«Qalay, bratan, normalino ma?» dep ýsh sózding ekeuin orysshalap aitatyn qazaqsyz ghoy, taqyrypty «slishkom kategorichno» qoyypty dep taghy da orysshalasanyz óziniz biliniz. Biraq býgingi Qazaqstandaghy azyn-aulaq qazaqshasy bar telearnalar qazaq tilin orysshanyng tip-tike audarmasyna ainaldyryp, әbden berekesin ketirgeni ras. Qazaq telearnalaryndaghy qazirgi qazaq tili ózining Qúday bergen býkil rayy men shyrayynan, qaharlansa qara tasty qaq aiyrghan ótkirliginen, jadyrasa janyndy baqyttyng balmaghaz buyna balqytatyn әsem әuezinen júrday boldy. Tipti, onyng osy kýiining ózin teledidardyng qasan, resmy stiyline tәn nәrse ghoy dey salugha da bolar edi. Mәsele, odan góri qauiptirek ekendiginde bolyp túr. Sirә, qazaq tiline sonau orys patshalary, odan song kenestik Kremli basqarghan kezderde de dәl býgingidey qauipting qara búlty tóne qoymaghan shyghar. Qazir telearnalardan beriletin habar-oshar,  «janalyqtar» kezinde jәne kim kóringen «jýrgizushi» bolyp «jýrgizip» jatqan shou, әzil-syqaqtarda qazaq tili, qazaq sózi orysshanyng kserokóshirmesine ainaldy. Solardy kórip otyryp, Qúday keshirsin, myna qazaq orystyng tәrbiyesinde ósip kele jatqan bir balasy emes pe dep qalasyn.

«Qalay, bratan, normalino ma?» dep ýsh sózding ekeuin orysshalap aitatyn qazaqsyz ghoy, taqyrypty «slishkom kategorichno» qoyypty dep taghy da orysshalasanyz óziniz biliniz. Biraq býgingi Qazaqstandaghy azyn-aulaq qazaqshasy bar telearnalar qazaq tilin orysshanyng tip-tike audarmasyna ainaldyryp, әbden berekesin ketirgeni ras. Qazaq telearnalaryndaghy qazirgi qazaq tili ózining Qúday bergen býkil rayy men shyrayynan, qaharlansa qara tasty qaq aiyrghan ótkirliginen, jadyrasa janyndy baqyttyng balmaghaz buyna balqytatyn әsem әuezinen júrday boldy. Tipti, onyng osy kýiining ózin teledidardyng qasan, resmy stiyline tәn nәrse ghoy dey salugha da bolar edi. Mәsele, odan góri qauiptirek ekendiginde bolyp túr. Sirә, qazaq tiline sonau orys patshalary, odan song kenestik Kremli basqarghan kezderde de dәl býgingidey qauipting qara búlty tóne qoymaghan shyghar. Qazir telearnalardan beriletin habar-oshar,  «janalyqtar» kezinde jәne kim kóringen «jýrgizushi» bolyp «jýrgizip» jatqan shou, әzil-syqaqtarda qazaq tili, qazaq sózi orysshanyng kserokóshirmesine ainaldy. Solardy kórip otyryp, Qúday keshirsin, myna qazaq orystyng tәrbiyesinde ósip kele jatqan bir balasy emes pe dep qalasyn.

IYә, mәsele qazaq tili ózining býkil bet-әlpetinen, ózining sóileu mәnerinen airylyp, orysshanyng tikeley audarmasyna ainalyp bara jatqanynda bolyp túr Qazaq tiline búryn-sondy múnday qater tóngen emes deuimiz de sodan. Al óz tili ózge bir tilding nemese orysshanyng audarmasyna ainalghan últ op-onay óz-ózinen joyylyp ketedi. Qazir, qazaqtar bir-birimen sóilese bastaghannan-aq sózdi «koroche», «normalino», «voobshem», «solay, bratan» dep sóilesedi. Ótkendi qozghamay-aq qoya túralyq, dәl býgingi Qazaqstanda qazaqtyng әlgindey shýldirlep, oryssha sóileudi әli kýnge sheyin әldebir artyqshylyghym dep oilauyna eki-aq týrli sebep bar. Onyng birinshisi: Jogharyda otyrghan biyliktegilerding týgelge juyq orystildi ekendigi. Olar el qazaqshagha kóship ketse, ózderining júmyssyz qalatynyn, «avtoriytetterinen» airylatynyn, oryssha tәrbiyelenip, oryssha tili shyqqan býgingi balalaryna qiyn bolatynyn jaqsy biledi. Sondyqtan da bizdegi býkil zan-zәkýn atauly oryssha jazylady da ol qazaqshagha sol kýiinde tәrjimalanady. Ony týsinu, migha toqu mýmkin emes. Sonyng «Egemen Qazaqstannyn» kórpedey-kórpedey betine qazaqsha audaryp bergen mәtinin oqyp otyryp, kýlerindi de, jylaryndy da bilmeysin.

Qazaqtyng tilining orysshanyng kóshirmesine ainalyp, múnday ayanyshty kýige týsuine eng basty kýnәhar, eger sot tilimen aitsaq, jauapker - qazaq teleanalary. Qazaq telearnalary eng aldymen qazaqtyng últtyq jandýniyesine, úrpaghynyng últtyq ereksheligining saqtaluyna adam aitsa nanghysyz, ólsheusiz kesirin, qyrsyghyn tiygizip otyr. Onyng bәrin dәleldep jatpay-aq myna bir ghana mysaldy keltirsek jetip qalatyn shyghar. Yaghni, Qazaqstan telearnalary Batystan әkelingen adam shoshyrlyq jyn-jypyrdy, qantógis, adamdy azaptap óltirudin, saldaqylyqtyn, hayuany jynystyq qatynastyng neshe aluan týri turaly azghyny kórsetilimder arqyly jaryq dýniyagha kózin jana ashqan qazaq sәbiylerin qalasa ata-anasyn da óltire salatyn sezimsiz bir maqúlyqqa ainaldyrugha júmys istep jatqan siyaqty kórinedi de túrady. Qazaqstandaghy jýzge tarta telearnalar qazaqqa qazaq tilin, dinin úmyttyryp, kim ekeni beymәlim bir últqa ainaldyrudyng basty qúraly  deuge tolyq negiz bar. Resey telearnalaryna sonshama erkindik pen efirlik kenistigin berip qoyghan Qazaqstannyng endi olargha toqtau salugha kýshi jete qoyar ma eken? Búl óz aldyna ýlken bir әngime. Al, telearnalardyng qazaq tilin ózining bet-beynesinen aiyryp,   orysshanyng audarmasyna ainaldyryp jibergeni turaly aitylyp ta, jazylyp ta kele jatqanyna talay jyldyng jýzi boldy. Átten, ne Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi, ne sol telearnalar basshylary tarapynan shara qoldanylmaq týgil, birde-bir jauap aitylghan emes. Sonau bir jyldary belgili jurnalist Qaynar Oljay ghana «Habar» arnasynda Bas redaktor qyzmetinde jýrgende til biledi-au degen jurnalisterdi stilidik redaktor degen qosymsha qyzmetke shaqyryp, apta boyy telehabarlardaghy til orasholaqtyghyn, qatelikterin jazyp әkelgen solardy әr dýisenbide 20-30 minut ózi tyndap, jurnalisterge eskertuler jasaytyn edi. Qazir býkil Qazaqstan telearnalary boyynsha qazaq tiline degen múnday janashyrlyqtyng úshyghy da joq. Ne jogharydaghylardyn, ne telearna basshylarynyng osynday kerenaulyghynyng kesirinen qazaqtyng qayran tili orysshanyng taq-túq audarmasyna kóshti. Kóp sozbay-aq, mynany qaranyz:

1. Eksportqa shygharu 500  million tengeni qúrady («Qazaqstan» 17.11.2012)

2. 2 metrdi qúraytyn shyrsha («Habar» 24.11.2012 j.)

3. Qaryz 132 mlr. dollardy qúrady («31» kanal, 25.10.2012j.)

4. Onyng zeynetaqysy 40 tengeni qúraydy.

5. Metronyng jolaqysy 80 tengeni qúraydy.

6. Biyiktigi 2000 metrden astamdy qúraytyn shyndy baghyndyrdy.

7. Dýkennen týsetin bir ailyq tabys ýsh jarym million tengeni qúraydy.

Búl ne, ózi kórip túrghan zatty, bolyp jatqan jaghdayatty jetkizip aityp beruge jurnalisting miynyn, oilau qabiletining jetkiliksizdigi, kemtarlyghy ma? Álde, orys ne istese sony istep, orys qalay sóilese, solay sóileuge daghdylanyp ketken qúlminezding kesiri me? Búl jaghy bizge beymaghlúm. Áytpese, osy keltirilgen 5-6 auyz sózding ishindegi «qúrady» degen sózding qanshalyqty qajeti bar. Qúlminez deytin sebebimiz, búl jerde orystyng «sostaviyl», «sostavlyaet» degen sózin alyp tastap-aq aita beruge jurnalisting «әlde qaytip ketermin» degen әlde sauatsyzdyghy, әlde qúlminezi ony eki jaqtan qyspaqqa alyp túr. Áytpese, búl sózderding birinshisin qazekeng «eksportqa 500 million tengening zaty shygharyldy», ekinshisin «eki metrlik shyrsha», ýshinshisin «132 mlr.dollar qaryz boldy», tórtinshisin «onyng zeynetaqysy 40 tenge, besinshisin «Metronyng jolaqysy 80 tenge», altynshysyn «Biyiktigi 2000 metrden astam shyngha shyqty» («baghyndyrdy» emes) dep tap-túinaqtay etip, naqpa-naq aitugha bolady ghoy. Al «Dýkennen aiyna ýsh jarym million tenge tabys týsedi» dese «nege «sostavlyaetty audarmadyn?» dep bir orys  qazaq arnalaryn sotqa berer me edi? Qazaqsha sóz saptau kezinde qara baqyrgha qajeti joq «sostavlyaet», «pokoriyl», «ojidaetsya» degenderdi orysshadan  «qúrady», «qúraydy», «baghyndyrdy», «dep kýtilude»dep audaryp otyrudyng týkke qajeti joq.  Mine, osy «qúraydy», «baghyndyrdy», «dep kýtilude», t.b.  tilimizdi әbden ala-shúbar, topalang tiygendey  býldirip jiberdi. Osy sózdi ýp-ýlken dap-darday adamdar da qoldanyp sóileytin boldy. Sebebi, teleekranda kórsetilgen, aitylghan nәrseler adam miyna, әsirese ne sóilep, ne qoyghanyna mәn bermeytin mәngýrtteu, qúlminezdeu adamdardyng miyna túp-tura әser etedi jәne sinip qalady. Taghy bir bayqaghanymyz, «jaqsydan ýiren, jamannan jiyren» degen maqaldy shygharghan qazaq ózi jaman nәrseni tez qabyldaydy eken. Sonyng bir mysaly, «janúya» degen sóz. Osyny qanday kórgensiz oilap tapqanyng qaydam, qazir qazaqtar «otbasy», «ýi-ishi», «shanyraq», «shanyraq astynda» degen qasiyetti, kiyeli sózderding ornyna «janúyany» «moda» qyp aldy. Búryn «normalino ma», «qalay, bratan», «sestrenkam», «babushkam», «bratym», «plemyanniygim» dep  tek jastar ghana «lәiliytin» siyaqty edi, qazir ýp-ýlken qazaqtar bir-birine solay sóileytin boldy. Al myna sózderdi әkesi de, sheshesi de qazaq, onyng ýstine qazaq jurnalistika fakulitetin bitirgen qazaq sóilep túr deuge qalay auzynyz barady:

1. «Ana men bala ólimi oryn aldy»;

2. «Ýilerdi qayta qalpyna keltiru baghdarlamasynan zardap shekken túrghyndardyng nazy qyzyp»;

3. «Artynan anyqtaghanymyzday, kók jelekti qúrtugha  berilgen qújattyng eshkimge berilmegenin aitty»;

4. «Jinalghan adam sany az»

5. «Belgisiz jaghdayda qaytys bolghan azamat 24 jastaghy Baqtybay auylynyn túrghyny eken».

6. Aksiyanyng jalghasyn tauyp jatqanyn esterinizge salamyn»

7. Qústar qiynshylyqtargha qaramastan óz balapandaryn shygharuda.

O zamanda bú zaman  qazaqtyn  ajal qúshqan adam turaly qayghyly habardy  «ólim oryn aldy» degenin estigeniniz bar ma? Búl   kәdimgi orekenning tilimen aitqanda «iymelo mesto», al «artynan anyqtaghanymyzday» dep otyrghany «kak vyyasnilosi pozje» degen orystan tughan qazaq balanyng sózi emes pe? Qazir osy taqilettes: «belgili bolghanynday», «keyin (nemese «búryn») aitylghanynday», «kórsetip otyrghanynday» siyaqty oryssha «kak stalo izvestno», «kak bylo skazanolardy» audarmalap sóileu keng etek alyp ketti. Búghan da eng aldymen osylay sóileudi qalyng qazaqtyng qúlaghyna sinirip jýrgen telearna jurnalisteri kinәli. Olar sonyng bәrin kóp «bas auyrtpay» orysshadan tәrjimalap alady da, bireui sampyldap, balpyldap, bireui shyr-shyt etip, endi bireuleri jau quyp kele jatqanday aptyghyp efirden qaytalap shyghady. Al búnyng ózi halyqtyn, әsirese jas úrpaqtyng miyna tikeley әser etedi, orysshalap aitsaq, teleekrannan alynatyn búl «zriytelinoe vospriyatiye» yaghni, kózben kórip qabyldau adam miyna tikeley úrady da óte tez sinedi. Taghy da aitamyz, qazaq últyn  jer betinen joyyp jiberuge osylaysha onyng tilin ózge últtyng audarmasyna ainaldyrudyng ózi-aq jetedi. Ol ghylymda dәleldengen, angliyalyq ghalym Devid Kristall   «bir últty joq qylyp jiberu ýshin sol últqa, sol memleketke qos tildilikti engizse jetip jatyr» deydi. Al ghúlama shayyr Ábubәkir Kerderi «Tili ekeuding dini ekeu» depti.

IYә, qazir qazaqtyng kiygen kiyimine, ýiinde әielderi pisirip jatqan as-suyna qarap túryp ta ertenimiz ne bolar eken degen ýreyden túlaboyyng múzdap sala beredi. Ásirese,  kólikterdegi ýntaspagha eki tilde jazylghan sózderdi tyndap túrghanda búl ýrey tipti ýdey týsedi. Mysaly, trolleybusta «biyletinizdi jýruding sonyna deyin saqtanyz», «jolaqysy 80 tengeni qúraydy», «shyghu aldynghy esik arqyly jýrgiziledi» degenderdi estigende jýreging auzyna tyghylady. Netken namyssyz, netken sanasyz, oisyz últqa ainalyp baramyz dep aiqaylaghyng keledi. Sol jerde qasynda túrghan qazaqtyng birine búnysy nesi, qazaq sóitip sóiley me eken desen, ol da  mylqau adamsha betine menireyip qaraydy da qoyady. Búl da, bizding namyssyz, oisyz últqa ainala bastaghanymyzdyng basty belgisining biri.

Qazir Qazaqstanda tilderdi damytu degen sóz tirkesi payda boldy, sonday mekeme de bar. Áuelgi shaqta búl qanday damytu, qalay damytady dep dep basymyz qatyp jýrsek, ainalyp-ýiirilip kelgende onyng ózi tildi orysshadan audaryp paydalanugha kelip tireledi eken. Mysaly «31 kanal» telearnasynyng jurnaliysi «Sot tyndalymy ótti» dedi bir sózinde 5-shi qarasha (2012) kýni. Búl kәdimgi «sostoyalosi slushaniye» degen orysshanyng auzynan  aynymay týsken  balasy siyaqty. Sol kýngi «Boryshkerleri tonghan Semey» degen de «merznushie doljnikiydin» әlgindey nekesiz tughan balasynyng bir týri. Ol az bolghanday, búl jurnalist «tonghan» demey «tonghan» dedi. Óitkeni, qazir qazaqtar arasynda  «n» dybysyna tili kelip túrsa da ony «n» qyp aitu «modagha», keybir essizderding tilimen aitqanda «hitovyi» sózge ainalyp barady. «N»dy «N» qyp aitu әsirese, Ortalyq, Soltýstik Qazaqstan aimaqtarynda búryn jii kezdesetin edi, endi búl kesel býkil qazaqty jaylap ketti. Sol tilderdi damytu degen iydeyanyng kesirinen janaghy «tyndalym» siyaqty «estilim», «búzylym» degender shyqty. «slyshimosti», «neyspravnosti»-tardan tughan osy «balaqay» sózder kýnnen-kýnge tilimizding súrqyn búzyp, lastap barady. «Ol әli de talay biyikterdi baghyndyrady», «jalghasyn tabady», «oy bólisti», «apatty», «qyzyghushylyq tanytty» degender de qazaq tilining berekesin ketirip boldy. Mysaly, «Eki ýy de apatty dep tanyldy» («Astana», 5.11.2012). búl «oba zdaniya (doma) priznany avariynymidyn» sol kýiinde alynyp, qazaq sózin alapes kýige týsiruding bir joly. Sony «eki ýy de qúlaghaly túr», «qúlauy mýmkin», «túrugha qauipti» deu ýshin de «Astana» telearnasynyng jurnaliysine sonshalyqty aqyl-es kerek bolghany ma?

Biz telearnadaghylar aitylghan syn-eskertpelerge jauap beredi dep oilamaymyz da. Jәne búnyng bәri qazaq halqynyng tiline, últtyq ereksheligine ne bile túra, ne sauatsyzdyqpen jasalyp jatqan qastandyq dep oilaugha haqymyz bar. Sondyqtan búl ospadarsyzdyqty (kelensizdik degen basqa nәrse!) til bilimi instituttary, tilderdi damytu basqarmalary, aqparat ministrligi men ózge de «agha gazet», «ini gazetter» birlesip joiy kerek,  tilimizdi ózining saf kýiinde saqtap qaludyng sharalaryn tezdetip qolgha aluy kerek. Óitkeni, tili, sóz saptauy ýsh ghasyrgha juyq otarlaushy bolyp kelgen orys tilining kóshirmesine ainalghan últ tәuelsiz memleket qúra almaydy.

Keyde qazaq telearnalaryna kitap oqymaghan, kórkem әdebiyetten mýlde mahrúm jastar bara ma degen de oigha ketesin. Áytpese, osylardyng «qayda barmasang da, aldynnan jýzi jarqyn adamdardy kóresin», «qayda bolmasyn, sóitedi», «qayda túrmasang da, sol tughan jerindey...» dep «gde-by ny byl», «kuda by ne hodiyl», «gde-by ne jiyl» degen orysshanyng audarmasyna ainaldyryp, teris qaratyp sóileuin nadandyq, sauatsyzdyq deymiz be, әlde tilge jasalyp otyrghan qastandyq deymiz be? Au, qazekeng múny «qayda jýrseng aman jýr», «qayda túrsang da úyang qútqa tolsyn», «qayda barsang da aman qayt» deytin edi ghoy. Al, «bel sheship kiristi» degen she? Au, qazaq «bel baylap kiristi», «belin buyp kiristi» dey kelip, sharshaghanda ghana «bel sheship» nemese «bel bosatyp tynyghayyqshy» deytin edi ghoy. Osynyng bәri kýn sayyn teledidardan qúlaghyna qúiylyp jatqan qayran qazekeng qazir týgel osylay sóileuge kóship barady. Últtyng ózin-ózi joq qyluy degenimiz osy, aghayyn! Telearnalardaghy taghy bir sauatsyzdyqqa qaranyz, olar qazir «industrialdy Qazaqstan», «industrialdy-innovasiyalyq damu», «amerikandyq», «italiyandyq» degenning ózi zor qate ekenin bilmeydi. Onyng dúrysy «industriyaly Qazaqstan», «industrialyq-innovasiyalyq damu». Múndaghy olardyng industriyadan songhy «al» degenining ózi qazaqsha «lyq» degen jalghau. Endeshe, olar búl jerde «industriyalylyq» dep túrghanyn ózderi de bayqaugha qabiletsiz bolyp túr. «Amerikandyq» degende «al» júrnaghy da «italiyandyq» degendegi «yan» da qazaqsha «lyq». Demek, jurnalist búl jerde «amerikalyqlyq», «italiyalyqlyq» dep lyqyldap túr. «Ekonomikany damytugha nazarymyz týsti» degen jana qazaqshany da últtyq dep atalatyn «Qazaqstan» arnasynan estidik (28.10.2012).

«Qazaqstan» telearnasynda «ol kóp nәrsege ýirendi» jәne «Germannyng avtomattandyrylghan mashinasynan» degendi estip qaldyq (17 qarasha, 2012). Búlar da orystyng «mnogomu nauchilsya»-sy men «Germanskaya avtomatizirovannayasynyn» auzynan týskendey ainymay tughan balalary siyaqty. Áytpese, dúrys qazaq «kóp nәrseni», «kóp nәrse» ýirendi deydi. Jәne «Germannyn» emes «Germaniyanyn». «Almaty» telearnasynan aitylghan «19000 adam júmystan shygharylady dep kýtilude», «Qala basshysy qyraghylyq tanytugha shaqyryp otyr» degen sózder de (25-jeltoqsan, 2012) estir qúlaqqa óte ersi. Múnyng birinshisi «ojidaetsyanyn», ekinshisi «prizyvaet k bdiytelinostiy». Ásirese, «qyraghylyq tanytu» degen ne? Sóz biletin adam «qyraghylyq tanytty» demey, «qyraghy bolu», «qyraghy bolyndar» deydi. Búl jerde әubastan sóilem dúrys qúrylmay, maqsat әiteuir orysshadan sol kýiinde audara salu bolghandyqtan sonyng bәri «shaqyryp otyrgha» kelip tireldi de qoydy.

Telearnadaghylar bir búzaqy polisiyanyng qolyna týsse, yaghni, qamaugha alynsa, ne tútqyndalsa, ony «temir torgha toghytyldy» dep sheshensudi de әdetke ainaldyrdy. «Toghytyldy» degen sóz negizinde kópshe týrde ghana kóp adam, kóp mal turasyndaghy uaqigha kezinde qoldanylady.

«Habar» arnasynda Qymbat Dosjan degen әlde jurnalist, әlde jýrgizushining qyzmet istegenine talay jyl boldy.  Sol Qymbat qaryndasymnyng «Barmysyn, bauyrymda» «Sizdi birge oqyghan qúrbynyz izdeydi», «Qanday jaghday bolmasyn... ýmitterinizdi ýzbenizder» deuin qalay týsinesiz? «Izdeydi» degen keler shaq «kýnderding kýni bolghanda әkesin izdeydi» dese dúrys. Búl jerde ol «Vas iyshet...» degen orysshanyng kserokóshirmesin paydalanyp  otyr. Onyng «Qanday jaghday bolmasyn» deui de sol.  Teginde sóz biletin qazaq «qanday jaghday bolmasyn» demeydi,«qalay bolsa da», «qanday jaghday bolsa da», «qanday jaghdayda da ýmit ýzbenizder» deydi. Tabighatta aghash, búta, qamys, japyraq, shýberek tezek, qy qurap qalatyn edi. Al 31-shi  arnany tyndap otyryp su tipti, ýp-ýlken teniz quraydy eken-au dep tang qaldyq. Olardyng aituynsha, «Qurap qalghan Araldy aman alyp qalugha bolady» eken. Sonda ýp-ýlken telearnanyng jurnaliysining auzyna  «tartylyp ketken», «qúrghap qalghan», «suy qaytqan» «arnasy tartylghan» - degen sóz týspey «qurap qalghan» týsse, tilimizding qurauy telearnalardan bastalghany emes pe?!

Osymen toqtaldyq. Ári qaray tize bersek, qazaq telearnalary qazaq tilin býldiruge birjolata bel bughan eken dep qaluymyz da mýmkin. Biraq aitylyp otyrghannyng bәri shyndyq, bәri aqiqat. Oidan bir auyz jalghan sóz qossaq, әueli Allagha, sosyn ana tilimizding әruaghyna tapsyrdyq. Al «KTK» telearnasyndaghy kórsetilimder, «Mәssaghan», «Nasha kazasha» siyaqty sayqymazaqtardyng qazaqtyng salt-dәstýrinen bastap, jana ýilenip jatqan jas júbaylargha, aqsaqaldyng berip jatqan batasyna, tiline deyin arzan kelemej-kýlkining nysanyna ainaldyruy óz aldyna ýlken әngime! Qysqasy, qazaqqa jany ashityny, tughan últyn, elin sýietini ras bolsa, jogharyda aitylghan mәselelerge tiyisti oryndar aralasyp, qolgha almasa, búnday tilbúzarlyqtyng aqyry - últymyzgha, últtyghymyzgha zor kesapatyn tiygizeri sózsiz!

Taqyrypqa tamyzyq

Jolymbet Mәkishev

Qazaqstan arnalary  plagiattyqty qashan qoyady?

«Keyingi jyldary Qazaqstandaghy telearnalardyng kóbisi Reseydegi sary basylymdardyng stiylin qaytalap, reyting qualap ketti. Olardyng eng basty problemasy auditoriya jinau bolyp otyr. Basqa mәselege bas auyrtyp jatqan joq. Al ózekti Últtyq taqyryptar eskerusiz qaluda..Eng ókinishtisi bireuler osyny qazaq arnalarynyng ósip-órkendep jatqanynyng belgisi  retinde kórsetkisi keledi.. «Bireuding qansyghy bireuge tansyq» degenimiz osy.. Al reseylik arnalar bolsa múnday «sary stiliderden» qashyp, qazir intellektualdyq tok-shoulargha mәn bere  bastady. Sebebi ósek-ayang men arzan әngimege qúrylghan baghdarlamalardyng bolashaghy bayansyz ekenin týsindi. Jasyratyny joq, Reseylikter de Batystyng dayyn teleónimderin kóbine kóshirip alady. Biraq tonyn ainaldyryp, ony orys auditoriyasyna beyimdep beredi. Al bizdikilerding baghdarlamalary bir auditoriyagha baghyttalmaghandyqtan  «dýbәra dýniye» bolyp shyghady. Óitkeni Qazaq últynyng qajetin óteuge arnalmaghan. Bir jaghynan búghan naghyz tәuelsiz telearnalardyng joqtyghy da sebep boluda. Óitkeni bizdegi arnalardyng basshylary jogharghy jaqtyng qas-qabaghyna qarap otyrady.Sondyqtan ótkir taqyryptargha asa boylamay, arzanqol dýniyelermen júrttyng kónilin aulap kýn keshuge mәjbýr.

Abai.kz