәsipkerlik qyzmet ne tauar aqysy ýshin audarym arqyly jasaghan tólemi. Búl baqylanady, salyq tóleudi súraydy.

Uaqytyna kelsek, biluimizshe búl zangha Preziydent әli qol qoyghan joq. Mәjilis, Senat bekitti. Qol qoygha jiberildi. Qol qoyylyp, resmy jariyalanghan kýnnen bastap kýshine enedi.  1 jeltoqsan nemese 1 qantar degen naqty merzim joq.  Ázirshe, jauyn jaughan joq, qolshatyr izdep dýrlikpeniz.

2. «Kez-kelgen adam úyaly qosymsha arqyly audarym jasasa salyq ústalady eken», - degen sóz. Búl naghyz anyz.

Joq, búl ózgeristing jeke adamdardyng audarymdaryna esh qatysy joq. Dos, tuys, jaqyndarynyzgha búrynghyday ary-beri erkin audarym jasay beresiz. Sizden eshkim «ne ýshin qabyldadyn, ne audardyn» dep súramaydy. Jeke túlghalardyng audarymynda eshkimning sharuasy joq. Búl ózgeris tek mobilidi qosymshadaghy audarym qyzmeti arqyly qyzmet ne tauar aqysyn qabyldap, salyq tólemeytin kәsipkerlerge qatysty. Negizi әu basta audarym tek jeke túlghalardyng ózara aqsha audarymyna arnalghan. Onay, jyldam, jenil bolghandyqtan kәsipkerler qyzmet ne tauar aqysyn qabylday bastady. Adamdar oghan ýirenip aldy. Kez-kelgen kәsipkerlik qyzmetten týsken tabysqa salyq salynady. Memleket búghan deyin eskertip kelgen, endi  Zang jýzinde bekitti. Kez-kelgen adamnyng audarymynan salyq, komissiya ústalmaydy. Búl ózgeris tek kәsipkerlerge qatysty.

3. «Kәsipkerler (dýkender, butikter) qolma-qol aqshamen ghana alamyz», - deydi.

Kóp kәsipkerler qolma-qolgha kóshsek salyq tólemeymiz dep oilaydy. Búl qate. Qolma-qol tólemge de salyq salynady. Kez-kelgen kәsipkerlik qyzmetten týsken tabysqa salyq salynuy kerek. Tólem aqysyn qolma-qol ne onlayn alsa da, kәsipker tólem týbirtegin berui kerek.

4. «Zat satyp alu kezinde audarym arqyly tólesek +3% súrap jatyr», - deydi.

Búl zansyz. Óitkeni Zang әli kýshine engen joq. Kәsipkerlerdi eshkim әli baqylap jatqan joq. +3% alghandar týbirtek berip jatqan joq. Kәsipkerlerding kópshiligi patent negizinde júmys jasaydy. Ol jerde salyq 1% ghana. Ári kәsipkerler mikro, shaghyn biznes 2023 jylgha deyin salyq boyynsha jenildik alghan. 3% salyq tólemeydi, olardy dәl qazir eshkim teksermeydi. +3% qazirgi jaghdaydy paydalanyp, aqsha alyp qalu. Salyq organdaryna shaghymdanynyz.

5. «Búl ózgeris tek Kaspi-ge arnalghan», - deydi.

Joq. Zanda Kaspi turaly bir sóz joq. Zang barlyq bankke ortaq, yaghny barlyq bankterding mobilidi qosymshalaryndaghy әzirshe audarymdar, jalpy tólemge qatysty. Keybir kәsipkerlerding Kaspi audarymdy toqtatyp, basqa bankting audarymyna kóshsem, salyq tólemeymin degen qate. Barlyq bank zang talabyn oryndaugha mindetti.

6. «Kaspi Gold-pen tólem qabyldanbaydy», - degen aqparat tarap jatyr.

Búl qate aqparat. Kez-kelgen jerde Kaspi Gold-pen tólem qabyldanady. Kaspi Gold júmys istep túr. Tek kәsipkerler jana ózgeristerge baylanysty audarym arqyly tólem qabyldamaytynyn aityp túr. Búrynghyday qolma-qol qabyldaugha kóshpekshi. Búl salyqtan jaltaru. Siz onlayn, qolma-qol qabyldasa da, týbirtek talap etiniz.

7. «IYP, JShS» bar, biraq kýndelikti audarymgha qatysy joq kәsipkerler de baqylana ma?

Kýndelikti audarymgha qatysy joq GPH negizinde ailyq, qalamaqy, qyzmet aqysyn alatyn kәsipker retinde tirkeluge múqtaj bolghandargha alandaugha negiz joq. Búl kýndelikti qyzmet ne tauar aqysyn, mysaly: dýkender audarym arqyly qabyldaytyn kәsipkerlerge qatysty. Kýndelikti qyzmet ne tauar aqysyn qabyldamasanyz alandamanyz.

8. Zandy salyghyn tólep, qyzmet ne tauar aqysyn onlayn qabyldaghysy keletin kәsipkerler ne isteui kerek?

Kәsipkerler tauar ne qyzmet aqysyn búrynghyday jyldam, onlayn qabylday alady. Ol ýshin Kaspi Pay mobilidi qosymshasyn tegin jýktep alyp, paydalansa bolady Búl  Kaspi.kz qosymshasynyng bizneske arnalghan týri. Tauar ainalymy ýlken bolsa, bank 2 aidan keyin  tegin POS terminal ornatyp beredi. IYgiligi kóp. Mysaly: tauar ainalymy ýshin qosymsha arqyly nesie alsa bolady.

9. Bankomatqa kezekke túramyz ba, qolma-qol aqshany qayta alyp jýremiz be?

Alyp jýrmeseniz de bolady. Kәsipkerden mysaly: dýken iyesinen onlayn tóleu mýmkindigin qarastyrudy talap etiniz. Biznesin damytqysy kelgen adam tólem aludyng barlyq týrin qarastyruy kerek. Eger qolma-qol tóleudi talap etse, onda týbirtek talap etiniz. Týbirtek talap etseniz, bәribir salyq tóleytindikten, onlayn qyzmetterdi de qosady. Memleketting talap etip otyrghany qolma-qol nemese onlayn qosymshalar arqyly biznes maqsatta tólem qabyldadyng ba, tabystan salyq tóle. Tek osy ghana.

Ayjan Temirhan 

Abai.kz