Búl aptanyng aituly janalyqtarynyng biri - elimizding bas gharyshkeri Talghat Músabaevtyn: «Bayqonyr Qazaqstannyng qaramaghyna ótedi!» degen oqys mәlimdemesi bolghany ras. Jasyratyny joq, osyghan deyin mәrmәr minberlerden eshqashan aitylmaghan múnday sóz dýiim eldi eleng etkizdi. Ásirese, reseylikterge tәueldi Bayqonyrdaghy otandastarymyzdyng ýkilegen ýmitin qayta ýrledi. Mәjilistegi Ýkimet saghatyna kelgen «Qazgharysh» últtyq agenttigining basshysy Talghat Músabaev Bayqonyrdy birtindep Qazaqstannyng qaramaghyna qaytaru ýshin Resey Ýkimetimen kelissózder jýrip jatqanyn jetkizdi. Onyng aituynsha, jalgha alu turaly eki jaqty kelisimdi birtindep toqtatu jóninde qos elding preziydentteri mәmilege kelipti. Aytpaqshy, qazir búl ispen ýkimetaralyq komissiya ainalysyp jatqan kórinedi. Ol komissiyany qos viyse-premier - Qayrat Kelimbetov pen Igori Shuvalov basqarady. «Áriyne, jalgha alu shartyn birden toqtata almaymyz. Ol jospar boyynsha birte-birte iske asyrylady. Biraq, Bayqonyrdyng óz menshigimizge naqty qay kýnnen bastap ótetinin aita almaymyn!» - dep aghynan jaryldy mәjilisshilerding aldynda bas gharyshker.

Bәrin ait ta, birin ait, «Bәiterektin» jyryn ait...

Búl aptanyng aituly janalyqtarynyng biri - elimizding bas gharyshkeri Talghat Músabaevtyn: «Bayqonyr Qazaqstannyng qaramaghyna ótedi!» degen oqys mәlimdemesi bolghany ras. Jasyratyny joq, osyghan deyin mәrmәr minberlerden eshqashan aitylmaghan múnday sóz dýiim eldi eleng etkizdi. Ásirese, reseylikterge tәueldi Bayqonyrdaghy otandastarymyzdyng ýkilegen ýmitin qayta ýrledi. Mәjilistegi Ýkimet saghatyna kelgen «Qazgharysh» últtyq agenttigining basshysy Talghat Músabaev Bayqonyrdy birtindep Qazaqstannyng qaramaghyna qaytaru ýshin Resey Ýkimetimen kelissózder jýrip jatqanyn jetkizdi. Onyng aituynsha, jalgha alu turaly eki jaqty kelisimdi birtindep toqtatu jóninde qos elding preziydentteri mәmilege kelipti. Aytpaqshy, qazir búl ispen ýkimetaralyq komissiya ainalysyp jatqan kórinedi. Ol komissiyany qos viyse-premier - Qayrat Kelimbetov pen Igori Shuvalov basqarady. «Áriyne, jalgha alu shartyn birden toqtata almaymyz. Ol jospar boyynsha birte-birte iske asyrylady. Biraq, Bayqonyrdyng óz menshigimizge naqty qay kýnnen bastap ótetinin aita almaymyn!» - dep aghynan jaryldy mәjilisshilerding aldynda bas gharyshker.

Bәrin ait ta, birin ait, «Bәiterektin» jyryn ait...

Rasynda da, әu bastan «baghy janbaghan» «Bәiterektin» jyrynyng býgin bitetin týri joq. Óitken sebebi, aty shuly gharyshtyq zymyrandyq keshendi jobalau júmystarynyng ózi әli orta jolda... Talghat Músabaevtyng aituyna qaraghanda, búghan jobalaudy 47 aigha (!) deyin keshiktirgen, jobanyng qúnyn birden 7 esege (!) deyin ósirgen Resey tarapy tikeley kinәli. «Jyghylghangha júdyryq» demekshi, Qazaqstan jaghynan búl mәselege zymyrandyq keshenning ne ekenin jetik bilmeytin mamandar aralasypty. Al sonda búl isting nәtiyjesi qanday boluy kerek?!. «Bәiterektin» qúny, paydalanugha beriletin naqty merzimi de belgilenbegen... Reseyge qatysty eshqanday mindetter joq, barlyq jýk Qazaqstannyng moynyna artylghan. Jobanyng әuelgi qúny 223 mln AQSh dollary bolsa, qazir ol 1,7 mlrd AQSh dollaryna deyin ósip otyr» - dep týsindirdi Talghat Músabaev.
Bas gharyshkerding pikirinshe, reseylikterding dittegeni óz mýddesi ghana.
- Olar Amur oblysynda «Vostochnyi» atty óz ailaghyn salugha kiristi, - dedi «Qazgharyshtyn» basshysy.
- Endi bizge «Bәiterekti» qúru óte tiyimsiz. Sebebi «Vostochnyi» bizding Bayqonyrmen bir endikte ornalasqandyqtan, birden-bir bәsekeles bolmaq. Onda bizge aidalada iyesiz qalghan eskertkishting qajeti qansha? Sondyqtan, qazir qalyptasqan jaghdaydy týzetu júmystary jýrgizilude. «Biyl eki elding basshylary dengeyinde «Bәiterektin» tehnikalyq negizin «Angara» zymyran tasyghyshynan «Zenitke» auystyru turaly kelisim jasaldy. Búl jobanyng qúnyn aitarlyqtay qysqartugha jol ashady. Qazaqstan ózining ailaghynda gharyshtyq júmystarmen ainalysugha bilegin sybanyp kirisui ýshin, qazirgi kezde zymyrandyq keshendi «Zenittin» bazasynda birlesip paydalanu mәseleleri sheshilude. Ol jerde bizding birde-bir mamanymyz joq. Bәrimiz qorshaudyng syrtynda jýrmiz!», - dep ol isting anyq-qanyghyn aitty. Qysqasy, jelge úshqan milliondar... Dualmen qorshalghan bos jer... «Kórshimizdin» bizge bolsyn degen niyetining joqtyghy... Turasy - qúrdym. Býgin «Bәiterektin» bylyghy osylay әshkere boldy. Al T.Músabaev aitqan «Zeniyt» ketken esemizding ornyn toltyryp, ýmitimizdi aqtay ala ma? Bas gharyshkerding aituynsha, «Eger biz ailaqtyng ong qanatyn tolyq óz qaramaghymyzgha alsaq, búl Qazaqstannyng algha basqan ýlken qadamy bolmaq». Jaqsy sóz - jarym yrys. Ýmitsiz shaytan deymizde...

«Kazahstan hochet Baykonur sebe»

«Bayqonyr qalasynyng Qazaqstannyng qaramaghyna ótuining mýmkindikteri qarastyryluda». Mәjilis minberinen aitylghan osy batyl sóz reseylik BAQ-dyng narazylyghyn tughyzdy. Reseydegi birqatar sayttarda «Kazahstan reshil vernuti sebe Baykonur», «Kazahstan hochet Baykonur sebe» degen taqyryptarmen kóldey-kóldey maqalalar basyldy. Toqeteri, «Qazaqstan óz aumaghyndaghy alyp gharysh keshenin kәdesine jarata ala ma?» degendi sәuegey sarapshylar taghy san-saqqa jýgirtude. Ózge emes, Memlekettik Dumanyng TMD isteri jәne otandastarmen baylanys jónindegi komiytetining tóraghasy Leonid Sluskiyding pikirinshe, Bayqonyr 2050 jyldan keyin ghana Qazaqstannyng menshigine ótedi. «Búl formattyng ózi de, merzimi de әli týsiniksiz. Shamasy, ol 2050 jyly eki jaqty kelisim kýshin joyghannan keyin iske asady», - depti.
Reseylik BAQ-tyng jazuyna qaraghanda, Qazaqstan biyligi Bayqonyr kesheni men qalasyn reseylikterding basqaruynan shygharyp alghysy keledi. «Eger múnday jaghday bola qalsa, reseylikterding bәri qaladan ketip, gharyshtyq nysandarda júmys isteytin adam qalmaydy» dep dauryghady sәuegey sarapshylar. Olardyng oiynsha, Bayqonyr Qazaqstannyng qaramaghyna beriletin bolsa, reseylikter bir kýnde qalany tastap shyghady. Onday jaghdayda gharysh ailaghynda onsyz da syn kótermey túrghan kadr mәselesi ushyghyp ketpek. «Qazirding ózinde gharyshtyq tehnikalarda júmys istey alatyn jәne ailaqtaghy nysandardy ústap túratyn injenerler jetispeydi», - deydi olar.
Shynymen, solay bola ma? Qazir Bayqonyrda túratyn 70 mynnan astam adamnyng 37 payyzy - Reseydin, 60 payyzgha juyghy - Qazaqstan azamattary. Oghan qosa, ailaqta zymyran úshyrugha kelgen 4 myngha juyq reseylik maman taghy bar. Osy jerde «Sonda reseylikter Bayqonyrdan týpkilikti kete me? Ketse, Bayqonyrdyng taghdyry qalay bolady?» - degen saualdar kóldenendeydi. «Resey ózine «Vostochnyi» degen gharysh ailaghyn salsa, onda Bayqonyr ózimizge qalmaghanda kimge qalady? - deydi «Qazgharysh» últtyq gharysh agenttigi tóraghasynyng orynbasary Meyirbek Moldabekov. - Alayda reseylikterding barlyq úshyru josparlaryn «Vostochnyigha» auystyramyz degen oiy joq. «Birazyn qaldyramyz» deydi. Oilap qarasaq, reseylikterding ketuine kem degende 10 jylday uaqyt qajet. Sol 10 jylda ózimiz qolymyzdan kelgendi iske asyryp, halyqaralyq úiymdardyng kommersiyalyq tapsyrystaryn oryndaytyn jaghdaygha jetsek, eshkimning kómegining keregi joq. Desek te, biz barlyq qiyn jaghdaylargha dayyn boluymyz kerek. Sebebi Bayqonyr býgin kommersiyalyq tapsyrystar boyynsha da júmys istep jatyr». Sonday-aq onyng aituynsha, biz 2014 jyly ýdemeli industrialdy-innovasiyalyq damu baghdarlamasy ayasynda gharysh salasyn órkendetuding birinshi kezenin ayaqtaymyz. «Jerdi gharyshtan zertteu jýiesi, «QazSat-2» jerserigi júmys isteydi. Gharysh apparattaryn óndiretin zauyt, navigasiyalyq jýieler júmysqa kirisedi. Bir sózben aitsaq, gharyshtyq salamyzdyng damu qarqyny artady», - deydi M.Moldabekov.

Baghyn baylap otyrghan - Ýkimet!

Jasyratyny joq, Talghat Músabaev shyryldaghan shyndyqty býgejektemey betke aitatyn sanauly-aq jaghalylarymyzdyng biri. «Gharyshqa qazaq úshpaydy. Óitkeni qanshama ter tógip, bir qazaqty úshyrugha janymyzdy salyp edik, mýmkindik kelgende Ýkimet aqsha bermey qoydy!» - dep ol aqiqatyn aitty. Qazirgi kezde Bayqonyrda kýiip túrghan mәselening biri - túrghyndardyng әleumettik ahualy. «Búghan deyin men gharyshtyq mәselelerimmen tolyq ainalysa almay jýrdim. Sebebi Bayqonyrdaghy balabaqsha, mektep, zeynetaqy, su qúbyry siyaqty әleumettik mәselelerden qolym bosamady. Túrghyndardyng shaghymdaryn Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligine joldaumen kýnim ótti. Men olargha kimmin?!. Sodan shyghar, pysqyryp ta qaraghan joq! Al býgin ýkimetaralyq komissiya qúrylyp otyr. Búl komissiya tyndamaytyn ministrlerding basyn jarsa da, sózin ótkizedi. Ministrlerding bәri komissiyanyng aldynda qúrday jorghalaytyn bolady. Aqyrynda densaulyq mәselesimen Músabaev emes, Densaulyq saqtau ministri ainalysatyn bolady!», - dep júrtty bir kýldirdi bas gharyshker. Sonda búl komissiya búryn nege qúrylmaghan? 18 jyl boyy Reseyding zanymen jýrip-túrghan otandastarymyzdyng hal-kýiine nege jan balasy nazar audarmaghan? Osy jaghy әri týsiniksiz, әri kýlkili. Áriyne, Bayqonyr - bizding brendimiz, maqtanyshymyz. Alayda Qazaqstan ózgelermen terezesi teng gharyshtyq derjavagha ainaluy ýshin, әueli Bayqonyrda oqu-ghylym, infraqúrylym siyaqty kezek kýttirmeytin mәselelerdi qolgha alsaq, qúba-qúp. Talghat Músabaevtyng aituynsha, el budjetinen jyl sayyn 300 mln «jasyl qaghazdy» bólip otyrsaq, gharyshtyq  derjavagha tez ainalamyz. Áy, qaydam? Qanghyp ketken «QazSatqa», batpaqqa batqan «Bәiterektin» ózine qanshama milliondardy shashqan joqpyz ba?.. Ony kimnen daulaymyz? Jauaby joq súraq búl.

Tólen TILEUBAY,
Astana

Taqyrypqa túzdyq

Qayrat KELIMBETOV, Premier-ministrding orynbasary:

«Ózderiniz biletindey, 2004 jyly Núrsúltan Nazarbaev pen Vladimir Putin «Bayqonyr» gharysh ailaghyn jalgha beru uaqytyn 2050 jylgha deyin sozu turaly kelisken bolatyn. Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti, әriyne, búl kelisimdi qoldaydy. Eki elding basshysy osy jyldyng qazan aiynda ýkimetaralyq komissiyagha «Bayqonyr» gharysh ailaghyn birlesip paydalanu mәselesin qarastyrudy tapsyrdy. Qazaqstan Respublikasy men Resey Federasiyasy gharysh salasynda da strategiyalyq seriktes. Barlyq mәsele ýkimetaralyq komissiya shenberinde qarastyrylady. Strategiyalyq seriktestikke sәikes atalghan komissiyany eki elding premier-ministrining orynbasarlary basqarady. Búghan qosa aitarym, qatyp qalghan qaghida joq. Kez kelgen mәselede tyghyryqtan shyghatyn jol bolady»   

Serikbay NÚRGhISAEV, Mәjilis deputaty:

Qazaqstan men Reseyding arasyndaghy Bayqonyr gharysh ailaghy men Bayqonyr qalasyn jalgha alu turaly kelisim 1994 jyldan bastap kýshine endi. Sodan beri 16 jyl ótipti. Búl kelisim qalay júmys istedi? Eki jaqqa qanday payda, qanday jaqsylyq, qanday qiynshylyq әkeldi? Ne sheshildi, ne sheshilmedi? Namysymyzdy, patriottyq sezimimizdi taptaytyn qanday qiyanat jasap ketti? Onyng ishinde balalardyng dili, dini, oquy, kózqarasy, dәstýrli tәrbiyesi, otanshyldyghy bar... Sebebi, Syrdyng boyy túnyp túrghan ýlken qazaqy ólke. Sonyng ishindegi bir qalanyn  jaghdayy ondaghy aghayyndy, tipten ózgertip jiberdi.
Qazir qalanyng da, ailaqtyng da problemasy kóp. Gharyshqa úshatyn apparattar túratyn ailaqqa birde-bir qazaqstandyqty kirgizbeydi. Ol jerde ne túrghanyn, ne jasalyp, ne bolyp jatqanyn bilmeymiz. Bizding birde-bir mamanymyz, inspektorymyz, memlekettik qyzmetshimiz kire almaydy. Yaghny ailaq tolyghymen reseylikterding qolynda. Ekinshiden, Bayqonyr qalasy qazaqtyng jerinde, elinde túr. Túrghyndarynyng 60 payyzdan astamy - qazaqstandyqtar. Biraq jalgha bergen dýniyening ishinde bolghannan keyin, halyqtyng tolyqqandy qazaqstandyq qúqyqtary iske asyp jatqan joq. Endi júrt sony talap etude. Ol - bilim alu, júmysqa ornalasu, túrghyn ýy jaldau, zeynetaqy alu jәne t.b. әleumettik mәseleler. Bayqonyrdyng ekonomikasy, halqynyng әl-quaty elimizdegi basqa qalalarmen salystyrghanda tómendeu. Óitkeni, onda jekeshelendiru jýrgen joq. Basqa qalada túratyndar pәterin, dýkenin, meyramhanasyn jekeshelendirdi. Bizneske qosyldy. Ósip-óndi. Biraq Bayqonyrda eshtene ózgergen joq. Agenttik tóraghasyna saual qoyghanda da «Osyghan uaqyt keldi ghoy» degendi aittyq.
Biz 16 jylda gharyshty iygeruge bet búrdyq. Ýlken memlekettik baghdarlama, zang qabyldadyq. Agenttik qúrdyq. Aqsha, shtat bólindi. Júmys istep jatyrmyz. Demek, Qazaqstannyng gharysh salasy boyynsha bolmysy, mәrtebesi, bolashaqqa degen kózqarasy ózgerdi. 16 jyldyng ishinde Resey, Fransiya, Singapur, AQSh, Qytay siyaqty gharyshty iygergen elderding qataryna kirdik.
Reseylikter ketse, Bayqonyr qúlap qalmaydy. Ony kóteruge Qazaqstannyng budjetining mýmkindigi bar. Odan qorqatyn eshnәrse joq. Al ailaqty birlesip paydalanuymyz kerek. Sebebi, reseylikterding ony tastap bir kýnde kete qalatynday mýmkindigi joq. Birinshiden, olar da aqshasyn eseptep otyr. Ekinshiden, halyqaralyq dengeydegi moynyna alghan mindettemeleri bar. Búdan 10-20 jyl búryn әlemdik qauymdastyq aldynda shartqa otyryp, qol qoyyp, mórin basqan Resey ol kelisimdi qalay búza alady? Onyng ýstine, basqa úshyratyn ailaghy joq. Sondyqtan, olar kete almaydy. Al biz sony paydalanyp, seriktestik dengeyine shyghuymyz kerek. Oghan qosa, 1994 jyly 115 mln AQSh dollary degen tәp-tәuir aqsha edi. Qazaqstannyng budjeti býgingi tanda 6,5 trln tengege jetkende, ol óte kýlkili aqsha bolyp qaldy. Yaghny zaman da, bizding mәrtebemiz de ózgerdi. Endeshe, Bayqonyrdyng óz zandarymyzgha ótetin baghytyn belgilep, qadamyn aqyryndap bastauymyz qajet.

"Jas qazaq" gazeti