nemese tәuelsiz kandidattar bir-birine kedergi jasamau ýshin ne isteu kerek?

Sonymen, saylau kórigi qyza basaghan synayly. Áriyne, búl ózi keng әri tereng taldanugha tiyis auqymdy taqyryp. Mәselen, saylau zannamasynyng týbegeyli týrde ózgermeui, biylik partiyasynyng saylau komissiyalaryndaghy monopoliyasy turaly mayyn tamyza jazugha bolar edi. Ony menen basqa da júrt aityp jatyr.

Men bolsam, osy saylaudyng bir ereksheligine ghana toqtalghym keledi.

Sóz joq, Qazaqstan oppozisiyasy 2007 jyldan beri qoyyp etip kele jatqan  bir talap – majoritarlyq jýie boyynsha, yaghny birmandattyq okrugter boyynsha deputattardy saylaudy qaytadan qalpyna keltirui – preziydent Toqaevtyng bir jetistigi. Áriyne, biz 50 prosent dep talap etip edik, ol 30 prosentpen shekteldi. Ol da jaman emes.

Biraq, ózin oppozisiya sanaytyn kýshter men jeke túlghalar osy janalyqqa dayyn bop shyqty ma? Osy novasiyanyng beretin mýmkindigi men ortaq iske tiygizer ziyany men qauip-qaterin úghyna bildi me? Gәp sonda!

IYә, birmandattyq okrugter shynymen de azamattyq belsendilikti oyatty. Búryn eshbir partiyagha mýshe bolghysy kelmegen nemese óz partiyasyn tirkey almaghandar ózderin okrugter boyynsha deputattyqqa úsyna bastady. Jalpydemokratiyalyq prosess ýshin, qogham belsendiligning artuy ýshin búl, әriyne, ong qúbylys.

Óz basym onday belsendilik tanytyp, óz kandidaturalaryn úsynyp jatqan barsha azamatty qoldaymyn. Tek әleumettik jelilerdegi jýzdegen layk pen naqty okrugtegi saylaushylardyng dauysyn shatastyryp almasa boldy. Jәne divan men naqty ómirding arasy – jer men kóktey: saylau nauqany orasan zor enbekqorlyqty, úiymdastyrushylyq qabiletti, sayasy әdis-tәsilderdi mengerudi, qomaqty qarjyny qajet etetinin úqsa iygi. Biylik te jay qarap otyrmasy týsinikti, sondyqtan balama kandidat aitys-tartysqa, ózine qarsy úiymdastyrylatyn «qara piargha», shyndyq pen ótirik aralasqan kompromat soghysyna da moralidyq-psihologiyalyq túrghydan dayar boluy shart.

Sonymen birge, osynau jappay belsendilikting bir kólenkeli túsy bar.

Mәselen, qoghamgha tanymal, ózining halyqtyq, memlekettik, demokratiyalyq kózqararasymen, batyl da synshyl ústanymymen kózge týsip jýrgen, belgili bir dengeyde saylaushylar tarapynan qoldaugha ie birneshe túlgha bir okrugte saylaugha týsip jatyr.

Áriyne, saylauda bәseke boluy tiyis. Biraq, birdey sayasy kózqarastaghy, birdey jalpydemokratiyalyq túghyrnamany basshylyqqa alghan, birdey biylikke synshyl ústanymdaghy ýmitkerler ertengi kýni biylikpen emes, bir-birimen aitysyp, talasyp, aqyryna kelgende, biylik úsynghan kandidattyng paydasyna júmys istep ketpey me degen kýdik te joq emes! Óitkeni, ýmitkerler kóp, al deputattyq mandat – bireu-aq!

Áriyne, eng abzaly, ózin oppozisiya sanaytyn úiymdar men túghalardyng birigip, respublikadaghy okrugterdi ózara bólip alyp, bir-birine kedergi jasamay, әrtýrli okrugter boyynsha saylaugha týsui edi. Qazir kóptegen belsendi Astana men Almatyny «jaulap» jatyr. Sóitip, bir okrugte birneshe tәuelsiz kandidat tirkelude. Eger de ortaq sheshimge kelip, býkil respublikadaghy okrugterdi eskerip (ýmitkerding tughan jeri, kezinde júmys istegen orny degendey), jogharyda aitqan ózara retteu júmysyn jýrgizgende, onday taytalas bolmas pa edi?

Ókinishke oray, bizding demokrattardyng arasynda onday auyzbirshilik pen týsinushilik, sayasy jauapkershilik bolmay túr.

Múnyng ózi biylghy saylau nauqanyna ózining teris әserin tiygizeri sózsiz. Sóitip, ózimizding demokratiyalyq damuymyzda taghy da bes jylgha kenjelep qalatyn siyaqtymyz...

Ámirjan Qosan

Abai.kz