جاقسى كورشى - ساياڭ،
جامان كورشى - شايان.

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ رەسەيگە ەرتەڭگى ساپارىنا بەيرەسمي انونس

ەرتەڭ، 10 اقپان كۇنى پرەزيدەنت توقاەۆ ەكى كۇندىك ساپارمەن رەسەي استاناسى ماسكەۋگە بارادى. ءبىر جاعىنان، بۇنداي ساپارلار تاڭسىق ەمەس: رەسەي – قۇدايى كورشىمىز، ورتاق شەكارامىزدىڭ ءوزى 7 جارىم مىڭ شاقىرىم، ەكى ەلدىڭ دە ءوز دياسپورالارى بار، ەجەلدەن قالىپتاسقان ەكونوميكالىق بايلانىستار دا بارشىلىق.

بىراق، سوڭعى كەزدە ءدال وسى رەسەيمەن قارىم-قاتىناس جايى قوعامنىڭ قىزۋ تالقىسىنا ءتۇسىپ جاتىر. قاڭتار قىرعىنى كەزىندەگى ۇندەۋىندە: «اقپاننىڭ ورتاسىندا ماسكەۋگە بارامىن، سوندا بىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمدەر جاسالادى»، - دەپ پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە وسى ساپارىنا دەگەن كىزىعۋشىلىقتى قىزدىرىپ جىبەردى.

وكىنىشتىسى سول: اشەيىندە پرەزيدەنتتىڭ كەز كەلگەن قادامىنا الدىن-الا انونس بەرەتىن ونىڭ كومەكشىلەرى بۇل جولى قول قويىلاتىن ورتاق قۇجاتتار مەن شەشىمدەر تۋرالى ءالى دە حابار بەرە قويعان جوق.

سودان بولار، ەل ىشىندە: «رەسەيدىڭ ىعىنا كونىپ، قولتىعىنا كىرىپ كەتپەيمىز بە؟ وسى جولى وزىمىزگە نۇقسان كەلتىرەتىن شەشىمدەر قابىلدانباي ما؟» دەگەن «ديپلوماتيالىق ەمەس» دۇربەلەڭ باستالىپ كەتتى. ءتىپتى «تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالمايمىز با؟» دەگەن قاۋىپ تە قىلاڭ بەرۋدى.

بولجاۋ دەگەن قيىن ءارى راقىمسىز جانر عوي. سوندا دا، قازاقستان مەن رەسەيدەگى ىشكى جاعداي مەن جالپى حالىقارالىق جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، وزىمشە دولبار جاساپ كورەيىن.

بىرىنشىدەن، 5 قاڭتاردان كەيىن قازاقستاندا بيلىككە باسىبايلى يە بولعان، ەلباسىنا جالتاقتاماي شەشىم قابىلداي الاتىن پرەزيدەنت پايدا بولدى. بۇل باسقا مەملەكەتتەر باسشىلارى ءۇشىن جاڭاشا بولمىس، جاڭاشا جاعداي. مەنىڭشە، رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين وسى جايتتى ەسكەرىپ، توقاەۆپەن جەكە كەزدەسىپ، بۇعان دەيىن نازارباەۆ ارالاسىپ كەلگەن ءبىراز نارسەنىڭ باسىن اشىپ، ءوزارا جەكە قارىم-قاتىناستىڭ بولاشاعىن انىقتاپ العىسى كەلەتىن سياقتى. سوندىقتان دا جەكە كەزدەسۋ بوپ، كوپ نارسە كۋالارسىز ءارى پروتوكولسىز تالقىلانىپ، شەشىلەتىن سياقتى.

ەكىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ءبىر سۇحباتىندا مويىنداعانداي، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا ارەكەتتەنگەن كۇشتەر ودكب اسكەري كونتينگەنتى كەلەتىنىن ەستىگەننەن سوڭ، رايىنىن قايتقان كورىنەدى. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەيدى اتام قازاق. ءدال وسى كومەگى ءۇشىن پرەزيدەنت ودكب ۇيىمىنا، سونىڭ ىشىندە، ونىڭ باستى مۇشەسى – رەسەيگە تيتتەي بولسا دا – ماتەريالدىق تا، قارجىلىق تا، مورالدىق تا – قارىزدار بوپ جاتسا، ونىڭ ارتى نە بولاتىنىن ىشتەي سەزەمىز. سول اڭگىمەگە نۇكتە قويۋ كەرەك سياقتى. جانە دە «قازاقستان جاعى بىزگە ءبىر تيىن دا قارىز ەمەس» دەگەن ءسوز پۋتين مىرزانىڭ اۋزىنان شىعىپ جاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولىپ، ءبىراز الىپ-قاشپا ءسوزدىڭ باسىنا سۋ قۇيىلار ەدى.
قايدام، تەڭگە نە رۋبلمەن ولشەنبەيتىن، بىراق سالماعى ودان دا اناعۇرلىم اۋىر بولاتىن ساياسي استارى بار مورالدىق قارىز تۋرالى دا ۇمىتپايىق...
اسكەري ىنتىماقتاستىق ماسەلەسى – ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

كەشە عانا رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى الەكسەي بوروداۆكين: «قازاقستان تۇگەل دەرلىك رف-نىڭ قارۋ-جاراعى مەن اسكەري تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا كوشتى. ەكىجاقتى جانە ودكب اياسىنداعى بىرلەسكەن قيمىل-ارەكەت جاساۋ كەزىندە قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكانىڭ ءبىر-بىرىنە تولىق سايكەستىگى قاجەت» دەگەن سىڭايدا مالىمدەمە جاسادى (قىزىعى سول - شەتەل ەلشىسى ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا باعىت-باعدار بەرىپ وتىرعان سياقتى!).

بۇل از بولعانداي، ەلشى مىرزا «توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىگى تۇسىندا اقش پەن ناتو ەلدەرى اسكەريلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن «دالا قىرانى» اتتى جىل سايىنعى بىتىمگەرشىلىك جاتتىعۋلارى وتكىزىلمەيتىن بولدى» دەپ، ءوز ريزاشىلىعىن تانىتىپ وتىر. انتيناتو-شىل رەسەيلىك ديپلوماتيا مۇنى ءوزىنىڭ جەڭىسى سياقتى كورسەتىپ جاتقانى دا قىزىق ەكەن!

سوۆەت داۋىرىندەگى تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن رەسەيلىك اسكەري ونەركاسىپ ونىمدەرى باتىستىڭ دامىعان ەلدەرى مەن ءتۇبىمىز ءبىر تۇركيانىڭ قارۋ-جاراعىنان ارتىق دەپ كىم ايتتى؟ نەگە ءبىز اسكەرىمىزدى قارۋلاندىرۋ ءىسىن ديۆەرسيفيكاتسيالامايمىز؟! ساپار بارىسىندا وعان دا جاۋاپ ەستىرمىز.
ءبىز بولساق، كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىمىزدى ساعىناتىن بولدىق قوي!
رەسەي جاعىنا ءبىرجولاتا شىعىپ كەتىپ، باتىس ەلدەرىنىڭ ءىلتيپاتىنان، قالا بەردى، دوستىق كوزقاراسى مەن ينۆەستيتسيالارىنان ايرىلىپ قالمايىق!
ايتپاقشى، ەلشى ءوز سۇحباتىندا «ءتىل پاترۋلدەرىنە» قاتىستى كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، قازاقستانداعى ءتىل احۋالىنا دا ءوز باعاسىن بەرۋگە تىرىسىپتى. رەسەي يمپەرياسى تۇسىندا قالىپتاسقان «ورىس الەمىن» قىزعىشتاي قورعاپ، ساقتاپ قالعىسى كەلەتىن قازىرگى كرەملدىڭ سۇرقيا ساياساتى ءبىزدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىمىزعا دا ءوز سالقىنىن تيگىزىپ جاتقان راس. بۇل ماسەلە دە ساپار بارىسىندا تالقىلاناتىنى ءسوزسىز.

ۇشىنشىدەن، پرەزيدەنت مىندەتىنە كىرىسكەن كەزدە توقاەۆ ەاەو-نىڭ كەيبىر قۇجاتتارىنىڭ ءبىر قايناۋى ىشىندە ەكەنىن ايتىپ، ۇيىمعا ءبىرشاما سىني كوزقاراس تانىتقانداي بولاتىن. ونىڭ ول ۇستانىمىن قازاقستان قوعامى قولدادى دا. وتكەن وقيعالاردان كەيىن پرەزيدەنتىمىز وسى ويىنان اينىپ قالماي ما؟ ونى دا وسى ساپار بارىسى كورسەتۋى ءتيىس.

تورتىنشىدەن، باتىس سانكتسيالارىنان كوز اشا الماي قالعان رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ مۇشكىل جاعدايى بارشاعا ءمالىم. باتىس قارجى ينستيتۋتتارى مەن بانكىلەرىنىڭ رەسۋرستارىنان ايىرىلىپ قالعان ەكونوميكا قوسىمشا كاپيتالعا ءزارۋ (ارينە، مۇناي مەن گازعا الەمدىك سۇرانىس بار، تابىس كوزى بار، ءبىراز ول جەتكىلىكسىز). سونىمەن بىرگە، رەسەي كاسىپورىندارى ءوز تاۋارالارى مەن قىزمەتتەرىن ەكسپورتتايتىن جاقىن نارىق كەرەك. ول ءۇشىن قازاقستان تاپتىرمايتىن كورشى! سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە رەسەيمەن بىرلەسكەن كومپانيالار كوبەيىپ كەتتى. ولارعا ءارتۇرلى جەڭىلدىكتەر مەن پرەفەرەنتسيالار بەرىلىپ جاتىر. بالكىم، ساپار بارىسىندا وسى كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن ودان سايىن ۇلعايتۋ ءىس-شارالارى قاراستىرىلار.

بەسىنشىدەن، سوڭعى كەزدە قازاقستاندا ءىرى رەسەيلىك ەكونوميكالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ باستامالارى بوي كورسەتىپ، بيلىك جاعىنان قولداۋ تابۋدا. جەل بولماسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى – ايتپەسە، ول جوبالارعا جىلى قاباق تانىتقان جاريالانىمدار رەسمي باق-تا قاپتاپ كەتىپ ەدى. اەس قۇرىلىسى، سبەر اقپاراتتىق باعدارلاماسى دەگەندەي. وسى باستامالاردى كرەمل اقورداعا تىقپالاپ جاتقان سىڭايلى. مىنە، كۇنى كەشە عانا اەس جوباسىنا قارسى شىققاندارعا پرەزيدەنت «ەكونوميكادان بەيحابار پوپۋليستەر» دەگەن ەن تاعىپ قويدى.

دەسەك تە، «جەر قويناۋى مۇناي مەن گازعا تولى ەلگە اەس كەرەك پە؟ كەرەك بولعان جاعدايدا، نەگە تەك قانا رەسەيلىك اەس سالىنۋى ءتيىس؟ باسقا دا، سونىڭ ىشىندە عىلىمي-تەحنولوگيالىق جاعىنان وزىق ەلدەردىڭ الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالعان جوبالارىن نەگە پايدالانبايمىز؟» دەگەن اشىق سۇراقتارعا ءالى دە تولىققاندى ءالى تولىقماندى جاۋاپ جوق.

«بولاشاق» باعدارلاماسىنا قاتىستى «جاستاردى رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىنا جىبەرەمىز» دەگەن پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ دە تىم بىرجاقتى بوپ كەتكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ول ماسەلە دە ساپار بارىسىندا نازاردان تىس قالمايتىن سياقتى.

ساپار اياسىندا پرەزيدەنتىمىز تۋىسقان تاتار ەلىنە بارىپ، قازاندا كەزدەسۋلەر وتكىزەدى ەكەن. ول جاعىنا تەك قۋانامىز: تاتار باۋىرلارمەن جان-جاقتى بايلانىستى جانداندىرىپ جاتساق، قۇبا-قۇپ بولار ەدى!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz