Baspana - qalyng qazaqtyng basym kópshiligining dilgir dýniyesine ainalghan qordaly mәsele. Ras, biylik te shamasyn­sha júrtshylyqtyng jaghdayyn jasaugha, ýi-jaydy jaylas­tyru­gha úmtylysyp-aq jatyr. Alay­da bar problema onymen bitpey túr. Degenmen biyl Elbasynyng tapsyrmasy­men janadan «Qoljetimdi baspa­na-2020» baghdarlamasy qa­byl­dandy. Baspanagha qoly jet­pey jýrgen qalyng halyq odan zor ýmitti. Sondyqtan da mәse­lening mәnisin jete ashu ýshin keshe baspana problema­syn auqymdy talqylaugha ar­nal­­ghan parlamenttik tyndau ótti.

Parlamenttik tyndaudy ashqan komiytet tórayymy Darigha Núrsúltanqyzy óz sózin qolda bar statistikanyng kónilge ýmit úyalat­paytynynan bastady.  «Resmy derek­ter boyynsha 2011 jyly kezekte túrghan 147 myng adamnyng 4 myng 901-i ghana, yaghny olar­dyng 3 payyzy ghana oidaghy armanyna qol jetkizip, baspanaly bolghan. Múny sóz­ben týsindirip jatudyng ózi artyq bolar. Qar­qynymyz osy bolsa, biz qoljetimdi túr­ghyn ýy tapshylyghyn elu jylda da en­sere almasymyz anyq», - dedi komiytet tór­a­yymy. Búl rette deputat múnday qol­je­timdi baspanadan azamattardyng tórt sa­nat­y ghana ýmittene alatynyn, endeshe, kel­­tirilg­en mәlimetter qalyptasqan jagh­day­dy tolyq surettey almaytynyn jetkiz­di. Yaghny túrghyn ýige naqty múqtaj adam­dar­dyng sany resmy mәlimetten eki-ýsh ese­ge asyp týsedi. Sózining dәleli retinde deputat Nazarbaeva ónir әkimdikterinde bas­pana mәselesimen kezekte túrghandar tu­ra­ly mәlimetterine de ýlken kýmәn kel­tir­di.  «Áriyne, statistikalyq mәlimetter kóp. Alayda sonyng ishinde bizge eng kerekti, asa manyzdy әri asa qajetti kórsetkishterdi biz ala almadyq. Mәselen, barlyq ob­lys­tardan baspana kezegine qatysty naqty jagh­daydy kórsetetin mәlimetter beril­me­di. Kelip týsken keybir sannyng ózi ýlken ký­mәn tughyzady. Mәselen, halqy eng kóp qo­nystanghan Ontýstik Qazaqstan obly­syn­da baspanagha resmy kezekte bar-joghy 10 myng adam ghana túr. Al Shyghys Qazaq­stan­daghy kezekte túrghandar sany 15 myng 156 adamdy qúraydy. Osy kórsetkishterdi tek­seru kerek dep sanaymyz», - deydi Darigha  Nazarbaeva. Sondyqtan da komiytet tór­ayymy baspana salasynyng osynday olqy dý­niyelerin talqylaytyn tyndauda «kónil kó­terer sifrlar men  qoldanysqa beril­gen milliondaghan sharshylar turaly emes, kerisinshe qogham men memleket al­dyn­daghy problemalar turaly» barynsha qauzaudy súraghan bolatyn.

«Ýii  joqtyng - kýii joq», - dep basta­dy ke­leside sóz alghan Premier-ministrding oryn­basary Qyrymbek Kósherbaev. Búl prob­lema әrqashan ózekti bolyp kelgen. Óz­derinizge belgili, keybireuler búl mәse­leni sayasilandyrghysy keledi. Sol arqyly manyzdy әleumettik problemalardy biylik pen qogham arasyndaghy barier retin­de paydalanghysy keletinder de bayqala­dy. Shyn, naghyz patriottar olay jasaydy dep aita almaymyn. Kerisinshe, naghyz pat­riot - «nasharlaghan sayyn maghan jaqsy» degen qaghidatpen aitaqtaytyndar emes, әleumettik manyzdy mәselening sheshimin tabatyn tiyimdi tetik úsynatyndar dep bi­lemin», - dedi Premier orynbasary. Bú­dan bólek, Qyrymbek Eleuúly jogharyda aitylghan «kýmәndi derekterge» naqty jauap qatyp, jaghdaydy shynayy suretteu­ge tyrysty. «Ras, qolyna birshama qara­jat jinay alghan bizding azamattar ýshin pә­t­er satyp alu da, ýy salu da, eng aqyry ózi­ning baspana problemasyn qalay bolsa da sheshu óte kýrdeli kýiinde qalyp otyr­gha­nyn moyyndauymyz kerek. Býgingi kýni baspananyng resmy kezeginde 200 myng adam túr. Al ayaday bólmede tanys-tamy­ryn panalap, әitpese tapqanyna pәter jal­­dap túryp jatqandary qanshama?! Yaghny biz baspanagha múqtajdardyng sany res­my mәlimetten әldeqayda joghary, eng kemi eki ese joghary ekenin bilemiz», - dey­di Qy­rym­bek Eleuúly. Basty bayandamany ja­sa­ghan Qúrylys jәne túrghyn ýi-kommu­nal­dyq shar­uashy­lyq isteri agenttigining tóraghasy Serik Nokin halyqtyng satyp alu parametr­lerine qatysty zertteuge nazar audartty. Álgi zertteu nysany retinde tórt adamnan túratyn, sonyng ekeui júmys isteytin jәne aiyna 106 myng tenge naqty tabys tabatyn ortasha statistikalyq otbasy qarasty­ryl­ghan. «Osy otbasynyng shyghystary 64 myng tenge somasynda - bir adamgha aiyna 16 myng tengeden tiyedi. Al pәter satyp alu ýshin bos limit 42 myng tenge (106 - 64 = 42). Alany 40 sharshy metr pәterge ay sayynghy tólem - ipote­kalyq qaryz (15 jyl merzimge, 12% jyldyq stavka) boyynsha: ja­na ýide - 86 myng tenge, búl 42 myng ten­ge degen qol­je­timdi limitten eki ese artyq. Osynday shartpen qaytalama na­ryq­ta 63 myng tenge qú­rasa, búl limitten 1,5 ese artyq. Sony­men, aiyna naqty 100 myng tengege deyin tabysy bar otbasy ýshin óz betimen túrghyn ýy satyp alu ýlken prob­lema bolyp otyr», - deydi Serik Ke­nes­úly. Aytpaqshy, Qazaq­standa halyq­tyng ekonomikalyq jaghynan belsendi bóligi 8 million adamdy qúrasa, sonyng 6 miyl­lionynyng ailyq tabysy 106 myngha jet­pey­di eken. Endeshe, osynsha adam býgingi jagh­daymen baspanaly bola almaydy de­gen sóz. Áriyne, búl tek mysal ghana. Dese de, qalyptasqan jaghdaydy jaqsartu ýshin «Qoljetimdi baspana-2020» qabyldangha­ny anyq. Búl baghdarlamanyng jay-jap­sary baspasózde jan-jaqty ja­zyl­dy. Son­dyqtan oghan búrylmay, basty jauap­ty túlgha Serik Nokinning úsynysyna toq­tal­saq. «Baghdarlamagha sәikes, jalgha beriletin pәterler ýshin jas otbasylardyng tizimin qalyptastyrudy jergilikti atqaru­shy organdar jýrgizedi. Sosyn «Túrghyn-ýy qú­rylys jinaq banki» ýmitkerlerding tó­lem qabiletin baghalaydy.

Avtor: Qanat QAZY

"Alash ainasy" gazeti