Senbi, 23 Qarasha 2024
46 - sóz 2787 3 pikir 7 Aqpan, 2022 saghat 17:57

Biylik ghylymgha qúlaq assa...

PhD dissertasiyama material izdep bir britandyq qordyng arhiyvine barghan em. Ózi 200-ge juyq mýshesining qayyrymdylyghyna ghana kýn kóretin, memleketten bir tiyn almaytyn shaghyn mekeme. Basshysymen jolyghyp edim, aldaghy uaqytqa biraz josparlary bar ekenin aitty jәne "nege dәl osy baghytty tandap otyrsyzdar?" degen súraghyma ol sheshimder "zertteu nәtiyjesinde qolgha alynbaghyn" aitty. Yaghny arnayy akademikti shaqyryp, mekemening baghyty qanday bolu kerek degen zertteu jasatqan. Ol mekemening kitaphana, arhivterin aqtaryp shyghyp, esep dayyndaghan.

Úlybritaniyada eng shaghyn mekemening ózi solay ghylymgha sýienedi eken. Al biz memlekettik mәselelerdi jeke adamdardyng erki men kónil-kýiine qaldyramyz.

1999 jyly Tony Blerding uaqytynda Úlybritaniyada jaryqqa shyqqan "Ýkimetti modernizasiyalau" degen qújatta ("Modernising Government") "Ýkimet bir kýndik emes, úzaq merzimdik jәne dәlel-dәiekke sýiengen, mәselening simtomdaryna emes, sebebine sheshim tabatyn sayasy sheshimder jasaugha mindetti" delingen.

Sodan keyin zertteulerding sany artty, sayasy belsendiler әr sheshimge "búghan qanday ghylymy dәieginiz bar?" dep súraytyn boldy. Nәtiyjesinde zertteumen ainalysatyn Campbell Collaboration degen mekeme payda boldy. Jalpy, Tony Bler ghylymgha sýienetin әdet qaldyryp ketti. EBP (evidence-based polycimaking) deydi ony. (Qazaqstanda qabyldanghan keybir baghdarlamalardy da kezinde ghalymdar dayyndap bergen shyghar, biraq bәri bir adamnyng ghana danyshpandyghynan dep nasihattaldy - oryndalu sapasyn bylay qoyghanda - nәtiyjesin kórip otyrmyz).

AQSh ta, Úlybritaniya da kovid daghdarysy kezinde ghalymdardy ýkimettik keneske qosyp, olarmen túraqty aqyldasyp, ghalymdardy sóiletip, eki sózining birinde "ghylymy keneske sýiengenin" aityp aq ter, kók ter bolady. Bizde ol daghdarystyng basynda aqparattyq vakuumdy konspirologiyalyq teoriyalar basyp ketti. Sebebi bireu: ghalymdar el aldyna shyqpady, jalpy qoghamda bilim men ghylym nasihattalmaydy, ghylymnyng abyroyy joq, ghalymdardyng materialdyq jaghdaylary da mәz emes, al keyde biylikke qoljaulyq bolyp ketedi.

Aytpaghym, ghylymgha shyndap den qoysaq eken. Otandyq akademiyalyq izdenisterding sapasy da, mәrtebesi de artsa, ghylymy dәreje men ataq әrkimning egosyn qanaghattandyratyn nәrse bolyp qalmasa - kóp ózgeris bolar edi. Áleumettik, ekonomikalyq, tb. manyzdy sheshimder ghylymgha negizdelse, al biylik ghylymgha qúlaq assa - ghylym óndiristing katalizatory da bola alar edi.

Ásiya Baghdәuletqyzy

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1465
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3236
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5377