Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Aqmyltyq 3657 80 pikir 17 Aqpan, 2022 saghat 15:13

«El bolashaghy»: Preziydentke ýndeu...

Elimizde «Qasiretti qantar» oqighasynan keyin sayasy ózgerister men qoghamdyq belsendilik artty. Týrli partiyalardyng qúryluy mýmkin degen de boljamdar bar.

Býgin el-júrtqa esim-soylary belgili sayasatkerler men qogham qayratkerleri «El bolashaghy» dep atalatyn birlesken ýndeu jariyalady. Atalmysh ýndeuge 12 tanymal túlghanyng qosylghany belgili boldy. Olar:

Arman Shoraev, Baqytjan Búqarbay, Baqytjan Tóreghojina, Djohar Ótebekov, Dina Elgezek, Dosym Sәtbaev, Ermúrat Bapi, Qarlyghash Ejenova, Marghúlan Seysembay, Múhtar Jәkishev, Sanjar Boqaev, Toghjan Qojaliyeva.

Áleumettik jelide «El bolashaghynyn» resmy mәlimdemesi jariyalandy. Mәlimdemening tolyq núsqasy bylay:

«Biz, týrli salada qyzmet etip jýrgen, elimizde qazir bolyp jatqan jaghdaygha alandaushylyq bildirip otyrghan Qazaqstan azamattary, qalyng júrtshylyq pen elimizding basshylyghyna memleketimizding bolashaqtaghy qúrylymy turaly úsynystarymyzdy jetkizemiz.

Barshamyz «qandy qantar» tragediyasynyng kuәsi boldyq. Oghan elde ornaghan qatal da әdiletsiz avtokratiyalyq rejim týrtki bolghany anyq.
Adam qúqyqtary taptalyp, demokratiyanyng barlyq instituttary joyyldy. Biz múny qatal syngha alamyz.

Qantar qúrbandarynyng qany tekke tógildi demes ýshin, biz elimizding bolashaghyna baylanysty óz kózqarastarymyzdy jetkizgimiz keledi.
Kez kelgen memleketting damuy men әleuetin ekonomika da, tehnologiya da, әskery kýsh te anyqtay almaydy. Múnyng barlyghy – tek damyghan adamy kapitaldyng saldary ghana. Jalpy adamzatqa tәn birneshe negizgi qaghida bar, solardy saqtaghan jaghdayda ghana adamy kapitaldyng damuy men әlemge taryday shashylghan daryndy otandastarymyzdy elge qaytarudy barynsha qamtamasyz ete alamyz.

Búl qaghidalar:

1. Bostandyq.

2. Ádilettilik.

3. Mýmkindikter tendigi.

Bostandyq – búl qúndylyqtardyng negizi. Búl – elimizdin, ata-babamyz ben úrpaghymyzdyng san jyldyq armany. Búl – BAQ bostandyghy, sheruler men jiyndar bostandyghy, jýrip-túru bostandyghy, óz pikirindi erkin bildiru bostandyghy, ar-újdan bostandyghy, diny senim bostandyghy jәne, eng bastysy, saylau bostandyghy men adal әri bәsekeli saylau nәtiyjesi boyynsha saylanu bostandyghy.

Ádilettilik – birlik pen tiyimdilikting negizi. Ádilettilik – seriktestikting negizi, ertengi kýnge, bir-birimizge degen senim, tózimdilik pen toleranttylyq, búl kez kelgen damyghan qoghamnyng ómir sýruining negizi.

Mýmkindikter tendigi – búl adamdardyng óz әleuetin asha biluining negizi. Mýmkindikter tendigi – búl últqa, diny senimge, jynysqa, әleumettik status pen tilge qaramay sayasy әri ekonomikalyq mýmkindikterding tendigi. Mýmkindikter tendigi – búl Qazaqstan azamattarynyng tabys kórsetkishine qaramay medisinalyq jәrdemdi tendey alu mýmkindigi. Búl – barlyq azamattardyng qyzmetine, statusyna, ataghyna qaramay zang aldyndaghy tendigi. Búl – adamdardyng senimine layyq azamat qana jeniske jetetin sayasy kýrestegi tendik.

Sayasy reformalardy jýzege asyrmay, atalghan qúndylyqtardy qamtamasyz etu mýmkin emes. Ol ýshin preziydent bastap, parlament qostap, jana zandar qabyldanuy kerek:

1. Jaqynda saylau turaly jana zang shenberinde jana partiyalardy, sonyng ishinde saylaugha týse alatyn oppozisiyalyq partiyalardy adal әri ashyq tirkeu bastaluy tiyis. Ol ýshin biyldyng ózinde «Sayasy partiyalar turaly» zangha ózgerister engizip, olargha tirkeuge qajet shekti azaytu kerek. Tendik pen әdilettilik qaghidasyn negizge ala otyryp, «Núr Otan» partiyasynyng monopoliyasyn joyyp, partiyalyq bәsekelestikti sóz emes, is jýzinde qamtamasyz etuge shaqyramyz.

2. «Partiyalar jәne qoghamdyq birlestikter» men «Ortalyq saylau komissiyasy» turaly jana zandar shenberinde kezekten tys parlamenttik saylau ótetinin jariyalau kerek. Parlamentke saylanu proporsiyaly-majoritarly jýie boyynsha jýzege asuy tiyis. Biylik pen qogham arasynda senim men dialog bolu ýshin bizge «Beybit jiyndar jәne sheruler turaly» jana zang jobasy qajet.

3. Elden shygharylghan kapitaldy keri qaytaru boyynsha әdiletti de ashyq prosesti bastap, onyng el ekonomikasy ýshin júmys isteuine jaghday jasau kerek. Al eng bastysy – múnday modeli qaytalanbaytynday demokratiyalyq instituttardy qalyptastyru qajet.

4. Búl ýshin «Sot pen sot jýiesi turaly» jәne «Sóz bostandyghy turaly» tújyrymdamalyq dengeyde jana zandardy qabyldau kerek. Búl zandar olardyng shynayy tәuelsizdigine kepil boluy tiyis.

5. Bizge ortalyq pen ónirler arasyndaghy qarym-qatynasty retteytin, ónirlerding derbestigi men saylaushylardyng aldyndaghy jauapkershiligin arttyratyn jergilikti ózin-ózi basqaru turaly zang kerek.

Sayasy reformalargha kóshudi kelesi qadamdardan bastaghan jón dep sanaymyz:

1. «Qandy qantar» oqighasyn ashyq әri әdiletti tergeudi qamtamasyz etu. Eger kisi óltiruge nemese tonaushylyqqa qatysy bar degen naqty dәlel bolmasa, tútqyndalghan barlyq azamattardy bosatu kerek.

2. Sayasy tútqyndardy bosatu kerek.

3. Azamattarymyzdy azaptaghan qúqyq qorghau organdarynyng barlyq ókilderi men búl qylmysqa kóz júma qaraghan basshylarynyng ýstinen qylmystyq is qozghap, olardy halyqtyng aldynda jazagha tartu kerek. Pogon taqqan jauyzdardan qútylu ýshin kýshtik qúrylymdardy jappay tazartyp, lustrasiya jýrgizu kerek.

4. Jeke basqa tabynumen kýresu әri ony jalghastyru boyynsha kez kelgen talpynysqa qarsy qoghamdyq immuniytet qalyptastyru maqsatynda Qazaqstan astanasyna búrynghy atauyn qaytaryp, basqa salalarda da teginen aiyru prosesin qolgha alu kerek.

Múnyng barlyghy biylik pen qogham arasyndaghy senim qalpyna keltiruge mýmkindik beretin tek alghashqy qadamdar ghana bolmaq. Qazirgi sayasy jýiening shenberinde ekonomikalyq damu mýmkindigi tolyqtay sarqyldy. Ne qazirden bastap tiyimsiz jýieni ózgertip bastaymyz, ne erteng elimizden aiyrylatyn bolamyz.

Biz ýndeuimizdi qoldaytyn azamattardy osy qújattyng astyna qol qonglarynyzdy súraymyz. Halyqtyng ýni estilui tiyis, búghan әrqayysymyzdyng mýmkindigimiz bar.

Biz ýndeuimizdi qoldaytyndardy óz dauystaryn beruge shaqyramyz. Halyqtyng ýni estilui kerek jәne búl endi әrqaysymyzgha baylanysty bolmaq».

Biz atalghan atalghan ýndeuge qol qoyghan azamattargha habarlasyp, pikir súradyq. Belgisi sayasatker, jurnalist Ermúrat Bapy «búl toptyng partiyagha ainaluy bolashaq enshisinde», deydi.

«El bolashaghy» aldynghy uaqytta partiya bola ma, joq pa, ol jaghy әli belgisiz. Sebebi, búnyng qúramyndaghy azamattardyng ishinde ózderi partiya qúryp jýrgen jandar bar. Mysaly, Toghjan Qojaliyeva, býgin Sanjar Boqaev partiya qúrdy. Sondyqtan, osy qúrammen partiyagha ainalyp ketedi degendi men әzirshe aita almaymyn.

Al býgin jariyalanghan mәlimdemesinde qozghalystyng biylikke qoyatyn talaby, maqsat-mindeti aiqyn atalghan. Biylikke qoyylyp otyrghan talap, ony iske asyru osy qozghalystyng maqsat-mýddesi bolady. Qozghalysty qúru turaly jiyn ne arnayy qúryltayshylyq otyrys bolghan joq. Jariyalanghan mәlimdemeni jasaghan 12 azamat búl qozghalysty «El bolashaghy» dep atady. Shynyn aitqanda, búl toptyng qúrylghanyn BAQ-tan oqydym. Óitkeni qúryltayshylyq jiyn bolghan joq. Biraq, ýsh kýn ishinde mәlimdemeni dayarlau barysynda, aralas-qúralastyq, aqyldasu bolyp túrdy. Qozghalys degenimiz masshtabty dýnie ghoy. Auqymdy. Oghan partiya da, ÝEÚ-dar da, birlestikter de kire beredi. Bolashaqta búl partiya bola ma, joq pa, qúramyndaghy adamdar auysa ma, onyng barlyghyn bolashaq kórsetedi», - deydi Ermúrat Bapiy.

Al ýndeuding taghy bir qol qongshysy, qogham belsendisi, tirkelmegen «HAQ» partiyasynyng jetekshisi Toghjan Qojaliyeva: «Birinshiden, bizding ortaq mәlimdememiz jasaldy. Oghan ózderiniz kórgendey, halyq aldynda óz pikirlerin ashyq aityp jýrgen jandar kirdi. Mәlimdemede kórgenderinizdey, elimizde ekonomikalyq jәne sayasy reformalar bastau kerek degen ústanymdamyz. Erteng saylau bolsa, parlamenttik saylaugha birge shyghuymyz mýmkin. Ortaq koalisiya retinde. Ýndeu ashyq formatta, yaghniy, qosylamyn degen azamattar bolsa eshqanday da shekteu bolmaydy. Parlamentke osy birlesken kýshpen barugha da mýmkindik bar. Basiysy partiya qúru emes, sayasy ózgeristerge qadam jasau. Erteng partiya qúru ýshin, zandardy ózgertu kerek bolady. Bastysy zandardy ózgertuge talpynys jasau, sol ýshin de osy ýndeudi jasadyq», - deydi.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

80 pikir