Deputattargha qazaq tilin ýiretu ýshin budjetten 27 million tenge bólinedi. Búl aqparat qogham arasynda qyzu talqygha týsti. Deputattardyng keybiri qazaq tilin mengeruge júmsalatyn qarjy ózin aqtaydy dep sense, keybiri biylik basynda jýrgender ózderi niyet bildirip, óz aqshasyna oquy kerek dep sanaydy. Biz osy mәselege baylanysty qogham qayratkerlerinen pikir súrap kórdik.

Ýkimet qazaq tiline qarsy soghysugha dayyn

Dos Kóshim:

- Men Edil Janbyrshinning súhbatyn tyndap kórdim. Ol kisi: «Deputattar zang dayyndaumen ainalysady. Sondyqtan olar qazaq tilin jetik bilui kerek. Zangha baylanysty terminder, ózine tәn sózder bolady. Deputattar sonyng bәrin qazaq tilinde bilip túruy ýshin jasalghan shara», - deydi. Áriyne múnday qajettilikting baryn moyyndaymyn. Zannyng ózining stilistikasy bolady. Ony bilgen dúrys. Biraq, mening oiymsha, deputattardyng qazaq tilin ýirenui ýshin óz aqshalaryn júmsap oqugha mýmkindikteri jetkilikti. Qazaq tilin bilu olardyng qyzmetine tikeley qatysty, tildi bilu mindetti. Sol qyzmetteri ýshin ortasha jalaqydan tórt ese kóp jalaqy alyp otyr ghoy. Sondyqtan qoghamda 27 million tengening bólinui týsinbestik tudyryp otyr.

Bizding deputattargha qazaq tilin bilu mindetti degen talap qoyylmay otyr. Konstitusiyada Senattyn, Mәjilisting basshylary «sózsiz mengeru kerek» degen sóz tirkesi kezdesedi, biraq ol talap retinde qoyylmaghan. Al, deputattargha qatysty onday zang mýlde joq. 2008 jyly Qaztest jýiesi jasaldy. Testti tapsyryp, kez-kelgen memlekettik qyzmetke ornalasu kezinde qazaq tilining joghary dengeyin mengergen degen sertifikat súraluy kerek. Biraq Qaztestting barlyq qúrylymy dayyn bolsa da, Ýkimet ony qoldanysqa engizbey otyr. Qazir ol eksperiymentaldy týrde ghana qoldanylyp jýr. Deputatardan qyzmetke kiriser kezde qazaq tilin jetik mengergen degen sertifikat súraluy kerek. Mysaly, kez-kelgen shet elde, Amerikada aghylshyn tilin biletin, Fransiyada fransuz tilin biletin sertifikatyng bolmasa ne oqugha, ne júmysqa kire almaysyn. «Keshiriniz, qabylday almaymyz», dep shygharyp salady. Bizde de solay bouy tiyis. Biraq bizding Ýkimet orystildi, sheneunikter orystildi. Sondyqtan olar sertifikat súrau jýiesin kirgizuge qúlyqsyz. Eger kirgizse Ýkimet basyndaghylardyng 60 payyzy, olardyng balalarynyng 80 payyzy júmyssyz qalayyn dep otyr. Sondyqtan olar qazaq tiline qarsy soghysugha dayyn.

Qazaq tilin bilu anahronizmge ainalugha tiyis

Maksim Rojiyn:

Osy uaqytqa deyin budjetten qazaq tilin damytugha kóp aqsha bólindi. Sol aqshadan júmsasyn. Deputattar qazaq tilin biliui kerek degen talap qoyyluy kerek dep aityp jýrdim. Qazaq tilinen tapsyrghan emtihan nәtiyjeleri esepke alynuy tiyis. Bizde emtihan tapsyrghanday synay tanytyp, biraq ol emtihannyng nәtiyjesi eseptelmeydi. Preziydent aitqanday, qazaq tilin bilu anahronizmge ainalugha tiyis. Yaghni, eskilikting kózine ainaluy kerek.

Qazaq tilin bilmegen adam deputattyqqa tirkelmeui kerek

Ermúrat Bapiy:

Preziydenttikke kandidattyqqa týsken kezde, tilden emtihan tapsyrady. Búl da sol siyaqty boluy kerek. Biz qazaq elinde túramyz, sondyqtan qazaq tilin bilmegen adam deputattyqqa kandidat bolyp tirkelmeui kerek. Eger osynday talappen irikteuden óteten bolsa, qazir memleketting qarjysyn bólip, olardy oqytyp, halyqtyng esil enbegi esebinen til ýiretpes edik. Qazirgi bólip jatqan qarjynyng qanshalyqty kóp, az ekenin bilmeymin, biraq búl kózaldaudyng mәselesi. Taghy da talan-tarajgha týsip ketedi dep oilaymyn.

Búl da «júmsaq kýshtin» bir týri

Aydos Sarym:

Birinshiden, men deputattardyng qazaq tilinde bayandama jasap, qazaq tilinde deputattyq saual joldaghanyn qalaymyn. Sol ýshin әzirge osynday tәsildermen ol kisilerding qatargha qosylyp, jaqsy bir ýlgi bolsa eken deymin.

Ekinshiden, 27 million tenge degen asa kóp aqsha emes. Búl bizdegi qazaq tilining 6-7 mamanyna jyl boyyna júmys tauyp beredi degen sóz. Mynaday júmyssyzdyq zamanynda qosymsha qarajat alugha, jalaqy alugha mýmkindik beredi. Bolashaqta biylikke, ókiletti organdargha baratyn azamattardyng memlekettik tildi belgili bir dәrejede bilui kerek degen normagha kelemiz. Sharanyng týpkilikti maqsaty - osynday tәsildermen әriptestirimizge ýiretu arqyly tilge betbúrysty qamtamasyz etu ghoy. Qazir mysaly, búryn qazaq tilinde sóiley bermeytin deputattar deputtattyq saualdaryn qazaqsha beredi, qazaqsha sóilegen kezde bizge kelip: «aksentim dúrys pa?, «q», «gh» әripterin dúrys oqyp jatyrmyn ba?», dep súrap, aqyldasyp jatady. Búl da «júmsaq kýshtin» bir týri. Júmsaq kýsh arqyly qazaq tilining әleuetin keneytu, tilge qyzyghushylyqty arttyru, talapty arttyrudy qamtamasyz etu. Deputattardyng aldyna kelgen әrbir azamattyng mún-múqtajyn tyndaghanda týsinip otyruyn qamtamasyz etu.

Ayjan Temirhan

Abai.kz