Kәsipkerdi aiyptaugha naqty dәlelder tabylmasa, qúqyq qorghau organdary ony ózderi oilap tabady...

* Byltyr 5 aida 100 myng kәsipkerding qúqyn prokuratura qorghaugha tura kelgen…

* Bir jylda negizsiz is qozghalghan 80 kompaniyanyng jartysyna juyghy, 40 payyzy ómir sýruin toqtatqan.

* Kәsipkerlerge qysym jasaytyn barlyghy 118 bap boyynsha  jyl sayyn qylmystyq is sany ósip keledi. 2021 jyly 58,5 myng qylmystyq is qozghalghan.

* Kәsipkerden qylmysker jasau kimderge ne ýshin kerek?

* Subsidiya alghandardy sotqa sýireu kóbeydi.

* Ekonomikalyq sebeptermen qozghalghan barlyq qylmystyq isterdi toqtatu kerek!

Býgin QR Parlamenti Mәjilisining jalpy otyrysynda deputat, «Aq jol» fraksiyasy mýshesi Qazybek Isa QR Bas prokurory Berik Asylovqa negizsiz qudalanghan kәsipkerler qúqyn qorghap, deputattyq saual joldady.

QR Preziydenti Q.Toqaev biylghy ekonomikalyq Joldauynda kәsipkerlerdi qudalaudy toqtatu mәselesin taghy da kóterdi.

«Taghy bir manyzdy mәsele – kәsipkerlikting býgingi ahualy. Biylik pen biznesting arasynda syndarly dialog boluy qajet. Qazirgi ótpeli kezende memlekettik organdardyng kemshilikke jol beretini, keyde asyra silteytini jasyryn emes. Sondyqtan ekonomikalyq sipattaghy keybir zang búzu әreketterin qylmys sanatynan alyp tastau júmysyn jalghastyru qajet.

Qúqyq qorghau organdarynyng kәsipkerlerdi qudalauyn birjola toqtatu kerek. Múnday әreketterge tyiym salynghan. Biraq, soghan qaramastan, әli de jalghasyp jatqanyn bilemin», - dedi Memleket basshysy.

IYә, kәsipkerlerdii qudalau әli tyiylmay keledi. 2022 jyly 19 mamyrda kәsipkerlermen kezdesude de memleket basshysy baqylaushy organdardyng kәsipkerlerdi repressiyalyq sipattaghy negizsiz qudalaularyn toqtatudy talap etken edi. Mysaly, byltyrghy jyly 5 aida prokuratura 100 myng kәsipkerding qúqyn qorghaugha tura kelgen. Búl qúqyq qorghau organdarynyng kәsipkerlerge shabuylynyng qatty qarqynyn kórsetedi, ol әli de  toqtaghan joq.

Qoldan jasalghan qylmystyq is dәuiri qyzyp túr. Mysaly, Bas prokuraturanyng mәlimetinshe, 2016 jyly osynday negizsiz is qozghalghan 80 kompaniyanyng jartysyna juyghy, 40 payyzy ómir sýruin toqtatqan. Búl qanshama adam júmys ornynan airyldy degen sóz!

2022 jylghy mәlimetke qarasaq, Qylmystyq Kodekste kәsipkerlerge qysym jasaytyn barlyghy 118 bap boyynsha  jyl sayyn qylmystyq is pen sottalghandar sany ósip keledi.

Eger 2020 jyly 51,3 myng qylmystyq is qozghalsa, 2021 jyly 58,5 myng qylmystyq is qozghalghan.

Preziydent otandyq biznesti qoldau kerektigin, al oghan negizsiz tergep-tekserumen kedergi keltirip, reyderlik jasaudy memleket mýddesine qarsy jasalghan qylmys retinde qatang jazalau kerektigin tapsyrghan bolatyn.

Biraq qúqyq qorghau organdary tarapynan adal da, isker kәsipkerlerge el qazynasyn toltyratyn er retinde qaramay, jeke qaltasyn toltyratyn jem retinde qarau әli jalghasyp keledi.

Atyshuly 90-shy jyldary kәsipkerler qylmystyq toptardan qysym kórse, qazir olardyng ornyn «qúqyq qorghau» organdary basqan. Búlardyng qudalaularyna, jazyqsyz jazalaularyna qarasanyz, qúqyq qorghau emes, «qúqyq qorlau» organy deuge bolady...

Mysaly, osydan bir apta búryn kәsipkerlerdi qudalaudy toqtatudy talay jyldan beri kóterip kele jatqan «Aq jol» partiyasyna bir top advokat arasha súrap keldi. Olar Qylmystyq isterding әli de tabysty biznesti bopsalau jәne reyderlikpen basyp alu ýshin qoldanylyp jatqanyna shaghymdanuda.

Kәsipkerdi aiyptaugha naqty dәlelder tabylmasa, qúqyq qorghau organdary ony ózderi oilap tabady eken. «Úiymdasqan qylmystyq top qúrdy» degen aiyp taghady. Ol qanday «úiymdasqan qylmystyq top» deysiz ghoy – kәsiporynnyng shtattyq qyzmetkerlerining mindetterin bólisui – qylmystyq «ayghaq» bolyp tabylady eken?!. Búl ne masqara!?

Al Reseyde QK-de 2020 jyldan bastap, resmy kәsiporyn qyzmetkerlerining qyzmettik mindetteri úiymdasqan qylmystyq toptyng belgisi bola almaydy.

IYә, advokattar qúqyq qorghau organdarynyng ekonomikalyq isterdi qylmystyqqa auystyru ýshin resmy biznes-qauymdastyqtardy ÚQT (úiymdasqan qylmystyq top) dep sanauynyng songhy kezde jiyilep ketkenine alandaydy. Jogharyda aitqanymyzday, kәsiporyn qyzmetkerlerining atqaratyn funksiyalardyng bólinuin, mysaly, bireu basqarady, bireu kelissózder jýrgizedi, bireu qarjylyq qújattardy rәsimdeydi, osyny «ayghaq» retinde kóredi. Olardyng úigharuynsha, funksiyalardyng bólinuining ózi «úiymdasqan qylmystyq top» týrindegi qylmysqa «dәlel» bolady eken. Al, múnday sipatta qarapayym zang búzushylyqty auyr qylmysqa ainaldyryp, kәsipker men qyzmetkerlerin tútqyndaugha úlasady.

Advokattardyng pikirinshe (olarmen kelispeu mýmkin emes), resmy kәsiporyndy (JK, JShS, AQ) «ÚQT» retinde qarastyrugha bolmaydy, sebebi, funksiyalardy bólu әr qyzmetkerding qyzmettik mindettemelerinde qamtylghan. Olardyng sol qyzmettik mindettemelerin atqaruy qylmystyq qúramnyng «ayghaghy» bola almaydy. Qylmys zandy kәsiporynnyng úiymdastyrushylyq qúrylymymen emes, aqtaugha kelmeytin aighaqtar jiyntyghymen dәleldenui kerek.

Búl týsinikti tilmen, qazaqsha aitqanda, kәsipker kәsiporyn qúrghany ýshin qylmysty bolu degen sóz. Sonda kәsipker kәsiporyn qúryp, onyng tabysynan qazynagha milliondaghan salyq tóleydi. Sol salyqtan jalaqy alyp, kýn kóretin memlekettik organdar men qúqyq qorghau qyzmetkerleri ol kәsipkerding ózin kәsiporyn qúrghany ýshin, qazynagha salyq, ózine jalaqy tólegeni ýshin qudalap, tútqyndauyn qalay týsinuge bolady!

Alla nәsip bergen kәsipkerden qylmysker jasau kimderge ne ýshin kerek?

Búl eng aldymen memlekettik, baqylaushy organdar qyzmetkerlerining adaldyghyna kýmәn keltiretin ýrdis, myrzalar!

QR Preziydentining ekonomikalyq qylmystardy qylmyssyzdandyru turaly búiryghy «memlekettik organdardyng belgili bir shekten shyghugha jol beruine» tyiym salady.

Búl biznes-klimat ýshin óte manyzdy mәsele, óitkeni ekonomikalyq zang búzushylyqtardy qylmystyq sanatqa jatqyzu qamaugha alugha, sol arqyly kәsipkerge psihologiyalyq jәne fizikalyq qysym kórsetu ýshin paydalanugha mýmkindik beredi.

Joldauda Memleket basshysy salyqtyq qylmystar ýshin «qylmystyq jauapkershilikke tartu normalarynyng shegin aiqyndaudyng әdil mehanizmin engizudi» tapsyrdy. Osyghan úqsas prinsipti memleketpen iskerlik qarym-qatynastyng basqa salalaryna da qoldanugha bolady dep esepteymiz. Mysaly, subsidiya alu tәrtibi búzylghan jaghdayda, osy sebeptermen qazir qylmystyq ister kýn sayyn derlik qozghalady.

Subsidiya alghandardy sotqa sýireu kóbeydi.

Eger kәsipkerge salyqtardy tóleu, subsidiyalar jәne basqa da jenildikter alu kezinde onyng kәsipkerlikting negizgi kapitalyna salghan investisiyasynan on ese az mólsherdegi zang búzushylyqtar ýshin aiyp taghylsa, onda múnday qylmystyq ister aiyptaudyng aiqyn ekonomikalyq sauatsyzdyghy retinde dereu toqtatyluy tiyis. Bir jobagha 2-3 milliard nemese odan da kóp qarjy salghan investor óz jobasynan 100-200 million tengeni «úrlady» degenge qúqyq qorghau organynan basqa kim senedi?? Búl baryp túrghan absurd. Biraq әzirge dәl osynday aiyptaular әli bizneske taghylyp keledi.

Sondyqtan, bizding úsynystarymyz:

1. Ekonomikalyq sebeptermen qozghalghan barlyq qylmystyq isterdi toqtatudy talap etemiz.

2. Qylmystyq Kodekske ózge elderdegidey resmy kәsiporyn qyzmetkerlerining qyzmettik mindetteri úiymdasqan qylmystyq toptyng belgisi bola almaydy degen tolyqtyru engizilui tiyis.

3. Qylmystyq Kodekstegi kәsipkerlerge qysym jasaytyn baptardy qysqartu qajet.

4. Kәsipkerlikting negizgi kapitalyna salghan investisiyasynan on ese az mólsherdegi zang búzushylyqtar ýshin qozghalghan qylmystyq ister toqtatyluy tiyis.

5. Otandyq bizneske negizsiz tergeu-tekserumen kedergi keltirip, reyderlik jasaudy memleket mýddesine qarsy jasalghan qylmys retinde qatang jazalau kerek.

Qúrmetpen, «Aq jol» fraksiyasy

Qazybek Isa

Abai.kz