Semeyde qazaqtyn sana tәueldiliginen tәuelsizdikke jetkizu ýderisi toqtausyz jýrip keledi. Shynyn aitu kerek, songhy 20 jyldyng ishinde tәuelsiz memleket boldy degenmen tәuelsizdenu, otarsyzdanu sayasaty bayau jýrdi nemese mýlde jýrmedi deuge de negiz bar. Óitkeni, tәuelsiz memleket bolu ýshin eng birinshi últtyq sana tәuelsizdenu dengeyine jetu kerek. Osy túrghyda qúldyq sanadan arylu ýderisin Baltyq jaghalauy elderi, Ukraina, Gýrjistan siyaqty memleketter prinsipti týrde jýrgize bildi. Al, onyng ishinde bizding elimizde búl mәsele óte bayau jýrdi. Búl mәsele Qazaqstannyng býgingi tandaghy geosayasy ornymen aiqyndaldy. Otarlau dәuirin bastan keshirgen Orta Aziyanyng ózge memleketteri búl túrghyda qazaq halqyna ýlken rahmet aituy kerek. Óitkeni, Reseyding otarlau sayasaty qazaqtyng jerine kelip, jergilikti últtyng qarsylyghyna úshyrap, kórshiles elderge búl lep әlsirep jetti. Tipti, Qapqaz elderine de solay boldy. Osy ýsh ghasyrlyq otarlaudyng saldary әli de basy ashyq kýiinde qalyp keledi. Birinshiden, elimizdegi jer-su ataularynyng osy uaqytqa deyin oryssha atalyp keledi. Olar: ýlken shaharlar Petropavl, Pavlodardan ózge audandar men auyldardyng ataulary.

Semeyde qazaqtyn sana tәueldiliginen tәuelsizdikke jetkizu ýderisi toqtausyz jýrip keledi. Shynyn aitu kerek, songhy 20 jyldyng ishinde tәuelsiz memleket boldy degenmen tәuelsizdenu, otarsyzdanu sayasaty bayau jýrdi nemese mýlde jýrmedi deuge de negiz bar. Óitkeni, tәuelsiz memleket bolu ýshin eng birinshi últtyq sana tәuelsizdenu dengeyine jetu kerek. Osy túrghyda qúldyq sanadan arylu ýderisin Baltyq jaghalauy elderi, Ukraina, Gýrjistan siyaqty memleketter prinsipti týrde jýrgize bildi. Al, onyng ishinde bizding elimizde búl mәsele óte bayau jýrdi. Búl mәsele Qazaqstannyng býgingi tandaghy geosayasy ornymen aiqyndaldy. Otarlau dәuirin bastan keshirgen Orta Aziyanyng ózge memleketteri búl túrghyda qazaq halqyna ýlken rahmet aituy kerek. Óitkeni, Reseyding otarlau sayasaty qazaqtyng jerine kelip, jergilikti últtyng qarsylyghyna úshyrap, kórshiles elderge búl lep әlsirep jetti. Tipti, Qapqaz elderine de solay boldy. Osy ýsh ghasyrlyq otarlaudyng saldary әli de basy ashyq kýiinde qalyp keledi. Birinshiden, elimizdegi jer-su ataularynyng osy uaqytqa deyin oryssha atalyp keledi. Olar: ýlken shaharlar Petropavl, Pavlodardan ózge audandar men auyldardyng ataulary.

Oghan bir ghana mysal keltiruge bolady. Astanadan Qostanaygha jol jýrseniz, jer-su ataularynyng bәri oryssha atalatynyna kóz jetkizesiz. Onomastika mәselesi jónge kelmey, qúldyq sanadan aryludyng ózi mýmkin emes ekenin ekining biri biledi.

Osynday týitkildi mәselening biri - qazaqtyng ruhany ortalyghy, Abay men Shәkәrimning kindik qany tamghan ólke, últtyng tәelsizdik tarihyna ýlken ról atqarghan Semeyde de bar. Búl mәselege basa nazar audaryp otyrghan sebebimiz shaharda Reseyding otarlau sayasatyn jedeldetip jýrgizu ýshin 18 ghasyrda abaqty salynghan. Anyghyn aitqanda, qazaqqa arnalghan týrme. Búl týrmede otarlau sayasatyna qarsy bolghan últtyng batyrlary men kóshbasshylary, ziyalylary men alashtyng ardaqtylary qamalghan. Qazaqtyng filosofy Abaydyng ózi otarlaugha qarsy bolghandyqtan 2 ret abaqtyda otyrghan. Sol abaqty osy emes ekendigine kim kepil?! Onyng ýstine ghimarat «Kapitan Andreevting ýii» dep atalghan.

Mine, osy kópe-kórineu otarlau sayasatynyng negizgi simvolynyng birine ainalghan sol abaqty 2011 jylgha deyin saqtalghan. Dәl sol jyly jergilikti biylikting sheshimimen búl nysan qúlatylyp, onyng ornyna órkeniyetti qalanyng kórkin keltiruge qabiletti qarjy ortalyghy salynyp jatyr. Búl mәsele últtyq dengeydegi sananyng kýresi dep aitugha negiz bar. Tәuelsizdik sana jәne metropoliya biz otar bolghan memleketting besinshi kolonasy bizding sanamyzda.

Sebebi, shahar basshylyghynyng batyl sheshimine ashyghyn aitqanda otarsyzdanu prosesine qarsylyq bildirgender de joq emes. Mysaly, Nikolay Isaev degen qala túrghyny jәne ýsh-tórt adam ol abaqtyda D. Dostoevskiyding tabanynyng izi qalghan degendi algha tartyp, tarihy eskertkish dep aighaylap qala әkimining sheshimine qarsy pikir tughyzghysy kelip jýrgen kórinedi. Biraq, qazaqqa múnday tize býktirgen eskertkish qajet pe?! Bizding oiymyzsha ýzildi-kesildi joq!

Negizinde, shaharda D. Dostoevskiy atynda jeke múrajay bar. Ol mәdeny ortalyq Sh. Uәlihanov pen D. Dostoevskiyding arasyndaghy dostyghynyng qúrmetine arnalghan. Búl jerde basa aitatyn mәsele bizding tәuelsiz elde orystardyng qazaqqa teperish  kórsetken simvoldary emes, kerisinshe mәdeny ýilesimdilik simvoldary qaluy qajet. Osy túrghyda Dostoevskiyding múrajayy dәl kelip túr.

Osy filosofiyalyq kýreste kim jenip shyghady sonyng mereyi ýstem bolatyny anyq. Al, biz osy Semey qalasynyng otarlau psihologiyasynan arylu ýshin osynday simvoldardyng joq bolghandyghyn qalaymyz. Sebebi, búl kýres - qazaqtyng tarihynda abaqty degen týsinik bolmaghanyn, otarsyzdanu sayasatyn negizge alghan qazaqpen men ótkeninen aryla almay jýrgen N. Isaev syndy neken-sayaqtardyng jeke kýresi emes. Ashyghyn aitqanda sana tәuelsizdigi men últtyq beysharalyq arasyndaghy teketires.

Ókinishke qaray, qala ziyalylary osynday eljan­dylyq mәselege kelgende key uaqytta búqpantaylap qalatyny oilandyrady.

Jarqyn TÝSIPBEKÚLY

Semey qalasy

"Últ Times" gazeti