دەپۋتاتتارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن 27 ميلليون تەڭگە بولىنەدى. بۇل اقپارات قوعام اراسىندا قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. دەپۋتاتتاردىڭ كەيبىرى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە جۇمسالاتىن قارجى ءوزىن اقتايدى دەپ سەنسە، كەيبىرى بيلىك باسىندا جۇرگەندەر وزدەرى نيەت ءبىلدىرىپ، ءوز اقشاسىنا وقۋى كەرەك دەپ سانايدى. ءبىز وسى ماسەلەگە بايلانىستى قوعام قايراتكەرلەرىنەن پىكىر سۇراپ كوردىك.

ۇكىمەت قازاق تىلىنە قارسى سوعىسۋعا دايىن

دوس كوشىم:

- مەن ەدىل ءجاڭبىرشيننىڭ سۇحباتىن تىڭداپ كوردىم. ول كىسى: «دەپۋتاتتار زاڭ دايىنداۋمەن اينالىسادى. سوندىقتان ولار قازاق ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى كەرەك. زاڭعا بايلانىستى تەرميندەر، وزىنە ءتان سوزدەر بولادى. دەپۋتاتتار سونىڭ ءبارىن قازاق تىلىندە ءبىلىپ تۇرۋى ءۇشىن جاسالعان شارا»، - دەيدى. ارينە مۇنداي قاجەتتىلىكتىڭ بارىن مويىندايمىن. زاڭنىڭ ءوزىنىڭ ستيليستيكاسى بولادى. ونى بىلگەن دۇرىس. بىراق، مەنىڭ ويىمشا، دەپۋتاتتاردىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋى ءۇشىن ءوز اقشالارىن جۇمساپ وقۋعا مۇمكىندىكتەرى جەتكىلىكتى. قازاق ءتىلىن ءبىلۋ ولاردىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي قاتىستى، ءتىلدى ءبىلۋ مىندەتتى. سول قىزمەتتەرى ءۇشىن ورتاشا جالاقىدان ءتورت ەسە كوپ جالاقى الىپ وتىر عوي. سوندىقتان قوعامدا 27 ميلليون تەڭگەنىڭ ءبولىنۋى تۇسىنبەستىك تۋدىرىپ وتىر.

ءبىزدىڭ دەپۋتاتتارعا قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مىندەتتى دەگەن تالاپ قويىلماي وتىر. كونستيتۋتسيادا سەناتتىڭ، ءماجىلىستىڭ باسشىلارى «ءسوزسىز مەڭگەرۋ كەرەك» دەگەن ءسوز تىركەسى كەزدەسەدى، بىراق ول تالاپ رەتىندە قويىلماعان. ال، دەپۋتاتتارعا قاتىستى ونداي زاڭ مۇلدە جوق. 2008 جىلى قازتەست جۇيەسى جاسالدى. تەستتى تاپسىرىپ، كەز-كەلگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋ كەزىندە قازاق ءتىلىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن مەڭگەرگەن دەگەن سەرتيفيكات سۇرالۋى كەرەك. بىراق قازتەستتىڭ بارلىق قۇرىلىمى دايىن بولسا دا، ۇكىمەت ونى قولدانىسقا ەنگىزبەي وتىر. قازىر ول ەكسپەريمەنتالدى تۇردە عانا قولدانىلىپ ءجۇر. دەپۋتاتاردان قىزمەتكە كىرىسەر كەزدە قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن دەگەن سەرتيفيكات سۇرالۋى كەرەك. مىسالى، كەز-كەلگەن شەت ەلدە، امەريكادا اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن، فرانتسيادا فرانتسۋز ءتىلىن بىلەتىن سەرتيفيكاتىڭ بولماسا نە وقۋعا، نە جۇمىسقا كىرە المايسىڭ. «كەشىرىڭىز، قابىلداي المايمىز»، دەپ شىعارىپ سالادى. بىزدە دە سولاي بوۋى ءتيىس. بىراق ءبىزدىڭ ۇكىمەت ءورىستىلدى، شەنەۋنىكتەر ءورىستىلدى. سوندىقتان ولار سەرتيفيكات سۇراۋ جۇيەسىن كىرگىزۋگە قۇلىقسىز. ەگەر كىرگىزسە ۇكىمەت باسىنداعىلاردىڭ 60 پايىزى، ولاردىڭ بالالارىنىڭ 80 پايىزى جۇمىسسىز قالايىن دەپ وتىر. سوندىقتان ولار قازاق تىلىنە قارسى سوعىسۋعا دايىن.

قازاق ءتىلىن ءبىلۋ اناحرونيزمگە اينالۋعا ءتيىس

ماكسيم روجين:

وسى ۋاقىتقا دەيىن بيۋدجەتتەن قازاق ءتىلىن دامىتۋعا كوپ اقشا ءبولىندى. سول اقشادان جۇمساسىن. دەپۋتاتتار قازاق ءتىلىن ءبىلىۋى كەرەك دەگەن تالاپ قويىلۋى كەرەك دەپ ايتىپ ءجۇردىم. قازاق تىلىنەن تاپسىرعان ەمتيحان ناتيجەلەرى ەسەپكە الىنۋى ءتيىس. بىزدە ەمتيحان تاپسىرعانداي سىڭاي تانىتىپ، بىراق ول ەمتيحاننىڭ ناتيجەسى ەسەپتەلمەيدى. پرەزيدەنت ايتقانداي، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ اناحرونيزمگە اينالۋعا ءتيىس. ياعني، ەسكىلىكتىڭ كوزىنە اينالۋى كەرەك.

قازاق ءتىلىن بىلمەگەن ادام دەپۋتاتتىققا تىركەلمەۋى كەرەك

ەرمۇرات باپي:

پرەزيدەنتتىككە كانديداتتىققا تۇسكەن كەزدە، تىلدەن ەمتيحان تاپسىرادى. بۇل دا سول سياقتى بولۋى كەرەك. ءبىز قازاق ەلىندە تۇرامىز، سوندىقتان قازاق ءتىلىن بىلمەگەن ادام دەپۋتاتتىققا كانديدات بولىپ تىركەلمەۋى كەرەك. ەگەر وسىنداي تالاپپەن ىرىكتەۋدەن وتەتەن بولسا، قازىر مەملەكەتتىڭ قارجىسىن ءبولىپ، ولاردى وقىتىپ، حالىقتىڭ ەسىل ەڭبەگى ەسەبىنەن ءتىل ۇيرەتپەس ەدىك. قازىرگى ءبولىپ جاتقان قارجىنىڭ قانشالىقتى كوپ، از ەكەنىن بىلمەيمىن، بىراق بۇل كوزالداۋدىڭ ماسەلەسى. تاعى دا تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن.

بۇل دا «جۇمساق كۇشتىڭ» ءبىر ءتۇرى

ايدوس سارىم:

بىرىنشىدەن، مەن دەپۋتاتتاردىڭ قازاق تىلىندە بايانداما جاساپ، قازاق تىلىندە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعانىن قالايمىن. سول ءۇشىن ازىرگە وسىنداي تاسىلدەرمەن ول كىسىلەردىڭ قاتارعا قوسىلىپ، جاقسى ءبىر ۇلگى بولسا ەكەن دەيمىن.

ەكىنشىدەن، 27 ميلليون تەڭگە دەگەن اسا كوپ اقشا ەمەس. بۇل بىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ 6-7 مامانىنا جىل بويىنا جۇمىس تاۋىپ بەرەدى دەگەن ءسوز. مىناداي جۇمىسسىزدىق زامانىندا قوسىمشا قاراجات الۋعا، جالاقى الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بولاشاقتا بيلىككە، وكىلەتتى ورگاندارعا باراتىن ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءبىلۋى كەرەك دەگەن نورماعا كەلەمىز. شارانىڭ تۇپكىلىكتى ماقساتى - وسىنداي تاسىلدەرمەن ارىپتەستىرىمىزگە ۇيرەتۋ ارقىلى تىلگە بەتبۇرىستى قامتاماسىز ەتۋ عوي. قازىر مىسالى، بۇرىن قازاق تىلىندە سويلەي بەرمەيتىن دەپۋتاتتار دەپۋتتاتتىق ساۋالدارىن قازاقشا بەرەدى، قازاقشا سويلەگەن كەزدە بىزگە كەلىپ: «اكتسەنتىم دۇرىس پا؟، «ق»، «ع» ارىپتەرىن دۇرىس وقىپ جاتىرمىن با؟»، دەپ سۇراپ، اقىلداسىپ جاتادى. بۇل دا «جۇمساق كۇشتىڭ» ءبىر ءتۇرى. جۇمساق كۇش ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ الەۋەتىن كەڭەيتۋ، تىلگە قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ، تالاپتى ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ. دەپۋتاتتاردىڭ الدىنا كەلگەن ءاربىر ازاماتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداعاندا ءتۇسىنىپ وتىرۋىن قامتاماسىز ەتۋ.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz