Konferensiya qonaghy  - Múhtar Tayjan oqyrmandardan kelip týsken saualdargha jalghasty jauap berip otyr.

«Bizding halyqta «shýkirshilik», «qanaghatshyldyq» deytin týsinik bar. Biraq, búl týsinikterding de shegi boluy tiyis. Túnghan qazba baylyqtardyng ýstinde susyz, jaryqsyz, zamanauy tehnikalyq baylanyssyz, әlsiregen әleumettik jaghdaysyz otyryp, «Shýkir, zaman tynysh, soghys joq. Aspan ashyq. Osyghanda tәuba!» dep otyra berudi qoy kerek. Olay otyra beru -  eshqanday ózgeristing qajeti joq, osyghan da shýkir degen sóz. Býkil adamzat ómirimizdi qaytsek jaqsartamyz dep kýresedi», - deydi Múhtar Bolathanúly kezekti bir saualgha bergen jauabynda.

- Últtyq partiya qúru tarihy missiyasyn óz qolynyzgha alugha qalay qaraysyz?

- Tarihy missiya dep asyra aitqan siyaqty. Búl tarapta júmys jasap jatyrmyn jәne sony jalghastyra beremin. Halyq belsendi bolmasa, onda bizding әreketterimiz eshteng shyqpaydy.

Konferensiya qonaghy  - Múhtar Tayjan oqyrmandardan kelip týsken saualdargha jalghasty jauap berip otyr.

«Bizding halyqta «shýkirshilik», «qanaghatshyldyq» deytin týsinik bar. Biraq, búl týsinikterding de shegi boluy tiyis. Túnghan qazba baylyqtardyng ýstinde susyz, jaryqsyz, zamanauy tehnikalyq baylanyssyz, әlsiregen әleumettik jaghdaysyz otyryp, «Shýkir, zaman tynysh, soghys joq. Aspan ashyq. Osyghanda tәuba!» dep otyra berudi qoy kerek. Olay otyra beru -  eshqanday ózgeristing qajeti joq, osyghan da shýkir degen sóz. Býkil adamzat ómirimizdi qaytsek jaqsartamyz dep kýresedi», - deydi Múhtar Bolathanúly kezekti bir saualgha bergen jauabynda.

- Últtyq partiya qúru tarihy missiyasyn óz qolynyzgha alugha qalay qaraysyz?

- Tarihy missiya dep asyra aitqan siyaqty. Búl tarapta júmys jasap jatyrmyn jәne sony jalghastyra beremin. Halyq belsendi bolmasa, onda bizding әreketterimiz eshteng shyqpaydy.

Bizding halyqta «shýkirshilik», «qanaghatshyldyq» deytin týsinik bar. Biraq, búl týsinikterding de shegi boluy tiyis. Túnghan qazba baylyqtardyng ýstinde susyz, jaryqsyz, zamanauy tehnikalyq baylanyssyz, әlsiregen әleumettik jaghdaysyz otyryp, «Shýkir, zaman tynysh, soghys joq. Aspan ashyq. Osyghanda tәuba!» dep otyra berudi qoy kerek. Olay otyra beru -  eshqanday ózgeristing qajeti joq, osyghan da shýkir degen sóz. Býkil adamzat ómirimizdi qaytsek jaqsartamyz dep kýresedi.

- Bizde Reseyding yqpaly әli kýshti. Odan qútyludyng joly bar ma?

- Álbette, qútylugha bolady. Oghan tek biylikting niyeti qajet.  Mәselen, kabeldi arnalarda nege Ukrainanyn, Gruziyanyng telearnalary joq. Qazaqstannyng onshaqty arnasy bar, qalghan alpys shaqtysy Reseydiki. Búl sayasat pa, sayasat. Mysaly, Reseyde bizding arnalar men gazetter tarala ma? Olar bizding aqparatymyzdy tútyna ma?  Áriyne, joq. Tipti, sorlymyz dep aitsaq bolady. Shynymen sorlymyz ghoy, qaranyzshy, Ózbekstan da, Qyrghyzstanda nege onday emes? Biz ghana Reseyding aqparattyq bodany bolyp otyrmyz.

- Qazaqtyng arqa sýier  odaqtasy kimder boluy tiyis?

- Týrki tildes halyqtar, yaghni, bauyrlas elder bizge odaqtas bola alady. Degenmen, biz óz-ózimizge senimdi bolyp, ómirizdi ózgerte alatynday  belsendi qimyldauymyz shart.

- Evraziyalyq Odaq jobasyna qatysty qazaqtar qanday pozisiya ústaghany jón?

- Kedendik odaqtan da, Euraziyalyq odaqtan da shyghuymyz kerek. Óitkeni, búl elimizge ziyandy odaqtar.

- Qazaqtar islam dinining qay aghymyn ústanuy tiyis? Biz qanday músylmanbyz?

- Meninshe, qanday músylman ekenin әr qazaq ózi biledi. Bizding baghzy zamannan kele jatqan dinimiz bar. Jalpy, din – adamnyng jeke isi. Sondyqtan, oghan bóten adamnyng aralasuyna bolmaydy. Men de әr adamnyng din ústanymy men kózqarasyna aralaspaymyn, aqyl aitpaymyn.  

- Ýlgi tútar túlghanyz kim?

- IYdeal adam bolmaydy dep oilaymyn. Óitkeni, bәrimiz pendemiz ghoy. Áriyne, biznes te, ekonomikada jәne basqa salalarda enbegine qúrmetpen qaraytyn azamattar bar.

- Oppozisiyagha kózqarasynyz?

- Qazirgi kezde elimizde mine, deytin oppozisiyany kórip túrghan joqpyn. IYә, oppozisiyalyq túlghalar bar. Olar maqalalar jazady, súhbattar beredi.

-  Múha, Qasym Amanjol ekeuing qozghalys qúramyz dep jýr degendey edi sol ne boldy?

-  Biz qazir bizding kensemizde otyrmyz. Óziniz bilesiz, Nauryzda búqaralyq oiyndardan jarys úiymdastyrdyq, Kedendik odaqtan shyghugha baylanysty refendum ótkizu  bastamasyna atsalystyq, Janaózen men Shetpelikterdi qoldap, Janaózendegi asqa bardyq.  Yaghni, naqty ispen ainalysyp jýrmiz. Al, qozghalystyng mәselesi aldaghy uaqytta sheshiledi. Onymen de ainalysyp jýrmiz. 

- Sizdi últshyl demokrat dep jobalaymyn, qatelespeymin be?

- Qatelespeysiz.

- Qazir qarjylyq daghdarys dep shulasyp jýr, shyndyghynda biz ruhany daghdarysqa tap kelgen joqpyz ba?

- IYә, ruhany daghdarys bary ras. Mәselen, Janaózende qarapayym adamdargha oq atqandar, Qorday asuynda qar qúrsauynda qalghan jolaushylargha nan men araqty 5 tengege satqandar, osynyng bәri ruhany daghdarystyng qanshalyqty terendep ketkenin kórsetedi.   

 - Múhtar, bizding ishki sayasy jaghdaydy qalay baghalaysyn?

- Mening oiymsha, bizde ishki sayasat ta, iydeologiya da joq. Mysaly, biz sovet ókimetinen qalghan meyramdardy toylap jýrmiz. Mәselen, 8 nauryzday alayyq. Búl  kýn Amerikada jezókshelerding sheruge shyqqan kýni. Luksembur, Klara Setkin deydi. Klara Setkindi әkesi shirkeuden alastaghan. Sebebi, ol on alty jasynan bastap jezókshelikpen ainalysqan. Ózi kommunist boldy. Kommunist bolghan son, sovet ókimeti 8 nauryzdy mereke etip aldy. Al, ol meyram bizge «múra» bolyp qaldy. Dýniyejýzinde 8 nauryzdy Uganda, Resey, Qazaqstan jәne búrynghy sovet bodanynda bolghan elder ghana toylaydy. Ózge elder «Ana kýni», «Arular kýni» degen merekeler bar. Al, biz sovetten qalghan meyramgha jabysyp jýrmiz. Sol siyaqty 9 mamyr – Úly Otan soghysynyng jenispen ayaqtalghan kýni dep toylaymyz. Endi qarapayym logikagha salyp qarayyqshy, Sovet odaghy bizding «otanymyz» bolatyn bolsa, biz ne sebepti «otanymyzdan» Tәuelsizdik alyp, jariyaladyq. Sovet odaghy «otanymyz» bolsa, ol nege óz halqyn ashtyqqa úshyratyp, repressiya jasap, atom bombasyn jarady? Joq! Qazaqstan sovet odaghynyng otary boldy. Sondyqtan, ol soghys – Otan soghysy emes!

Taghy bir mysal. Soghys ayaqtalghan son, tórt jyldan keyin 1949 jyly Semeydi atom bombasyn jardy. Sonda biz kimdi jendik? Ne, kim ýshin soghystyq? Qanday jenisti toylap jýrmiz?  Sondyqtan, 1941-1945 jylghy soghys – ekinshi dýniyejýzilik soghys.  Osynyng bәri ishki sayasattyng joqtyghynyng dәleli.  

- Qoghamnyng birligin qalay qalyptastyrugha bolady?

- Jalpy, qogham birligi degen týsinik joq. Qogham eshqashanda birlikte bolmaydy. Mysaly, batys elderinde qoghamnyng birligi joq. Olarda kez kezgen mәselede әrkim óz pikirin, kózqarasyn, ústanymyn aityp daulasyp jatady. Búl – tiri qoghamnyng qalypty ómiri. Eger qogham sergek, әrtarapty oilaytyn, pikirler men kózqarastargha toly bolsa, ol qogham eshkimge esesin jibermeydi әri әr mәselening naqty әri qoghamnyng paydasyna sheshiluine yqpal ete alady. Bizding әrtýrli mәselelerge qatysty pikirimizdi, oiymyzdy aityp daulasatyn Feysbuktaghy ómirimiz de sonday.

- Aydos Sarymnyng songhy kezde aityp jýrgen qazaq últshyldyghy qazaq ýshin dúrys pa?

- Dúrys. Búryn da, keyin de aitqandaryna qosylamyn.

- Qazaqy júrtting ishinde sayasy belsendilik kýsheyip kele jatyr dep oilaysyng ba?

- IYә, kýsheyip kele jatyr.

- Songhy kezde sayasy ózgerister bolady degen ósekter jii aitylyp ketti, oligarhiyalyq parlamentizm degendey, sony qalay týsinuge bolady?

- Oligarhiyalyq parlamenizm degenimiz -  oligarhtar belgili adamgha aqsha salyp, parlamentke ótkizedi. Biraq, ózgeris jasau – óz qolymyzda. Mysaly, Soltýstik Koreyany alayyq. Ákesi – balasy – nemeresi - basqaryp keledi. Bir әuletting adamdardy auysyp kelgenmen, Soltýstik Koreya ózgerdi me? Joq! Demek, bir adam eshnәrseni ózgertpeydi. Ózgeristi kýtip otyra beruge bolmaydy. Ómir ótip bara jatyr. Eger qogham, biz, ózgeristi qalamasaq, belsendi bolmasaq, eshnәrse ózgermeydi.

- Múhtar, sening әkeng - asyl Azamat Bolathan tamyrynda qazaq qany barlar eshqashan úmytpaytyn tarihy túlgha. Tәuelsiz Qazaqstannyng mandayaldy diplomaty edi,  betpaq biylik ony syrtqa tepti. Ol jaqty  әngime etpey-aq qoyalyq,  alayda Bókendi syilay bilgen sayasatshylar, ghalymdar, jazushylar kimder? Sen olarmen aralas-qúralassyng ba?

- Aralasyp túramyn dep aita almaymyn. Osy jerde aqsaqaldarymyz turaly oiymdy aita ketsem. Bizding býgingidey qoghamdyq-sayasy jýiege kirip, týsip ketuimizde aqsaqaldardyng da kinәlary bar.  Qazirgi Qazaqstandy qay jaghynan alsaqta, juyndy alany siyaqty. Mәselen, býgingi dikaturany kim úiymdastyrdy? Ony bir adam istegen joq qoy. Ol kezde aqsaqaldar Parlamentte otyrdy, Ata zandy qabyldady jәne basqa neshe týrli zandardy qoldap dauys berdi. Barsha aghalarymyz sonday iske bardy deuge bolmaydy. Biraq, biylikke jaqyn, yqpaly bar aqsaqaldar solay istedi.

Reseymen týrli odaqtargha qúru men yqpaldasugha qanday aqsaqal qarsy shyqty? Janaózenge kónil aityp kim bardy? Álgi aqsaqaldardyng eshqaysysy barghan joq. Sondyqtan olarmen aralasyp, aqylyn tyndaymyn dep aita almaymyn.

(Jalghasy bar)

Abai.kz