Qostanaydan qos birdey aqyn bauyrym habarlasty. «Ótken joly Torghaydaghy úly jiynda bir jaqsy úsynys, qaperge alarday oy aityp ediniz. Biz sony qostap, kótermelep, qoldau kórseteyik desek, eshbir BAQ betinde jaryq kórmegen siyaqty. Osy jaghyn eskerseniz eken» depti. Shynynda eskererlik oy edi, eriksiz qolgha qalam aldyq.

Tótenshe jaghdaygha baylanysty keyinge qaldyrylghan Alash kósemi Ahannyng toyy qazannyng bir janasynda Torghayda bir-aq kýnde dýrkirep ótse de, bir jylgha tatyrlyq janalyq-jaqsylyqtarymen jan jýregimizge jazylyp qaldy. Osydan otyz jyl búryn aragha attay alpys jyl salyp  «aqtalghan» Ahandy tughan júrtymen qauyshtyryp Torghayda ailap jýrgen kýnderimiz jadymyzda janghyrdy. Otyz jyl búrynghy Torghay Eli (osy attas ensiklopediyamyz da jaryqqa shyqqan) qanday edi?!. Otyz jyl búryn biz qanday edik?!. Ótip bara jatqan ómir, dóngelengen dýnie deymiz de...

Bir kýndi aldymyzgha salyp jetkendikten Torghay basyndaghy A.Baytúrsynúly men M.Dulatúlynyng әdeby muzeyin әbden araladyq. Shiyrek ghasyr búryn osy muzeyding jasaqtalyp jatqanyn kózben kórip, qol kómegimizdi de bergenbiz. Janarghan, janghyrghan múrajay jútynyp-aq túr. Qos alyptyng ghana emes, kýlli Torghay ólkesining shejireli jylnamasy! Erdi eli tughyzady, kóne de jana Torghaydan kimder týlep úshpady deysiz?!.  Alash qayratkerlerining shoghyry... Júldyzdy Aqyndar sherui... Oqymysty Ghalymdar alqasy... Túlghalar túnbasy, Túnghyshtar alleyasy... Kiyeli Torghay topyraghyna eriksiz basyndy iyesin.

«Ahmettanu: kýngeyi men kólenkesi» atty ghylymy bayandama jasadyq. Áriyne, qazaqpyz ghoy, kem-ketikti tizbelep úly toydyng shyrqyn búzu әbesteu is, әitsede tirligimizdegi әsire nauqanshyldyqty, ghylymdaghy jadaghay jasandylyq pen pәtuәsizdeu jalghandyqty aitpasymyzgha taghy bolmady. Torghay-Qostanay tughyzghan taghy bir qayratker alyp túlgha Múhametjan Seralinning de biyl mereyli 150 jyldyghy ekenin eske saldyq. «Alash» partiyasyna úitqy bolghan «Qazaq» gazetinen eki jyl búryn irgedegi Troiski shaharynda jalghyz ózi qazaqtyng túnghyshy  – «Ayqap» jurnalyn shygharghanyn úmytugha bolar ma?!. Aqiqatyn aitsaq, bolashaq publisist, daryndy redaktor Ahannyng qalamgerlik hәm qayratkerlik túsauyn kesken osy «Ayqap» pe?!. Onyng qalamyn úshtaugha septesken qandasy, qúrdasy ózi aqyn, ózi jurnalist  Múhang edi ghoy. Al qazaqtyng túnghysh gazeti qaysy degende sonau 1911 jyly qiyrdaghy Orda men Oralda «Qazaqstan» basylymynyng kindigin kesken Eleusiz Búirinnyn, Ahang men Múhannyng taghy bir qúrdasynyng esimi eske oralady. 1925 jylgha shekti «qyrghyz» atanghan últymyzdyng atyn aqpatsha zamanynda tura atap, memleketin týstep tu qylghan sol Túlghagha qanday qúrmet kórsete aldyq?!. «Qazaqstanyn» jauyp, Qazaqstannan qudyq. «Alashshyl», «halyq jauy» degen ghaybatty aryzdardy qyr sonynan boratyp, qiyrdaghy Dushanbede qyzy ekeui birdey 1933 jyly bir ýzim nangha zar bolyp, ashtan qatty emes pe?!. Saltanattyng ýstinde osynday-osynday salmaghy auyrlau oilardy da aitugha tura keldi. Kim bilipti, mýmkin Jana Qazaqstanymyzgha jalpaq, jalpylama maqtau emes, syn-synaqtar da keregirek shyghar.

Al endi úsynymyzgha kelsek, ony sonau 2013 jyly Qostanay tórinde talay aitqanbyz, shendilerding ózin úiytyp, maqúldatqanbyz. «Qazaq» gazetining (1913 – 1918) ghasyrlyq mereytoyyn ótkizbek bolyp Qostanay qalasynda birshama әure bolghan kezderimiz bar-túghyn. Biraq...

Ózge júrty kóbirek, óz tilin tórge shyghara almaghan  Qostanaygha qazaqtyng últtyq qúndylyqtaryn asqaqtatatyn naqyshtar kerek-aq. Qostanay oblysy әkimdigining ghimaraty aldynda biyik tik shanshylghan túghyr (stella) túrghyzyp, qos qaptalyna qos kitap – «Ayqap» pen «Qazaqty» beynelesek degen úsynymyz sol kezde aitylyp edi. Búl úsynys әli de kókeyimizde túr. Sol sebepti ýlken minberden, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng Tóraghasy  men Qostanay oblysy әkimining aldynda taghy da aityldy...

Key oblys ortalyqtaryna bara qalsanyz, kónil sýisinedi, menmúndalap sol ólkening pasportyna ainalghan Túlghalardyng eskertkishi qasqayyp túrady. Atyrau oblystyq әkimdigining aldynda – Súltan Beybarys, Oralda – Syrym Batyr, Aqtóbede – Han Ábilqayyr... Sonda deymiz ghoy, Qostanayda nege bir ghasyr búryn alty million Alash balasyn órge, órkeniyetke sýiregen «Ayqap» pen «Qazaq» ardaqtalmasqa...

Sovet zamanyndaghy itten kóp (kompartiya gazetteri) «Iskra» men «Pravda» ataulary esinizde me? Nege biz «Qazaqstan», «Ayqap», «Qazaq», «Saryarqa»... ataularyn, Alashtyng atauly datalary men aighaqty isterin (mәselen, «Alashtyng birinshi siyezi», «Qazaq komiyteti», «Alash әskeri», «Oyan, Qazaq», «Masa», t.b.) kókke kóterip, jýregimizge sindirip, danghyldarymyz ben parkterimizge, baqtarymyz ben kafelerimizge, mektepterimiz ben meshitterimizge bermeske...Kim bilipti, qazan auzy joghary, ol kýnderge de jetermiz.

Qostanaydan ýshkil habar joldaghan qos birdey aqyn bauyrym osy bir úsynysty taghy bir tiriltip, ruhany oigha qozghau saldy.

Gharifolla Ánes

Abai.kz