Qazaqstan Respublikasy Premier-Ministri S.Ahmetov myrzanyn!

Qazaqstan Respublikasy Bas Prokurory A.Dauylbaev myrzanyng nazaryna!

«Taraz qalasy әleumettik shiyelinis aldynda: oblys ortalyghynyng túrghyndary respublikalyq tas joldy jauyp, qala kóshelerine shyghugha dayyn» dep jazady «Últ Tayms» gazeti. Atalghan basylymnyng habaryna qúlaq týrsek, mәselening úzyn-yrghasy bylaysha óriledi:

Jergilikti biylik ahualdyng shiyeleniskenine nazar audarmay, qala túrghyndarynyng talaptaryna nemqúrayly qarauda.  Dau-damaydyng basty sebebi -  1 qazanda qalanyng Ortalyq bazarynyng jabyluy turaly habarlama. Osy jәne taghy da basqa kelensiz faktilerding oryn alyp otyrghany turaly redaksiyagha tarazdyqtardan kelip týsken hattardan belgili boldy. Hat avtorlary bastaryna týsken ózekti jaghdaylargha kópshilikting nazary audarylady degen senimde. Olardyng pikirlerine qúlaq týrsek, jaghday shiyelinisip, әleumettik janjalgha úlasyp ketui yqtimal!

Qazaqstan Respublikasy Premier-Ministri S.Ahmetov myrzanyn!

Qazaqstan Respublikasy Bas Prokurory A.Dauylbaev myrzanyng nazaryna!

«Taraz qalasy әleumettik shiyelinis aldynda: oblys ortalyghynyng túrghyndary respublikalyq tas joldy jauyp, qala kóshelerine shyghugha dayyn» dep jazady «Últ Tayms» gazeti. Atalghan basylymnyng habaryna qúlaq týrsek, mәselening úzyn-yrghasy bylaysha óriledi:

Jergilikti biylik ahualdyng shiyeleniskenine nazar audarmay, qala túrghyndarynyng talaptaryna nemqúrayly qarauda.  Dau-damaydyng basty sebebi -  1 qazanda qalanyng Ortalyq bazarynyng jabyluy turaly habarlama. Osy jәne taghy da basqa kelensiz faktilerding oryn alyp otyrghany turaly redaksiyagha tarazdyqtardan kelip týsken hattardan belgili boldy. Hat avtorlary bastaryna týsken ózekti jaghdaylargha kópshilikting nazary audarylady degen senimde. Olardyng pikirlerine qúlaq týrsek, jaghday shiyelinisip, әleumettik janjalgha úlasyp ketui yqtimal!

Jergilkti biylik qayda qarap otyr?! Janaózendegi jaghdaydyng qalay órship, shegine jetkendigine barlyghymyz kuәmiz ghoy. Ol jerdegi eng negizgi mәsele klandardyng Elbasyn, onyng senimdi serikterin halyq aldynda jerge qaratu bolghandyghy býginde anyqtalyp otyr.

Janaózen sindromynan arylmay jatyp, Tarazda janjal bastalsa, elimiz ne bolmaq?! Búl mәsele býkil halyq patirottaryn mazalaytyndyghy anyq. Sondyqtan biz jurnalisttik zertteu jýrgizip kórdik. «Baqsaq baqa eken» demekshi, búl jerde de bir súmdyqtyq sheti shyghyp keledi.

Ghasyrlar boyy «Saudagerler qalasy» atalap kelgen kóne Taraz birtindep saudasy jýrmey qalghan saudagerler men bos sóreler qalasyna ainalyp barady.  Jambyl oblysy ortalyghynyng túrghyndarynyng narazylyghy ónirding әleumettik-ekonomikalyq ahualymen tikeley baylanysty bolyp otyr. Songhy jyldary oblys barlyq respublikalyq reytingterde kósh sonynda qaluda.  Ónirdi rasymen de osylay deuge negiz bar, ekonomikalyq kórsetkishteri boyynsha 16 orynda boluy - osynyng dәleli. Búl - respublika boyynsha eng tómen kórsetkish. «Reyting. KZ» zertteu agenttigi osynday mәlimetter keltirude. Statistika agenttigining mәlimetterine sýiensek, Jambyl oblysy túrghyndarynyng ortasha enbekaqysy da eng tómengi dengeyde - 55,4 myng tengeni qúrasa, búl Qazaqstan boyynsha ortasha kórsetkishten  34,1 % tómen.  Atalghan oblysta iri óndiris oryndary joqtyng qasy, auylsharuashylyghy salasy auyl túrghyndaryn júmyspen qamtamasyz ete almay otyr,  auyl halqynyng basym bóligi kýnkóris ýshin iri eldi mekenderge kóshude. Qalalargha keler bolsaq, olardy bir ýlken bazar deuge barlyq negiz bar, tek resmy derekterge sýiensek, ónirde sauda salasynda 90 myng adam júmys isteydi eken, al esh jerde tirkelmey saudamen ainalysushylardy sanap shyghu tipti qiyngha soghady. Sondyqtan da, qala túrghyndarynyng basym bóligi ýshin júmys orny bolyp otyrghan Ortalyq bazardy basqa jerge kóshiru, kópshilik ýshin auyr soqqy, Tarazda basqa júmys tabu mýlde mýmkin emes!

Jogharyda aityp ótkenimizdey osydan az ghana kýn búryn redaksiyamyzgha osy mәsele boyynsha bastamashyl top úiymdastyrghan qala túrghyndarynan hat keldi. Bazarda júmys isteushilerding belsendi toby Ortalyq bazardy jabugha jol bermeudi aldaryna maqsat etip qoyypty. Mәsele, 2011 jyldan bastap halyq arasynda «Kók bazar» degen atpen belgili Ortalyq bazardyng aumaghynda arheologiyalyq qazba júmystary jýrgiziluden bastalghan. «Tarihi» orynda júmys isteytin saudagerler qazba júmystarynyng manyzdylyghyn jaqsy týsinedi, sondyqtan da,  saudalaryn basqa jerde jalghastyrugha dayyn. Degenmen, bazardy kóshiretin jer kónilge qonbaghan. Kәsipkerler jaghdayynyng beymәlimdigi, kóshiru uaqytynyng naqtyly belgileneui әleumettik narazylyq tudyratyn jaghdaygha әkelip soqtyryp otyr.  Jaghdaydyng qanshalyqty kýrdeli ekendigin  ayghaqtau ýshin bastamashyl toptyng jibergen hatyn tolyqtay keltirudi jón kórdik:

«Bazardy basqa jerge kóshiruge baylanysty jaghdayymyz kýrdeli, qanday da bolsyn narazylyq sharalaryn ótkizuge dayynbyz! Kәsipkerler, qala bazarlarynyng júmyskerleri, olardyng otbasynyng mýsheleri, qala halqy jergilikti atqaru organdarynyng teris sheshimderine barynsha narazy. Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaev shaghyn jәne orta bizneske qoldau kórsetu, qazaqstandyqtardyng ómir sýru dengeyin arttyru turaly údayy aityp keledi.  Is jýzine  keler bolsaq, qala basshylary Preziydent tapsyrmalaryna qúlaq salmay, oblys basshylary bizding qordalanghan mәselelerimizdi kórmegen, bilmegen bolyp otyr.

2006 jyly «Kók bazardyn» aumaghynda kóne Tarazdyng qúrylystary tabyldy. Sol jyly qalanyng bas jospary bekitildi. Tarihy ortalyqta  «Kók bazardyn»  negizin qúraytyn  «Tólebay», «Erkebúlan», «Karavan», «Shahristan», «Tilek» jәne «Seydegýl» bazarlary ornalasqan.  Búrynghy basshylary oryn alghan ahualdy sheshuding joldaryn qarastyra bastady, saudagerlerge jana júmys oryndary beriletini turaly uәde berildi. Degenmen, jospardy oryndau jyl sayyn belgisiz merzimderge úzartyla berdi. Oblysqa әkim bolyp Q. Bozymbaev taghayyndalghannan beri jergilikti atqaru organdary bazar aumaghyn «tazartugha» kiristi. Sol kezden beri bizde maza joq. Juyrda bazar 30 qyrkýiekte jabylady, al 1 qazannan bastap bir mezgilde kóshiriledi degen habarlandyru berildi.

Ózimizdi Stalin repressiyasyna úsharaghan qúrbandar siyaqty sezinip jatyrmyz. Bizge tandaugha erik bermey, qalanyng shetindegi Asqarov kóshesinde ornalasqan jana bazargha kóshu turaly úsynys emes búiryq berildi. Búl sauda ortalyghy eshqanday ekonomikalyq negizsiz salynghan, qala ishinde, Kók bazardyng saudagerlerin júmys oryndarymen qamtamasyz etu ýshin arnayy salynghan basqa bazarlar bar.

Asqarov kóshesindegi qúrylysty Altynbek Sadyrbaevtyng basshylyghymen júmys isteytin «Senim» korporasiyasy jýzege asyruda. Janadan salghan ghimarattyng syiymdylyghy 5500 sauda ornyn qúrady. Al búrynghy bazarda júmys isteushiler sany 20-25 myng adamdy qúraydy (8300 júmys orny), búl - tek tirkelgen saudagerler sany. Múnyng barlyghy júmys ornynyng jetispeytindigin, adamdardyng kýnkóris kózinen airylyp, dalada qalatyndyghyn kórsetedi. Árbir saudager keminde ýsh-tórt adamdy asyrap otyrghanyn eskersek, shamamen alghanda jýz mynday adam asyraushysyz qalatyndyghy anyq! Asqarov kóshesinde ornalasqan jana bazarda júmys orny jetkiliksiz boluymen qatar, atalghan bazar qúrylysy әli ayaqtalmaghan. Qazirgi uaqytta 2500 sauda nýkteleri júmys isteydi, qalghany Jana jylgha qarsy iske qosylady degen uәde bar. Bizge belgili bolghanday qala budjetinen atalghan qúrylysqa qomaqty qarjy bólingen. 2012 jyldyng budjetinen jana ghimaratty tolyq iske qosu ýshin  263 mln. tenge, sonyng ishinde, sulandyru-kәrizdeu júmystaryna 113 mln. tenge, elektrmen jabdyqtau jәne ýsh transformatorlyq stansiyalar salu ýshin 150 mln. tenge bólingen. Saudagerler  arasynda bólingen butikterding iyeleri bolashaqta sol butikterdi bazar qojayynynan 10-12 myng dollargha satyp alady degen qaueset jýr. Bazar qojayyndary әkimshilik tiyisti qarjat bólse de, óz shyghyndarynyng ornyn toltyru qamyna kirispek.

Nege jergilikti atqaru organdary Taraz qalasynyng saudagerleri men túrghyndarynyng pikirine qúlaq aspaydy? Bizden súramay, bizding talap-tilegimizge qaramay  ózderine paydaly jaghyna shyghady? Shydamymyzdyng jetken jeri osy boldy.

Bazardy jabu merzimi birneshe ret auystyryldy. Jergilikti atqaru organdary, qalalyq jәne oblystyq әkimshilik janadan salynyp jatqan «Ortalyq bazar» iyelerining mýddesin qorghap, qúrylys ayaqtaluyna múrsat bergenge úqsaydy.  Eski «Kók bazar» basqa jerge auysady degenmen, bazar qojayyndary basqa ekeni belgili.

Sonymen qatar, Sadyrbaev myrzanyng bazarynyng qasyna 26 qala marshruty men 47 oblystyq jolaushylar tasymal marshruty auysatyn bolady. Osynyng saldarynan jekemenshik  kólik iyeleri de shyghyngha batatyn bolady. Avtobus marshtruttary endi qalany ainalyp, jartylay bos jýretin bolady. Asa, Sarykemer, Buryl, Jasórken, Grodekovo, Besaghash auyldarynyng túrghyndary aldymen jana bazargha kelip, sosyn baryp, Taraz qalasynyng ortalyghyna jetedi. Osydan birer kýn búryn jýrgizushiler men jolaushylardyng narazylyghyn bildirgen zansyz miting boldy, degenmen, jergilikti atqaru organdary halyq narazylyghyna taghy da nazar audarmady. Bastamashyl toptyng ishinde bazar saudagerlerimen qatar, bazardyng shalghayda ornalasqanyna qarsylyq bildirgen   qala túrghyndary da bar. Bazar alys, azyq-týlik pen kiyim-keshek satugha ontaylanbaghan, qasynda oblystyq tuberkulez dispanseri, týzetu mekemesi men psihiatrikalyq klinika ornalasqan.

Osydan biraz uaqyt búryn «Taraz qalasynyng perspektivaly bazarlary qauymdastyghy» әkimshilikke ortalyq bazardy úiymdastyra kóshiruge kómek kórsetu turaly úsynys engizgen. Alayda, olardyng pikirine eshkim qúlaq salmady. Qayta týsinsiksiz jaghdaylar oryn ala bastaghan. Mysaly, qalanyng shaghyn audandarynda ornalasqan iri bazarlardyng biri «Atakent-Taraz» tolyghymen paydalanylmay otyr. Býgingi kýni  «Atakent-Taraz» bazaryna ótetin jol jabyq. Bar bolghany ýsh qala marshruty júmys isteude. Qala әkimshiligi qansha uәde bergenmen, bazar manyndaghy jol  әli tolyq tóselip bolmaghan. Mýmkin qala basshylary jol qúrylysyn әdeyi sozyp, barlyq saudagerlerdi «Ortalyq bazargha» kóshuge mәjbýr etip otyrghan shyghar?! Solay desek te, Jambyl oblysynyng Jualy audanynyng et satushylary óz tauaryn osy «Atakent-Taraz»  bazaryna әkelip saudalaydy. Birinshiden, arasy jaqyn, ekinshiden, antisanitariyadan qoryqpaugha bolady. Al, tubdispanserden júqpaly auru et bazaryna jetse ne bolary belgisiz ekeni barlyghymyzgha mәlim. Nege qalanyng shaghyn audandarynyng  túrghyndary qasynda iri bazar túrghanda qala syrtyndaghy bazargha baru kerek? Kóterme sauda bazaryna bireu monopoliya jasaghysy kelgeni ýshin be?  Ákimshilik osy súraqtargha jauap bersin.

Osy hatymyzda bazarda sauda istep jýrgen kәsipkerlerding kóbinin  materialdyq qiynshylyqqa tap kelgenin basa aitamyz. Biz otbasymyzdy bagha almay, milliondap alghan kreditterimizdi qalay óteytinimizdi bilmeymiz.  Satu ýshin alynghan azyq-týlikterimizdi qayda jiberemiz, jana bazardaghy oryn jetkiliksiz ekeni belgili. Qalanyng әrbir tórtinshi túrghyny bazar arqyly kýn kórip otyr desek artyq aitqan bolmaydy, eger de jaqyn arada perspektivasyz bazargha kýshtep kóshiretin bolsa,  «Almaty-Shymkent» respublikalyq tas jolyna shyghugha mәjbýr bolamyz. Múnday sharagha amalsyz barayyn dep otyrmyz. Aqsaqaldy qarttarymyzgha jastardy osynday aghat joldardan ústap qalu qiyngha soghyp túr, tez arada mәseleni eki jaqty qarastyrmasaq, zardabyn barlyghymyz tartatyn bolamyz. Qazirding ózinde júmyssyzdyq kesirinen qalada qylmys sany kóbeyip bara jatyr.   Bolashaqta ne bolatyny belgisiz, sondyqtan da kómek bolar ma eken dep  ózderinizge jýginuge tura kelip túr.

Bastamashyl toptyng mýsheleri qalalyq, oblystyq jәne respublikalyq basshylargha jaghdaydy odan әri ushyqtyrmay, túraqtandyru  turaly úsynys beredi. Biz jana sauda oryndaryna óz erkimen, ontayly kóshuge qoldau kórsetetin Shtab qúrudy talap etemiz. Oryn alyp otyrghan ahualdy qalypqa keltiru ýshin  qala әkimshiligi eski Ortalyq bazardyng júmysyn keminde bir aigha úzartugha tiyis».

Bizding redaksiyamyz Taraz qalasynda oryn alyp otyrghan jaghdaydy múqiyat baqylaytyn bolady. Oblys halqynyng talap-tilekteri tiyisti qúzyrly organdargha jetetinine senimdilik tanytamyz. Jogharyda keltiriligen hatty tarazdyqtardyng  janayqayy deuge әbden bolady.

Osy materialdy elimizding Premier-Ministri Ahmetovtyng nazaryna úsynyp otyrmyz. Eger búl mәsele ong sheshilmeytin bolsa, taghy bir әleumettik janjaldyng shii shyghatyndyghy anyq! Sondyqtan, memleket, últ mýddeleri túrghysynda jergilikti biylik oryndary әdil sheshim qabyldauy tiyis!

«Abai.kz»