Júma, 22 Qarasha 2024
46 - sóz 2865 3 pikir 27 Qazan, 2022 saghat 13:42

Enbek er atandyrady

Keshegi kelmeske ketken Kenes Odaghyn qansha kýstanalap, qaralaghanmen zamanynda onyng da ózine tәn artyqshylyqtary bolyp edi-au. Ol kezde biz bala edik, solay bolsaq ta kisi enbegin baghalaugha baylanysty sharapatty sharalardyng shet-shepirin kózimiz kórdi. Tipti, kenestik kezeng adamdy enbegine qaray baghalaudyng ghajap ýlgisin jasady dese bolady. Áriyne, ol dәuirdi aitsa, qyzyl týs kórgen ispannyng búqasy qúsap shorshyp týsetinder de jetip artylady. Ángime ol jayynda emes, әriyne. Dese de, jaqsy nәrseni jaqsy dep aitu – paryz!

Keyingi kezde preziydent Qasym-Jomart Toqaev birshama el ardaqtylaryn «Qazaqstannyng Enbek Eri» Altyn júldyzymen marapattaghanynyng kuәsi boldyq. Bylayghy júrt «Bekejan» beynesinde tanityn akter Asanәli Áshimov, «Áliya» degen jalghyz әnmen әlemdi auzyna qaratqan әnshi Roza Rymbaeva, «Jaylaukól keshteri» tuyndysyn bas qosqan jerde ekining biri aitatyn kompozitor Iliya Jaqanov, bar sanaly ghúmyryn qazaq tilining mәselesine júmsaghan aqyn Múhtar Shahanov, osy Altyn júldyz keshe ghana keudesin jarqyratqan jazushy Dulat Isabekovty kim kemitedi? Dúshpany bolmasa, dosy kemite almaydy. Salystyrmaly týrde aitar bolsaq búl tizim tym az, kóp dep jýrgender aman bolsyn. Al mening ýnemi kónilimde túratyn, oiymdy on orap jýretin bir әttegen-ay bar. Shirkin, osy erenderge әlgi ataq kemi on-on bes jyl búryn berilgende ghoy. Nege? Adam balasy eseli enbegining jemisin enkeyip, egde tartpay túryp jegenge ne jetsin?

Qosh, sonymen, sol aita beretin Kenes Odaghy túsynda enbegin tym erte, tipti mektep qabyrghasynda oqyp jýrgende de baghalaudyng ghajap ýlgisi bolypty. Mine, sonyng jarqyn mysaly. Áueli «Enbek Eri», keyinnen «Sosialistik Enbek Eri» degen joghary ataqty Odaqtas on bes Respublika arasynan Qazaqstan egemen el atanghangha deyin 20747 adam alsa, sonyng Qazaq SSR-ne tiyesili bolghany 1803 ataq. Atalmysh joghary marapatty RSFSR men Ukrainadan keyin kóp iyelengen biz ekenbiz. Sodan jaman boldyq pa? Negizgi aitayyn degenim de ol emes edi. Shart boyynsha «...prisvaivaetsya lisam, kotorye svoey osobo vydaysheysya novatorskoy deyatelinostiu» dep belgisi bekitilgen sol ataq 1949 jyly mektep jasyndaghy ýsh oqushygha: maqta jinaghany ýshin degen jeleumen tәjik balalary Mahmud Ishnazarov pen Tursunaly Matkazimovqa, sonday-aq shay japyraghyn ónimdi tergen enbegin eskerip gruzin qyzy Natella Chelebadzegha berilipti. Mine, sayasat, qogham mýshelerin buyny qatpay túryp jappay enbekke bauludyng iydeyasy men jalpygha arnalghan, alysqa baghdarlanghan ozyq iydeologiyasy. Al biz ataq alghan jasqa «Tirep túrghan bireui bar shyghar?» dep dýr ete týsemiz. Dese de, ol әngimening aitylar jeri búl emes.

Al endi Jaratushy jalghyzdan basqa tirep túrghan eshkimi joq, qazaq últyn, Qazaqstan memleketin kýlli jer sharyna, әlem júrtyna әigili etken ghasyrda tuatyn qúbylys әnshi Dimash Qúdaybergenning әlgi maqta tergish tәjik balalary men shay japyraghyn jinaghysh gruzin qyzynan qay jeri kem? Ony aitasyz, Kenes Odaghy túsynda әlgi ataqty ýsh dýrkin alghandar da boldy ghoy. Bizding Dimash sol «Qazaqstannyng Enbek Eri» ataghyn ýsh mәrte iyelenuge layyqty enbegi eresen erenning biregeyi. Qazaqta dәl osynday eki Dimash bolsa, búlay demegen bolar edim. Eger biz qazaqty kisining etken enbek, tókken terin der kezinde baghalaytyn órkeni ósken júrt qatarynan eseptesek, osy Altyn júldyzdy Dimash Qúdaybergenning keudesinen kórgim keledi.

Búl kýnde zamannyng kelbeti ózgerdi, oghan qosa týsinik atauly da basqa arnagha búryldy. Olay bolsa, biz de ózgereyik, tanym-talabymyzdy ózgerteyik, aghayyn. Dimash, onsyz da enbegimen әlem júrty aldynda er atanghan oghlan. Endi tek sony Qazaqstan Respublikasy preziydentining resmy týrde bekitui ghana qalyp túr. Bolatyn elding úldary birin biri batyr deytin. Basqany bilmeymin, últyna ónerimen ónege shashqan Dimashjan naghyz batyr, óz salasynyng novatory – Enbek Eri! Qúday dýnie didarynda joq erekshe ónermen jarylqaghan balagha «Enbek Eri» ataghyn qimaytyn nesi bar?!

 

Berik Jýsipov

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1455
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3218
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5264