Sayasatta múnyng saldary auyr bolady. Zang ýstemdigi men tendik-tejemelik jýiesi әlsiz elde biylik basyndaghylar krizis ýshin aldymen sayasattaghy opponentterin janshidy, keyin qúqyq qorghaushylardy qudalaydy, sodan ótip jurnalisterge kiyligedi. Bәrin janshyp bitken son, eldegi býkil mәselege halyqtyng ózi kinәli bolyp shyghady, halyq qarsy shyghyp narazylyq tanytsa, ainalasyndaghylardy aiyptaydy (kozel otpusheniya), tek ózin kinәli dep tappaydy.

Ukrainagha soghys ashqan Putin de búl halge bir kýnde kelgen joq. Eng sonynda kóringendi «shetel agenti» dep tanyp, paronoyagha berildi.

Syrttan da, ishten de jau izdeuding belgisin Qazaqstannyng biyligi de jiyi-jii bayqatyp keledi.

Qantardan keyin el preziydenti Toqaev «ózin erkin baspasóz qúralymyz dep sanaytyndar» dep bir aitty, Aydos Sarym siyaqty biylik ainalasynda jýrgender «sottau kerek» dep bir aitty.

Al endi býgin Manghystau oblysyna saparynda Toqaev túspaldap óktem sóiledi. Sózin tolyq keltireyin:

***

«Songhy birer aida elimizding memlekettik aqparattyq jýielerine kiybershabuyl jasala bastady. Múnday әreketter, әsirese, qazirgi nauqan kezinde kóp boldy. Biz búghan jol bermeymiz, jalghan aqparattyng taratyluyna tyiym salamyz. Biz qasterli Tәuelsizdigimizdi qorghau ýshin bәrine dayynbyz. Men búghan deyin «Últtyq mýddeni aspen de, taspen de qorghaymyz» degen edim. Búl qaghidatymyz eshqashan ózgermeydi. Eldegi túraqtylyq pen qauipsizdikke ainalamyzdaghy geosayasy ahualdan bólek, óz ishimizdegi ahual da airyqsha әser etedi. Elge iritki salyp, alauyzdyq tughyzatyndar óz ishimizde de, syrtta da bar. Ár nәrsege nemqúrayly qarap, jaybaraqat jýruge bolmaydy»

***

Osynyng aldynda memleket basshysyna túspaldap sóilegen jaraspaytynyn jazghanmyn. Jaraspaydy emes, búlay sóileu – qogham ýshin qauipti. Búl – adamnyng óz-ózin sebepsiz shekteuine, eger erkin sóz jarshylary turaly aitsa, ishki senzuragha iytermeleytin qadam. Sonday-aq, zang ýstemdigi tolyq ornamaghan qoghamda qúzyrly organdargha, biylik iyerarhiyasynda tómen túrghandargha teris signal ne zansyz әreketke barugha túspaldap búiryq beru ispetti.

Kiyber shabuyldy aita kele dezinformasiyagha kóship ketkenin týsininkiremedik. Kiyber shabuyldyng saldarynan sayttar búghattalyp jatyr emes pe, onyng búrmalanghan aqpar taratugha qatysy qansha?

«Jalghan aqparattyng taratyluyna tyiym salamyz» deydi. Qylmystyq kodekste «jala jabu» baby men әkimshilik kodekste «ar-namysqa qol súghu» baby túrghanda múnday sózdi aitudyng qajeti ne? IYә, internet dәuirinde jalghan aqpardyng tarauy qalypqa ainalghanday, biraq zang ýstemdigi men tendik-tejemelik jýiesi әlsiz memlekettik basshysy búlay aitqanda, búl әdette sóz erkindigine tóngen qauip retinde qabyldanbay ma?

Dauly jaghdayda aqparattyng jalghan ekenin kim anyqtaydy? Biylik anyqtaydy. Al biylik ózine qatysty aqparatqa kelgende әdil bola ala ma? Búl tәuelsiz búqaralyq aqparat qúraldaryn, azamattyq qoghamnyng belsendi mýshelerin qudalaugha әkelmey me?

«Elge iritki salyp, alauyzdyq tughyzatyndar óz ishimizde de, syrtta da bar. Ár nәrsege nemqúrayly qarap, jaybaraqat jýruge bolmaydy» deydi.

Aqordanyng týsinigindegi «iritki men alauyzdyq» jalpy adamgha ortaq «iritki men alauyzdyq» úghymdaryna sәikes keletinine kepildik bar ma eken? Sәikes kelse, onda nege ashyp aitpaydy? Nege iritki salushylar men alauyzdyq tudyrushylardyng atyn atap, týsin týstemeydi?

Saylanyp alsa, jeti jyl qudalau astynda ómir sýrmeymiz be? Osy súraqtar alandatady.

P.S. Toqaev biylikti úzaq otyrsa, erte me, kesh pe qazir qasynda jýrgenderding keybiri jýieden shyghyp qalady. Sol kezde búl azamattar «basynda onday emes edi, keyin búzylyp ketti» dep jýrmey me eken. Bir kezde Nazarbaevtyng qasynda jýrip, shuaghyna bólenip, keyin ol preziydenttikten ketkende ony jamandaugha kóshkender bar edi ghoy. Al shyndyghynda, Nazarbaevqa kýdik keltirgender jaghdaydyng osylay ayaqtalaryn 90-jyldary-aq aitqan siyaqty.

Darhan Ómirbek

Abai.kz