Jyl sayyn Jeltoqsan aiy kelgende men sonau túlymshaghym jelbiregen balang kezimde sanama sonshama әser bergen Jeltoqsan kóterilisine qatysqan adammen taghdyr qosyp, Jeltoqsan shejiresining shyndyghyn sol kóterilisting qaharmandarynyng biri - ómirining ýsh jylyn jazyqsyz temir torda ótkizgen - Qúttybek Aymahannan estip, onyng Jeltoqsan jayyndaghy әngimelerining tyndaushysy, jeltoqsanshynyng jary bolghanyma qayran qalamyn... Men ol kezde Narynqol audanynyng Qa­ratoghan auylyndaghy mektepting 4-sy­nyp oqushysy bolatynmyn. 17 jeltoq­sany kýni sabaqqa kelgenbiz. Nege ekenin qay­dam, aghay-apaylarymyzdyng bәri mek­tepte jýrse de sabaq juyq arada bastala qoy­mady. Bir kezde ústazdar barlyq oqu­shyny jinap, mektebimizde ýlken jiyn ótkizdi. Bala bolsang da bayqaydy ekensin, múghalimderimiz әldenege abyrjuly kórindi. Jinalysty mektep diyrektory ashyp, bir әngimening shetin shyghardy. Odan úqqanym Almatyda jastar kóte­ri­liske shyghypty. Olardy úryp-soghugha sol­dattar men milisiya jiberilipti. Al­ma­tydaghy jaghdaydy qysqasha bayandaghan diyrektorymyz «Balalar, qaysylarynnyng agha-apalaryng Almatyda oqyp jatyr. Qazir ýilerine baryndar da, ata-anala­ryna aityndar, balalaryna tezirek ha­barlasyp, alangha shyqpaudy eskertsin» de­di de bizdi sabaqtan erte qaytaryp ji­berdi.

Jyl sayyn Jeltoqsan aiy kelgende men sonau túlymshaghym jelbiregen balang kezimde sanama sonshama әser bergen Jeltoqsan kóterilisine qatysqan adammen taghdyr qosyp, Jeltoqsan shejiresining shyndyghyn sol kóterilisting qaharmandarynyng biri - ómirining ýsh jylyn jazyqsyz temir torda ótkizgen - Qúttybek Aymahannan estip, onyng Jeltoqsan jayyndaghy әngimelerining tyndaushysy, jeltoqsanshynyng jary bolghanyma qayran qalamyn... Men ol kezde Narynqol audanynyng Qa­ratoghan auylyndaghy mektepting 4-sy­nyp oqushysy bolatynmyn. 17 jeltoq­sany kýni sabaqqa kelgenbiz. Nege ekenin qay­dam, aghay-apaylarymyzdyng bәri mek­tepte jýrse de sabaq juyq arada bastala qoy­mady. Bir kezde ústazdar barlyq oqu­shyny jinap, mektebimizde ýlken jiyn ótkizdi. Bala bolsang da bayqaydy ekensin, múghalimderimiz әldenege abyrjuly kórindi. Jinalysty mektep diyrektory ashyp, bir әngimening shetin shyghardy. Odan úqqanym Almatyda jastar kóte­ri­liske shyghypty. Olardy úryp-soghugha sol­dattar men milisiya jiberilipti. Al­ma­tydaghy jaghdaydy qysqasha bayandaghan diyrektorymyz «Balalar, qaysylarynnyng agha-apalaryng Almatyda oqyp jatyr. Qazir ýilerine baryndar da, ata-anala­ryna aityndar, balalaryna tezirek ha­barlasyp, alangha shyqpaudy eskertsin» de­di de bizdi sabaqtan erte qaytaryp ji­berdi.
Aulagha kire esik aldynda jýrgen anam­dy әli entigimdi basa almaghan kýii qú­shaqtay alyp: «Almatyda jastar soghysyp jatyr eken. Endi ne bolady? Almatyda oqu oqyp jatqan balalardyng bәrin atyp tastay ma?» dep jylap jiberippin. Dau­sym ayanyshty shyqqan boluy kerek, anam meni bauyryna qysyp, basymnan sipap túryp auyr kýrsingeni әli esimde...
Uaqyt shirkin zymyrap óte berdi. Men de boyjetip, arman quyp Almatygha kel­dim. Qaladaghy Almaty industrialdy kol­ledjinde oqyp jýrgenmin. Bir kýni qazaq tili pәnining múghalimi R.Jalghasqyzy tәrbie jóninde leksiya oqyp jatyp «Auyldan kelgen balalar әbden betimen ketken. Úyalmay-qyzarmay kóshede túryp qúshaqtasyp, sýiise beredi. Erkindik de­gen osy eken ghoy dep oilaryna kelgenin isteydi. Qymsynu degendi bilmeydi. Ne shyqsa da osy auyl balalarynan shyghady. Al qalanyng balalary ózderin qalay ústaudy biledi» degen-di. Osyny estigen men shy­day almay, ornymnan atyp túryp «Apay, olay demeniz! Býgingi Egemendik pen Tәuel­sizdikke siz aityp otyrghan sol auyl ba­lalary emes pe, qol jetkizgen. Son­dyqtan da auyl balalary turaly olay aitpanyz!» dedim. Auditoriyada otyrghan kurstastarym meni qoldap shu ete qaldy. Al apay bolsa, mening osy tike aitqan sózimnen ynghaysyzdanyp, kelesi lek­siya­da maghan kólemdi shygharma jazyp keludi tapsyrdy.
Arada bir jyl ótkende, bizding kol­ledj­de Jeltoqsan qozghalysyna qatysu­shylarmen kezdesu ótetin boldy. Men orkestr qúramynda dombyra tartatyn bol­ghan son, sol sharagha erekshe dayyn­dal­dym. Osy kezdesuge Qúttybek te kelgen eken...
Kópshilikke belgili, ótken ghasyrdyng 90-jyldary Tәuelsizdigin jana alghan jas memleketimiz ýshin óte auyr kezeng boldy. Odaqtyng tarauymen qalyptasqan jýie búzylyp jatty. Halyqtyng kýnkórisi barghan sayyn qiyndap, elde jú­mys­syzdyq keng etek aldy. Men qiyn-qys­tau shaqta alghan betimnen qaytpay, Abay atyndaghy Qazaq pedagogikalyq ins­titutyna oqugha týsip, oqu men júm­ys­ty sabaqtastyryp jýrgen edim. Birde jú­mysymyz toqtap, maghan jana júmys iz­deuge tura keldi. Sóitip jýrgende qala­lyq «Almaty aqshamy» gazetinde bos jú­mys orny bar ekenin estidim de, atalghan ba­sylymnyng redaksiyasyn izdeuge shyq­tym. «Almaty-2» temirjol vokzalyn bet­­ke alyp, «Almaty aqshamyn» izdep ke­­le jatqanmyn. Jan-jaghyma jii qara­ghysht­ap kele jatsam kerek, qarsy al­dym­nan shyqqan úzyn boyly, qaratory jigit «Qaryndas, kimdi izdep jýrsiz?» dedi jy­ly úshyray. Men sasqalaqtap «Aq­sham­nyn» redaksiyasyn izdep jýrgenimdi ai­typ edim, ol quanyp ketkendey meni iz­degen jerime deyin aparyp tastady da, «Aq­sham» osy ghimarattyng ýshinshi qaba­tyn­da» dedi de, ózi asyghys jónimen ketti.
Kóp úzamay «Almaty aqshamy» gazetine júmysqa ornalastym. Júmysqa kelsem keshe meni redaksiyagha ertip әkelgen әlgi jigit osynda jýr eken. Qyzdardan sú­rasam, ol osy gazetting «Hat jәne bilim, den­saulyq» bólimining mengerushisi Qút­tybek Aymahan degen azamat eken. Sóitip, keyin kele-kele men Qúttybekting Jeltoq­san kóterilisine qatysyp, ýsh jylday temir tordyng arghy jaghynda bolyp kelge­nin jәne әli kýnge deyin ýili-barandy bo­la almay jýrgenin estip-bildim.
Ýilenbey jýrgenin sol bayaghy sanamda qalyp qoyghan Jeltoqsanmen baylanys­tyryp qoyatynmyn. Újym sonday úiym­shyl, әzilderi jarasqan, bir-birine tileu­les, tilektes jandar eken. Sol tilekterining biri Qúttybekti ýilendiru ekenin maghan Qút­tybek jayly jii aita bastaghandarynan bayqap jýrdim. Birte-birte újymdaghylar ekeumizdi bir-birimizge qosatyndy shy­ghardy. Ásirese, ózin Qúttybekting jerle­simin deytin marqúm Oryngýl apay kabiy­net­terine kire qalsam, maghan «inisi» jay­ly әngime aita bastaytyn. Tipti ba­ra-bara gazetting bas redaktory Qaly Sәr­senbay aghaydyng ózi de әzildegen bo­lyp, Qútekendi «qara nar» atandyra, bizdi әzil­men «atastyryp» toyymyzdy oilas­tyra ketetin. Ol qanday mereke bolsa da, sol kýni erte kelip, júmys ýstelimning ýs­tine raushan gýlin qoyyp ketetin. Qyz­dyng ishi qu keledi emes pe, búl gýlderdi Qútekeng әkelip jýrgenin bilsem de ony kórgende bilmegensip óte shyghatynmyn. Ázil-qaljyngha joq, kóp sóiley bermeytin onyng maghan degen sezimin jaqsylyqqa dәneker bolyp jýretin «aqshamdyqtar» jetkizetin. Jaqsy sóz jangha jaghady emes pe, mening de jýrek týkpirimde jeltoqsan qaharmanyna degen shynayy sezim bir­tindep býrshik ata bastady. Taghdyrymyz shyghar, kóp úzamay Qúttybek ekeumiz shanyraq qúrdyq. Bizding búl quany­shymyzgha Qúttybekting anasynan keyingi aq jaryla quanghan «Almaty aqshamynyn» újymy boldy.
Mine, sodan beri de segiz jylgha juyq­tapty. Segiz jyl boyy bala kezimde jýre­gimdi dir etkizgen, biraq shynayy kórinisin bil­meytin men, Jeltoqsan jayly jan auyrtar oqighalar turaly әngime estip, qa­zaq jigitteri men qyzdarynyng erligine qay­ran qalumen kelemin. Qúttybek alangha shyqqan qazaq qyzdary jayly kóbirek aitady. Sýigen jigitterin sot­tal­ghan jerlerine izdep baryp, nekesin qiy­dyryp qaytqan qyzdar turaly aitqanda janym tebirenip ke­tedi.
Kýni keshe ghana ózim kezdesulerin asy­gha kýtken, jeltoqsan qaharman­darymen jii bas qosamyz. Jiyn-toylarda, әsi­rese, 16 jeltoqsan kýni mindetti týrde bas qo­syp, osy kezenge jetkizgen Jaratqangha shý­kirlik aitamyz. Dostary Qúttybekti ru­hy myqty, últjandy azamat dep qúr­met­tep jatady. Almatyda týrmede jat­qanda Qúttybekting oqyghan kitap, gazet, jurnaldardyng múqabasyna: «Alangha qa­zaq últynyng namysy ýshin shyqtyq, na­mysymyzdy biyik ústayyq!», «...Tilim, sal­­tym joghalsa, tughan jerden óz kórimdi qa­zarmyn!» dep jazyp jiberetin dep, Qúttybekting eline degen sýiispenshiligin sýisine aityp jatqanda, ishtey men de ruh­tanyp, jan jarymmen birge biyiktep qa­lamyn.
Tәuelsizdik kýnderinmen - Jeltoqsan qahar­mandary!

Qarlyghash BESIR

"Ayqyn" gazeti