Jaqsy kórshi - sayan,
Jaman kórshi - shayan.

Preziydent Toqaevtyng Reseyge ertengi saparyna beyresmy anons

Erten, 10 aqpan kýni preziydent Toqaev eki kýndik saparmen Resey astanasy Mәskeuge barady. Bir jaghynan, búnday saparlar tansyq emes: Resey – qúdayy kórshimiz, ortaq shekaramyzdyng ózi 7 jarym myng shaqyrym, eki elding de óz diasporalary bar, ejelden qalyptasqan ekonomikalyq baylanystar da barshylyq.

Biraq, songhy kezde dәl osy Reseymen qarym-qatynas jayy qoghamnyng qyzu talqysyna týsip jatyr. Qantar qyrghyny kezindegi ýndeuinde: «Aqpannyng ortasynda Mәskeuge baramyn, sonda birqatar manyzdy kelisimder jasalady», - dep preziydentting ózi de osy saparyna degen kyzyghushylyqty qyzdyryp jiberdi.

Ókinishtisi sol: әsheyinde preziydentting kez kelgen qadamyna aldyn-ala anons beretin onyng kómekshileri búl joly qol qoyylatyn ortaq qújattar men sheshimder turaly әli de habar bere qoyghan joq.

Sodan bolar, el ishinde: «Reseyding yghyna kónip, qoltyghyna kirip ketpeymiz be? Osy joly ózimizge núqsan keltiretin sheshimder qabyldanbay ma?» degen «diplomatiyalyq emes» dýrbeleng bastalyp ketti. Tipti «Tәuelsizdigimizden aiyrylyp qalmaymyz ba?» degen qauip te qylang berudi.

Boljau degen qiyn әri raqymsyz janr ghoy. Sonda da, Qazaqstan men Reseydegi ishki jaghday men jalpy halyqaralyq jaghdaydy eskere otyryp, ózimshe dolbar jasap kóreyin.

Birinshiden, 5 qantardan keyin Qazaqstanda biylikke basybayly ie bolghan, elbasyna jaltaqtamay sheshim qabylday alatyn preziydent payda boldy. Búl basqa memleketter basshylary ýshin janasha bolmys, janasha jaghday. Meninshe, Resey preziydenti Putin osy jaytty eskerip, Toqaevpen jeke kezdesip, búghan deyin Nazarbaev aralasyp kelgen biraz nәrsening basyn ashyp, ózara jeke qarym-qatynastyng bolashaghyn anyqtap alghysy keletin siyaqty. Sondyqtan da jeke kezdesu bop, kóp nәrse kuәlarsyz әri protokolsyz talqylanyp, sheshiletin siyaqty.

Ekinshiden, preziydentting ózi bir súhbatynda moyyndaghanday, memlekettik tónkeris jasaugha әrekettengen kýshter ODKB әskery kontingenti keletinin estigennen son, rayynyn qaytqan kórinedi. «Sudyng da súrauy bar» deydi atam qazaq. Dәl osy kómegi ýshin preziydent ODKB úiymyna, sonyng ishinde, onyng basty mýshesi – Reseyge tittey bolsa da – materialdyq ta, qarjylyq ta, moralidyq ta – qaryzdar bop jatsa, onyng arty ne bolatynyn ishtey sezemiz. Sol әngimege nýkte qon kerek siyaqty. Jәne de «Qazaqstan jaghy bizge bir tiyn da qaryz emes» degen sóz Putin myrzanyng auzynan shyghyp jatsa, núr ýstine núr bolyp, biraz alyp-qashpa sózding basyna su qúiylar edi.
Qaydam, tenge ne rublimen ólshenbeytin, biraq salmaghy odan da anaghúrlym auyr bolatyn sayasy astary bar moralidyq qaryz turaly da úmytpayyq...
Áskery yntymaqtastyq mәselesi – óz aldyna bólek әngime.

Keshe ghana Reseyding Qazaqstandaghy elshisi Aleksey Borodavkiyn: «Qazaqstan týgel derlik RF-nyng qaru-jaraghy men әskery tehnikasyn satyp alugha kóshti. Ekijaqty jәne ODKB ayasyndaghy birlesken qimyl-әreket jasau kezinde qaru-jaraq pen әskery tehnikanyng bir-birine tolyq sәikestigi qajet» degen synayda mәlimdeme jasady (qyzyghy sol - shetel elshisi bizding ýkimetting júmysyna baghyt-baghdar berip otyrghan siyaqty!).

Búl az bolghanday, elshi myrza «Toqaevtyng preziydenttigi túsynda AQSh pen NATO elderi әskeriylerining qatysuymen ótetin «Dala qyrany» atty jyl sayynghy bitimgershilik jattyghulary ótkizilmeytin boldy» dep, óz rizashylyghyn tanytyp otyr. AntiNATO-shyl reseylik diplomatiya múny ózining jenisi siyaqty kórsetip jatqany da qyzyq eken!

Sovet dәuirindegi tehnologiyalargha negizdelgen reseylik әskery ónerkәsip ónimderi Batystyng damyghan elderi men týbimiz bir Týrkiyanyng qaru-jaraghynan artyq dep kim aitty? Nege biz әskerimizdi qarulandyru isin diyversifikasiyalamaymyz?! Sapar barysynda oghan da jauap estirmiz.
Biz bolsaq, kópvektorly syrtqy sayasatymyzdy saghynatyn boldyq qoy!
Resey jaghyna birjolata shyghyp ketip, Batys elderining iltipatynan, qala berdi, dostyq kózqarasy men investisiyalarynan airylyp qalmayyq!
Aytpaqshy, elshi óz súhbatynda «til patruliderine» qatysty kózqarasyn bildirip, Qazaqstandaghy til ahualyna da óz baghasyn beruge tyrysypty. Resey imperiyasy túsynda qalyptasqan «orys әlemin» qyzghyshtay qorghap, saqtap qalghysy keletin qazirgi Kremliding súrqiya sayasaty bizding ishki jәne syrtqy sayasatymyzgha da óz salqynyn tiygizip jatqan ras. Búl mәsele de sapar barysynda talqylanatyny sózsiz.

Ýshinshiden, preziydent mindetine kirisken kezde Toqaev EAEO-nyng keybir qújattarynyng bir qaynauy ishinde ekenin aityp, úiymgha birshama syny kózqaras tanytqanday bolatyn. Onyng ol ústanymyn Qazaqstan qoghamy qoldady da. Ótken oqighalardan keyin preziydentimiz osy oiynan ainyp qalmay ma? Ony da osy sapar barysy kórsetui tiyis.

Tórtinshiden, Batys sanksiyalarynan kóz asha almay qalghan Resey ekonomikasynyng mýshkil jaghdayy barshagha mәlim. Batys qarjy instituttary men bankilerining resurstarynan aiyrylyp qalghan ekonomika qosymsha kapitalgha zәru (әriyne, múnay men gazgha әlemdik súranys bar, tabys kózi bar, biraz ol jetkiliksiz). Sonymen birge, resey kәsiporyndary óz tauaralary men qyzmetterin eksporttaytyn jaqyn naryq kerek. Ol ýshin Qazaqstan taptyrmaytyn kórshi! Songhy kezde elimizde Reseymen birlesken kompaniyalar kóbeyip ketti. Olargha әrtýrli jenildikter men preferensiyalar berilip jatyr. Bәlkim, sapar barysynda osy kompaniyalardyng júmysyn odan sayyn úlghaytu is-sharalary qarastyrylar.

Besinshiden, songhy kezde Qazaqstanda iri reseylik ekonomikalyq jobalardy jýzege asyru bastamalary boy kórsetip, biylik jaghynan qoldau tabuda. Jel bolmasa, shópting basy qimyldamaydy – әitpese, ol jobalargha jyly qabaq tanytqan jariyalanymdar resmy BAQ-ta qaptap ketip edi. AES qúrylysy, SBER aqparattyq baghdarlamasy degendey. Osy bastamalardy Kremli Aqordagha tyqpalap jatqan synayly. Mine, kýni keshe ghana AES jobasyna qarsy shyqqandargha preziydent «ekonomikadan beyhabar populister» degen en taghyp qoydy.

Desek te, «Jer qoynauy múnay men gazgha toly elge AES kerek pe? Kerek bolghan jaghdayda, nege tek qana reseylik AES salynuy tiyis? Basqa da, sonyng ishinde ghylymiy-tehnologiyalyq jaghynan ozyq elderding әlemdik dengeyde moyyndalghan jobalaryn nege paydalanbaymyz?» degen ashyq súraqtargha әli de tolyqqandy әli tolyqmәndi jauap joq.

«Bolashaq» baghdarlamasyna qatysty «jastardy resey joghary oqu oryndaryna jiberemiz» degen preziydent sózining de tym birjaqty bop ketkenin moyyndauymyz kerek. Ol mәsele de sapar barysynda nazardan tys qalmaytyn siyaqty.

Sapar ayasynda preziydentimiz tuysqan tatar eline baryp, Qazanda kezdesuler ótkizedi eken. Ol jaghyna tek quanamyz: tatar bauyrlarmen jan-jaqty baylanysty jandandyryp jatsaq, qúba-qúp bolar edi!

Ámirjan Qosan

Abai.kz