باسپانا - قالىڭ قازاقتىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ دىلگىر دۇنيەسىنە اينالعان قوردالى ماسەلە. راس، بيلىك تە شاماسىن­شا جۇرتشىلىقتىڭ جاعدايىن جاساۋعا، ءۇي-جايدى جايلاس­تىرۋ­عا ۇمتىلىسىپ-اق جاتىر. الاي­دا بار پروبلەما ونىمەن بىتپەي تۇر. دەگەنمەن بيىل ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى­مەن جاڭادان «قولجەتىمدى باسپا­نا-2020» باعدارلاماسى قا­بىل­داندى. باسپاناعا قولى جەت­پەي جۇرگەن قالىڭ حالىق ودان زور ءۇمىتتى. سوندىقتان دا ماسە­لەنىڭ ءمانىسىن جەتە اشۋ ءۇشىن كەشە باسپانا پروبلەما­سىن اۋقىمدى تالقىلاۋعا ار­نال­­عان پارلامەنتتىك تىڭداۋ ءوتتى.

پارلامەنتتىك تىڭداۋدى اشقان كوميتەت ءتورايىمى داريعا نۇرسۇلتانقىزى ءوز ءسوزىن قولدا بار ستاتيستيكانىڭ كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالات­پايتىنىنان باستادى.  «رەسمي دەرەك­تەر بويىنشا 2011 جىلى كەزەكتە تۇرعان 147 مىڭ ادامنىڭ 4 مىڭ 901-ءى عانا، ياعني ولار­دىڭ 3 پايىزى عانا ويداعى ارمانىنا قول جەتكىزىپ، باسپانالى بولعان. مۇنى ءسوز­بەن ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار. قار­قىنىمىز وسى بولسا، ءبىز قولجەتىمدى تۇر­عىن ءۇي تاپشىلىعىن ەلۋ جىلدا دا ەڭ­سەرە الماسىمىز انىق»، - دەدى كوميتەت ءتور­ا­يىمى. بۇل رەتتە دەپۋتات مۇنداي قول­جە­تىمدى باسپانادان ازاماتتاردىڭ ءتورت سا­نات­ى عانا ۇمىتتەنە الاتىنىن، ەندەشە، كەل­­تىرىلگ­ەن مالىمەتتەر قالىپتاسقان جاع­داي­دى تولىق سۋرەتتەي المايتىنىن جەتكىز­دى. ياعني تۇرعىن ۇيگە ناقتى مۇقتاج ادام­دار­دىڭ سانى رەسمي مالىمەتتەن ەكى-ءۇش ەسە­گە اسىپ تۇسەدى. ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە دەپۋتات نازارباەۆا ءوڭىر اكىمدىكتەرىندە باس­پانا ماسەلەسىمەن كەزەكتە تۇرعاندار تۋ­را­لى مالىمەتتەرىنە دە ۇلكەن كۇمان كەل­تىر­دى.  «ارينە، ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر كوپ. الايدا سونىڭ ىشىندە بىزگە ەڭ كەرەكتى، اسا ماڭىزدى ءارى اسا قاجەتتى كورسەتكىشتەردى ءبىز الا المادىق. ماسەلەن، بارلىق وب­لىس­تاردان باسپانا كەزەگىنە قاتىستى ناقتى جاع­دايدى كورسەتەتىن مالىمەتتەر بەرىل­مە­دى. كەلىپ تۇسكەن كەيبىر ساننىڭ ءوزى ۇلكەن كۇ­مان تۋعىزادى. ماسەلەن، حالقى ەڭ كوپ قو­نىستانعان وڭتۇستىك قازاقستان وبلى­سىن­دا باسپاناعا رەسمي كەزەكتە بار-جوعى 10 مىڭ ادام عانا تۇر. ال شىعىس قازاق­ستان­داعى كەزەكتە تۇرعاندار سانى 15 مىڭ 156 ادامدى قۇرايدى. وسى كورسەتكىشتەردى تەك­سەرۋ كەرەك دەپ سانايمىز»، - دەيدى داريعا  نازارباەۆا. سوندىقتان دا كوميتەت ءتور­ايىمى باسپانا سالاسىنىڭ وسىنداي ولقى ءدۇ­نيەلەرىن تالقىلايتىن تىڭداۋدا «كوڭىل كو­تەرەر تسيفرلار مەن  قولدانىسقا بەرىل­گەن ميلليونداعان شارشىلار تۋرالى ەمەس، كەرىسىنشە قوعام مەن مەملەكەت ال­دىن­داعى پروبلەمالار تۋرالى» بارىنشا قاۋزاۋدى سۇراعان بولاتىن.

«ءۇيى  جوقتىڭ - كۇيى جوق»، - دەپ باستا­دى كە­لەسىدە ءسوز العان پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىن­باسارى قىرىمبەك كوشەرباەۆ. بۇل پروب­لەما ارقاشان وزەكتى بولىپ كەلگەن. ءوز­دەرىڭىزگە بەلگىلى، كەيبىرەۋلەر بۇل ماسە­لەنى ساياسيلاندىرعىسى كەلەدى. سول ارقىلى ماڭىزدى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى بارەر رەتىن­دە پايدالانعىسى كەلەتىندەر دە بايقالا­دى. شىن، ناعىز پاتريوتتار ولاي جاسايدى دەپ ايتا المايمىن. كەرىسىنشە، ناعىز پات­ريوت - «ناشارلاعان سايىن ماعان جاقسى» دەگەن قاعيداتپەن ايتاقتايتىندار ەمەس، الەۋمەتتىك ماڭىزدى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تاباتىن ءتيىمدى تەتىك ۇسىناتىندار دەپ ءبى­لەمىن»، - دەدى پرەمەر ورىنباسارى. بۇ­دان بولەك، قىرىمبەك ەلەۋۇلى جوعارىدا ايتىلعان «كۇماندى دەرەكتەرگە» ناقتى جاۋاپ قاتىپ، جاعدايدى شىنايى سۋرەتتەۋ­گە تىرىستى. «راس، قولىنا ءبىرشاما قارا­جات جيناي العان ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن ءپا­ت­ەر ساتىپ الۋ دا، ءۇي سالۋ دا، ەڭ اقىرى ءوزى­نىڭ باسپانا پروبلەماسىن قالاي بولسا دا شەشۋ وتە كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر­عا­نىن مويىنداۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى كۇنى باسپانانىڭ رەسمي كەزەگىندە 200 مىڭ ادام تۇر. ال اياداي بولمەدە تانىس-تامى­رىن پانالاپ، ايتپەسە تاپقانىنا پاتەر جال­­داپ تۇرىپ جاتقاندارى قانشاما؟! ياعني ءبىز باسپاناعا مۇقتاجداردىڭ سانى رەس­مي مالىمەتتەن الدەقايدا جوعارى، ەڭ كەمى ەكى ەسە جوعارى ەكەنىن بىلەمىز»، - دەي­دى قى­رىم­بەك ەلەۋۇلى. باستى باياندامانى جا­سا­عان قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋ­نال­دىق شار­ۋاشى­لىق ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى سەرىك نوكين حالىقتىڭ ساتىپ الۋ پارامەتر­لەرىنە قاتىستى زەرتتەۋگە نازار اۋدارتتى. الگى زەرتتەۋ نىسانى رەتىندە ءتورت ادامنان تۇراتىن، سونىڭ ەكەۋى جۇمىس ىستەيتىن جانە ايىنا 106 مىڭ تەڭگە ناقتى تابىس تاباتىن ورتاشا ستاتيستيكالىق وتباسى قاراستى­رىل­عان. «وسى وتباسىنىڭ شىعىستارى 64 مىڭ تەڭگە سوماسىندا - ءبىر ادامعا ايىنا 16 مىڭ تەڭگەدەن تيەدى. ال پاتەر ساتىپ الۋ ءۇشىن بوس ليميت 42 مىڭ تەڭگە (106 - 64 = 42). الاڭى 40 شارشى مەتر پاتەرگە اي سايىنعى تولەم - يپوتە­كالىق قارىز (15 جىل مەرزىمگە، 12% جىلدىق ستاۆكا) بويىنشا: جا­ڭا ۇيدە - 86 مىڭ تەڭگە، بۇل 42 مىڭ تەڭ­گە دەگەن قول­جە­تىمدى ليميتتەن ەكى ەسە ارتىق. وسىنداي شارتپەن قايتالاما نا­رىق­تا 63 مىڭ تەڭگە قۇ­راسا، بۇل ليميتتەن 1,5 ەسە ارتىق. سونى­مەن، ايىنا ناقتى 100 مىڭ تەڭگەگە دەيىن تابىسى بار وتباسى ءۇشىن ءوز بەتىمەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ ۇلكەن پروب­لەما بولىپ وتىر»، - دەيدى سەرىك كە­ڭەس­ۇلى. ايتپاقشى، قازاق­ستاندا حالىق­تىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان بەلسەندى بولىگى 8 ميلليون ادامدى قۇراسا، سونىڭ 6 ميل­ليونىنىڭ ايلىق تابىسى 106 مىڭعا جەت­پەي­دى ەكەن. ەندەشە، وسىنشا ادام بۇگىنگى جاع­دايمەن باسپانالى بولا المايدى دە­گەن ءسوز. ارينە، بۇل تەك مىسال عانا. دەسە دە، قالىپتاسقان جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن «قولجەتىمدى باسپانا-2020» قابىلدانعا­نى انىق. بۇل باعدارلامانىڭ جاي-جاپ­سارى باسپاسوزدە جان-جاقتى جا­زىل­دى. سون­دىقتان وعان بۇرىلماي، باستى جاۋاپ­تى تۇلعا سەرىك نوكيننىڭ ۇسىنىسىنا توق­تال­ساق. «باعدارلاماعا سايكەس، جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر ءۇشىن جاس وتباسىلاردىڭ ءتىزىمىن قالىپتاستىرۋدى جەرگىلىكتى اتقارۋ­شى ورگاندار جۇرگىزەدى. سوسىن «تۇرعىن-ءۇي قۇ­رىلىس جيناق بانكى» ۇمىتكەرلەردىڭ ءتو­لەم قابىلەتىن باعالايدى.

اۆتور: قانات قازى

"الاش ايناسى" گازەتى