«Abay kz» «Qazyghúrt» baspasynyng diyrektory Temirghaly Kópbaevtyng demeushiligimen atalghan baspadan   28 jasynda iz-týzsiz joghalyp ketken aqyn Ádil Botpanovtyng «Ómirzaya» atty kitaby shyqqanyn habarlaghan bolatyn.

Jaqynda aqynnyng tughan jeri - Qyzylordada sol kitaptyng túsaukeseri ótti. Ábdilda Tәjibaev atyndaghy kitaphanada ótken keshti  arqaly aqyn, Ádilding jaqsy aghasy  Shahizada Ábdikәrimov jýrgizdi. Akterler, studentter aqynnyng ólenderin oqyp, әn-jyr tógildi. Kesh qonaghy, kitapty qúrastyrushy Bauyrjan Babajanúlynyn:  «Ádilding kitabynyng taghy 1 myng danasyn shyghartyp alyp, kitaphanalar arqyly taratsaq...» degen úsynysyn keshti úiymdastyrushylardyng biri, belgili kәsipker, oblystyq mәslihattyng deputaty Núrmúrat Ermanov birden qoldap, qarjysyn ózi kóteretinin mәlimdedi.  «Syr-media»  JShS diyrektory, Ádilding dosy Amanjol Ongharbaev aqynnyng publisistikalyq dýniyelerin de jinaqtap, kitap qyp shygharu jóninde oy tastady. Ádilding әkesi Ánuarbek aqsaqal: «Kitapty kórip, balamdy kórgendey boldym» - dep kózine jas alsa, jary Gýlsim Botpanova: «Biz әli ýmitimizdi ýzgen joqpyz. Joghalghan kisining aldymen zaty tabylyp ýiine «kelse», keyin ózi de oralady degen yrym bar ghoy, mine, kitaby keldi, endi Ádilding ózi de kep qalar...» - dep jýrek lýpilin jetkizdi. Aqynnyng qyzy Meruert pen úly Aqnazar әkelerining ólenderin oqydy.

«Abay kz» «Qazyghúrt» baspasynyng diyrektory Temirghaly Kópbaevtyng demeushiligimen atalghan baspadan   28 jasynda iz-týzsiz joghalyp ketken aqyn Ádil Botpanovtyng «Ómirzaya» atty kitaby shyqqanyn habarlaghan bolatyn.

Jaqynda aqynnyng tughan jeri - Qyzylordada sol kitaptyng túsaukeseri ótti. Ábdilda Tәjibaev atyndaghy kitaphanada ótken keshti  arqaly aqyn, Ádilding jaqsy aghasy  Shahizada Ábdikәrimov jýrgizdi. Akterler, studentter aqynnyng ólenderin oqyp, әn-jyr tógildi. Kesh qonaghy, kitapty qúrastyrushy Bauyrjan Babajanúlynyn:  «Ádilding kitabynyng taghy 1 myng danasyn shyghartyp alyp, kitaphanalar arqyly taratsaq...» degen úsynysyn keshti úiymdastyrushylardyng biri, belgili kәsipker, oblystyq mәslihattyng deputaty Núrmúrat Ermanov birden qoldap, qarjysyn ózi kóteretinin mәlimdedi.  «Syr-media»  JShS diyrektory, Ádilding dosy Amanjol Ongharbaev aqynnyng publisistikalyq dýniyelerin de jinaqtap, kitap qyp shygharu jóninde oy tastady. Ádilding әkesi Ánuarbek aqsaqal: «Kitapty kórip, balamdy kórgendey boldym» - dep kózine jas alsa, jary Gýlsim Botpanova: «Biz әli ýmitimizdi ýzgen joqpyz. Joghalghan kisining aldymen zaty tabylyp ýiine «kelse», keyin ózi de oralady degen yrym bar ghoy, mine, kitaby keldi, endi Ádilding ózi de kep qalar...» - dep jýrek lýpilin jetkizdi. Aqynnyng qyzy Meruert pen úly Aqnazar әkelerining ólenderin oqydy.

Biz tómende sol keshting aldynda Ádilding dostary -  Dýisenbek Ayashúly men Elubay Áuezovterdin  oblystyq «Syr boyy» gazetine shyqqan «Jyr jazyp oralam dep edin...» atty maqalasy men keshte oqylghan «Ol keledi...» atty ólenin úsynyp otyrmyz.

JYR JAZYP ORALAM DEP EDIN...

Men joghary mektepke kesh týstim, ózim­nen segiz jas kishilerding «qúrdasy» bol­dym.

Birinshi kursqa kirgen jylym, mamyr aiy shyghar, kýn búlynghyrlau, aspannyng kók tegeshi kópirip túrghan.

- Seni Ádil degen bir bala izdep keldi, kóshesin, ýiin aitty, jolyqsyn dep ketti, - dedi kireberiste kezdesken bir topta oqityn Qarlyghash. Júqa sómkesimen tóbesin qalqalap jýgire jóneldi.

- Ol kim eken? - dedim aiqaylap.

- Bilmedim, aqyn shyghar, - dedi qyz qayrylmaghan kýii.

... Sodan sol aitqan meken-jaygha bar­dym. «Aqyn shyghar» degen sóz aidap әkeldi. Aldymnan denesi shiraq, dudar bas qara jigit shyqty. Ekeumiz tez shýiirkelesip kettik. Biraz nәrsening jayyn terenirek biletini bayqaldy. Ázil-qaljyn, qaghytpa­ny sóz arasyna iyne sabaqtaghanday jym­das­tyryp jiberedi.

- Osy dәiis degen sóz qazaqsha ma? - dedi ol әngime ýstinde.

Sol sózdi qazaqsha emes dese, qyzyl­kenirdek bolghansha aitysar edim, biraq mening dәlelim joq eken.

- E-e, qazaqsha emey, ne?

- Ol nemisshe ghoy, - dedi Ádil, - Fiy­lo­sofiyada deistik kózqaras degen bar, olar eki jaqty pikir ústanady. Qúday bar deydi, biraq tabighat qúdaygha baghynbaydy, evo­lusiya arqyly damidy deydi. Keshe ins­tituttyng qabyrgha gazetinen Shoqan turaly ólenindi oqydym. Búl sózdi qazaq­qa sol Shoqan sekildi shet ilimin menger­gender әkel­gen siyaqty. Áyteuir biz eki sóilegen adamdy «dәiis» deymiz ghoy.

Ádil osylay dedi. Múny bizge Ábilaqov aghay neghyp aitpay jýr eken dep oiladym. Ózimnen jasy kishi balang jigitting bilim­pazdyghyna pәlen dey almadym.

Sol kýnnen bastap ekeumiz egiz qozyday otyqtyq. Men ony óz dostarymmen tanys­tyrdym. Solardyng ishinen oghan únaghany Elubay men Amanjol boldy, keyindeu Erbolat qosyldy. Qyzdardan Elena men Qarlyghashty, Gýljahan men Sholpandy erekshe syilady. Bәrimiz bir keshken sol dәuren qazir deistik taghdyrdyng taramys qolynda ketti, alaqanynyng jyluy joq.

Jaqsy óleng jazdym dep jýgirip Ádilge baram. Únatpasa eshtene demeydi, únatsa «eger ólendi ekeulep jazugha bolsa, onda senimen birlesip jazar edim» deydi. Ony da kýldiru ýshin aitady. «Esenindi, Rubsovty oqydyng ba?» dep súraydy sosyn. «Onda mә, oqy, orys aqyndary tereng keledi» dep maghan olardyng jinaqtaryn beredi. Sóitip men Sergey men Nikolay arqyly til syndyrdym. Sol kitaptar әli kýnge deyin tórdegi sóremde túr. Sol kezde mende әri ketse on-on bes qana kitap boldy, al, onyng ýiindegi kitaphanasy bay eken. Orys, qaraqalpaq, ózbek klassikterining shyghar­ma­lary tizilip túrady. Sonda Ádil jiyrma bir jasta, biraq jighan-tergenine qarap instituttyng professory eken deysin.

Daryndy degen sózge maldanyp,

Qalaysha kóp jyl tózgem aldanyp?!

Jýrgende bәri alda dep әli

On toghyz artta qaldy «ә» dep, әni... - deytin óleni bar Ádildin. Qúday-au, qalay erte eseygen. «Otyz toghyz artta qaldy», «qyryq toghyz artta qaldy...» dep san úrghan sekildi netken sara keude búl!?

Shynynda ol bәrimizden eresekteu sekildi kórinetin. Tez oilaytyn, jyldam sheshim aitatyn. Onyng aitqany da dúrysqa shyghyp túrady.

1995 jyly Abaydyng 150 jyldyghyna oray oblysta aqyndar mýshәirasy ótti. Qomshabay Sýienish, Áskerbek Rahymbek­úly syndy serkelerden bólek osy ónirdegi ýlkendi-kishili barlyq aqyn qatysty.

- Birinshi, ekinshi oryndy ekeumiz ala­myz, - dedi Ádil.

Men jýreksinip túrdym. Qatysushy­lardyng ishinde 5-6 kitaby shyqqan saqa aqyndar da bar. Sol mýshәiranyng qory­tyndysy Ádil aitqanday boldy, ol - birinshi, men - ekinshi.

Ádil ózining ishki quatyna senetin. Onyng ruh kýshi orasan edi. Ekeumiz ólendetip, týn qatyp, kóshe kezip jýre beretinbiz.

- Ánebireuler búzaqylar ghoy, ainalyp óteyik, - deytinmin.

- Qazir solardyng qasyna baryp ekeu­miz jagha ústasa keteyik, sosyn olar bizdi ajyratyp, jalynyp jýrip shygharyp salady, - deydi ol kýlip.

Shynynda Ádil kez kelgen beytanys kisimen búrynnan tanitynday tildesedi. Dauys yrghaghy kimdi bolsa da iyirimine tartyp túratyn. Onyng osynday erekshe tylsym qasiyetteri ólenderinen de kórinis tapty. Keyde men oghan eliktep jazatyn­myn.

- Saghan óleng arnadym, - dedim birde.

- Oqyp kór.

Oqydym:

... Dana ah úrdy,

Kenge syya almay.

Jalghan-jahildi,

Mýlde sýie almay.

Sory bes eli,

Baghy jary uys.

Nendey kýy keshedi,

Mendey dәruish?!

... IYsintip imanym,

Kórpeme kósildim.

Dýr-dýnie didaryn,

Keudeme kóshirdim.

- Búl ólendi Ádilge deme, Ádilge aitqanym de, - dedi ol. Taghy da tauyp ketti.

***

Bir kýni edi.

- Mening alysqa ketip qalghym keledi, - dedi.

- Qayda?

- Áyteuir alysqa. Alansyz jatyp әli eshbir aqyn jazbaghan óleng jazsam ba deymin. Mylqaudy sóiletip, soqyrdyng kózin shayday ashatyn.

- Onsyz da myqtysyng ghoy.

Ol mening búl sózime mәn bergen joq.

- Sosyn qaytyp oralam...

***

Filosofiyada jan men tәn ýndestigi degen bar. Eger osy ekeui ýndes, ýilesimdi bolsa, onda adam sananyng joghary saty­syna kóteriledi. Jany ash, tәni toq adam rahatty sezine almaydy, aurudyng qamy­tyna kiyligedi.

Men biletin Ádilding jany men tәnining ýilesimdigi onyng taza sóilep, taza jýretin, tipti kiyimine de qylau shaldyrmaytyn ómir saltynan birden-aq kózge úratyn. Onyng janyn jabyrqatqan bir nәrse boldy, ol - taghdyrdyng әdiletsizdigi.

Bir jyldary biz bir gazette, «Aqmeshit aptalyghynda» birge júmys istedik. Újym­da G. degen qyz bar edi. «Atadan birge tughan alty úldy araz qylghanday» kórikti bola­tyn. Sol arudy kýn núrynan qyzghanghan jel jetektedi me, óz denesin shaqyrlaghan shoyynnyng astyna tastady. Songhy kýni temir joldy jaghalap kóp jýripti. Kór­gender alystan bir qarap óte beripti. Qú­day-au qolynan ústap júbatatyn bir sýlder tabylmaghany ma?

Ádil osy oqighagha baylanysty gazetke «Sen ketti dep sendire almay ózimdi...» degen shaghyn ghana azaly sóz jazdy.

- Eger Taghdyrda jýrek pen qúlaq bolsa, ómirding býkil toyyn qiyayyn, myna bir qiyanatyndy qaytyp al der edim...

Osylay degeni esimde. Ol sonda jalghan­daghy barlyq qasiretterdi óz janynyng otyna salyp órtep otyrghanday kýide edi.

***

Kónildi bolatyn.

- Men kitap shygharsam, ol «Ómirzaya» dep atalady, - dedi.

- Júldyz ba?

- San myng júldyz bir bólek, Ómirzaya bir tóbe...

- ?!

***

Sabyrhan salmaqty qalpyn joghalt­qan, basqyshpen empendep kóterilip kele jatyr. Qoyny toq, ne de bolsa, bireu bir­dene bergen.

- Ádilding kitaby, Ádilding kitaby!

Osy sóz jalt búrdy meni. Jaghalasyp júmys kabiynetine kirdim. Súradym ba, әlde ol ózi al dedi me, ol arasyn qaydam, alaqanday kýlgin týsti kitapty keudeme basa berdim.

«Aynalayynym-ay, qayda jýrsing sen?! Nege osynsha uaqyt... nege... Jyr jazyp oralamyn degening osy ma, әlde...» Sartap saghynysh keudemnen emes, kózimnen mólt ete qaldy...

***

«Ómirzayany» jiyp-terip aqyn Bauyr­jan Babajanúly әzirlepti. Ólening bayandy bolsyn, ómiring ayauly bolsyn, Bәuke. Ádil - ómirshen, oralamyn degen. Taghy da onyng aitqany kelsin...

Dýisenbek AYaShÚLY.

 

 

OL KELEDI

Ádil Botpanovqa

 

Qansha arman bar-dy aldynda,

Jýrekke zapyran, tolady u.

Erkelep bolsang taghdyrgha,

Kerek te shyghar oralu.

 

Aylaryng jylgha úlasyp,

Shertedi kýiin jýz perne.

Týsinbey jýrmiz rasy -

Joghalghan sen be, bizder me?

 

Týsire berme múndy eske,

Shólmek te bir kýn synady.

Úzaghan sensiz jyr-kóshke,

Birdene jetpey túrady.

 

Saghyntqan Syrdyng jeydesi,

Almaty tar bop «shataq úl».

Ólen-jyrdaghy beynesi -

Bayraghy bólek bahadýr.

 

Taghdyryng tartsa qily syn,

Baq ýnsiz qalyp, jylar bau.

Ádil-au, onay deymisin,

Ózinsiz keshte jyr arnau.

 

Biliner әli-aq deregi,

Jyryn sýi, onyng dosyn sýi.

Oyda joq bir kýn keledi,

Bizderge syilap tosyn syi.

 

Qansha arman bar-dy aldynda,

Jýrekke zapyran, tolady u.

Erkelep bolsang taghdyrgha,

Kerek te shyghar oralu.

 

Elubay Áuezov, Qyzylorda qalasy,

21. 12. 2012