Sebep pen syltaular

DHR men LHR sekildi separatistik aimaqtardy resmy týrde moyyndap, Ukrainagha qarsy soghys jariyalanuynyng (ony ózi «arnayy әskery operasiya» dep ataudan tanbay keledi) sebepterin Putin aityp bergen bolatyn.

Meninshe, ol sebepterding әmbebap sipattary bar, óitkeni bәri derlik postsovettik kenistiktegi Reseymen shekaralas elderding túla boyyna qúiyp qoyghanday, sәikes keletin siyaqty. Bizding elding de Ukrainanyng kebin kiyip ketui mýmkin. Ony Putinning sózine silteme jasap, negizdep kóreyin.

Putin bir sebep retinde NATO-nyng Resey shekarasyna jaqyndauyn atady.

Biz de kópvektorly sayasatymyzdy ústanyp, NATO-men qarym-qatynasymyzdy әli de ýze qoyghan joqpyz. Esimizde, erterekte birlesken әskery jattyghular da ótkizgenbiz. Qazir onday belsendilik bayqalmaydy. Sebebi týsinikti de bolar...

Kremli qojayyny «Ukrainany demilitarlandyru» mәselesin qozghaghan-dy.

Biraq, qay elding qalay qarulanyp jatqanda kimning qanday shataghy bar? Ony Putin esten shygharyp alghan siyaqty. Bizde bolsa, shamadan tys qarulanu qaupi joq: ol ýshin jetkilikti qarjy baryna kýmәndimin, onyng ýstine satyp alyp jatqanymyz negizinen reseylik qaru-jaraq pen tehnika emes pe? Ony bizge satqanyna qarjygha zәru Resey jaghy, quanbasa, rejimes. Tek qana eski (Sovetten qalghan ne Reseylik) oq-dәri óz-ózinen jarylyp, ainalany jaypap jatqany bolmasa...

Kelesi, әskery emes, taza iydeologiyalyq sipaty bar sebepterge bizding últshyl kúshter men biylik erekshe nazar audaruy kerek siyaqty.

Putin «segiz jyl boyyna Kiyevtik rejim tarapynan teperish kórip, genosidke úshyrap jatqan adamdardy qorghau» turaly aitty. Esterinizde bolsa, osydan segiz jyl búryn Qyrymdy basyp alghanda Putin «biz orystildilerding qúqyn qorghaymyz» dep, jahangha jar salghan bolatyn.

Bayqasanyz, Reseylik propaganda orystildilerding qúqyn qorghau maqsatyndaghy «arnayy әskery operasiya» barysy turaly aqparatynda «neonasistermen», «bendershildermen» kýresip jatqanyn basa aitady.

Manayyna tiyesetin amal taba almay otyrghan aydyng oiynda ne bar ekenin bir Qúday biledi. Beti shimirikpesten óz tuysynyng jaghasynan alyp, beybit qalalaryn bombalap jatqan ol bizge kelgende «mәngilik kórshimiz, dosymyz» dep tekten-tek otyra qoymas.

Osydan biz qanday taghylym aluymyz kerek?

Birinshiden, últtyq mýddeni qorghau ritorikasynda meylinshe sabyrly, ústamdy bolghan abzal. Bәlkim, últtyq túrghyda radikaldy kózqaras ústanghan keybir azamattar menimen kelispeui de mýmkin bolar. Biraq, ashy shyndyq osynday! Sóz joq, últtyq mýdde jolynda tabandy әri tegeurindi bolu kerek, biraq Kremliding qolyna ertengi kýni ózining kesirli maqsatynda paydalanatynday «kózir» ústata salghanymyz qate bolar. Ukraina da Qyrym, Donbass, Luganskiden revolusiyalyq Maydan dýrbeleni túsynda aiyrylyp qalghan joq pa?

Osyndayda órkeniyetti qauymdastyqqa ortaq, halyqaralyq standarttargha qarama-qayshy kelmeytindey sóilep hәm әreket jasaugha mindettimiz dep oilaymyn. Álemdik tәjiriybe men qúqyqtyq normalar bizding kepilimiz bola alady.

Biraq, bir nәrse anyq – kórshiden boluy yqtimal qauipti eskeremiz dep, últtyq mýddeni qorghauda әlsizdik te tanytugha bolmaydy: búgha bersen, súgha beredi!

Ekinshiden, eldegi últtyq-demokratiyalyq kýshterge birlik kerek! Ázirshe, onday yntymaqtastyq bizding ortada bayqala qoyghan joq: úiymdardyng baghdarlamalarynyng ala-qúlalyghy, últtyq mýddeni qorghaudaghy birynghay, kelisilgen túghyrnama, strategiya men taktika joqtyghy, jeke túlghalar men úiymdardyng sayasy ambisiyasy men órkókirektigi ortaq tirlikke óz salqynyn tiygizude.

Bәlkim, biylikting ózi bizding yrdu-dyrdu bop jýrgenimizge mýddeli shyghar. Óitkeni, qazirgi zamanda eng tanymal әri yqpaldy – últtyq iydeya tónireginde toptasqan demokratiyalyq kýshter kez kelgen biylikti ornyn qoya alady.

Biylikting de ózining sayasy tehnologiyalyq taktikasy boluy yqtimal: yaghni, el ishinde orasan qoldaugha ie bop otyrghan osy iydeyalardy ol da úran ete alady. Áriyne, ol bastamalardy qoghamdyq kýshter sekildi ol sonshalyqty ashyq әri batyl týrde kótere almas (ne degenmen ishki jәne syrtqy qauipterdin, geosayasy sharttylyqtardyn, memleketaralyq, ýkimetaralyq qarym-qatynastardyng óz qisyny men zandary bar), biraq kórshining shamyna tiymeytin keybir qadamdargha bara alady. Sóitip, óz jaqtastarynyng sanyn kóbeytedi. Ol da ortaq prosess ýshin qajet qadamdar dep sanaymyn.

Ýshinshiden, últtyq mýddeni memlekettik dengeyge kóteru isinde búl proseske biylik qataryndaghy niyettes kýshterdi qosugha bolar edi. Olar zang shygharushy, atqarushy biylik tarmaqtarynda barshylyq. Tek jogharygha qarap, ishten tynyp jýr.

Tórtinshiden, últtyq mýddeni qorghaugha tek qana qazaqtar emes, elimizde túryp jatqan basqa últ ókilderin de qatystyru kerek. Mәselen, ótken senbide Almatyda ótken mitingige olar kóptep keldi. Áriyne, Ukraina sekildi týpki otany ýshin jany ashyghan ukraindyqtar basym boldy. Biraq, orystar da boldy, Putinning basqynshylyq sayasatyna óz qarsylyqtaryn bildirip jatty.

Meninshe, kez kelgen taraptan boluy yqtimal neoimperiyalyq pighyldargha qarsy iske osylaysha, Qazaqstanda túratyn barsha últ ókilderi birigip, újymdasyp toytarys bere alatyn mehanizmin qarastyrghan abzal. Onday bastamanyng moralidyq, iydeologiyalyq әseri erekshe bolmaq. Ol ýshin synymyzdy tútastay orys halqyna emes, naqty Putinge qatysty aitsaq, kóp týsinbestik joyylyp, kóp nәrse óz ornyna keler edi.

Besinshiden, últtyq mýdde qorghau – tek qana әleumettik jelide post jazyp, óz pikirin bildire salu emes. Ol degeniniz tereng de yjdaghatty zertteuler men taldaulardy qajet etetin intellektualdy júmys. Ol ýshin tiyisti aqparattyq, saraptamalyq qúrylymdar boluy shart. Olar últaralyq qatynastargha syna qaghatyn prosester men oqighalargha, sonyng ishinde, әrqily búra tartu, jalghan aqparat, feykter men hayptardy der kezinde anyqtap, әshkerelep jatsa, jón bolar edi. Bizde qoghamdyq negizdegilerin aitpaghanda, memlekettik dengeyde jýieli júmys jasap jastqan onday ortalyqtardyng qarasy da kórinbeydi!

Altynshydan, (jәne men búny bayaghydan aityp kelemin!) bizge legitimdi, qúqyqty negizde belsendi týrde qimyl-әreket jasay alatyn últtyq-demokratiyalyq baghyttaghy úiymdar kerek. Ish pen syrttan kelip jatqan әrtýrli arandatulargha qogham atynan dәl sol úiymdar jedel týrde jәne jaulardyng jetesine jetkizip jauap berer edi.

Mәne, osy jәne basqa da ózekti mәseleler sheshilse, últtyq mýddemizdi qorghau isindegi irkilister joyylyp, alda boluy yqtimal syndargha layyqty týrde tótep bere alar edik.

Ámirjan Qosan

Abai.kz