كاسىپكەردى ايىپتاۋعا ناقتى دالەلدەر تابىلماسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونى وزدەرى ويلاپ تابادى...

* بىلتىر 5 ايدا 100 مىڭ كاسىپكەردىڭ قۇقىن پروكۋراتۋرا قورعاۋعا تۋرا كەلگەن…

* ءبىر جىلدا نەگىزسىز ءىس قوزعالعان 80 كومپانيانىڭ جارتىسىنا جۋىعى، 40 پايىزى ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتقان.

* كاسىپكەرلەرگە قىسىم جاسايتىن بارلىعى 118 باپ بويىنشا  جىل سايىن قىلمىستىق ءىس سانى ءوسىپ كەلەدى. 2021 جىلى 58,5 مىڭ قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.

* كاسىپكەردەن قىلمىسكەر جاساۋ كىمدەرگە نە ءۇشىن كەرەك؟

* سۋبسيديا العانداردى سوتقا سۇيرەۋ كوبەيدى.

* ەكونوميكالىق سەبەپتەرمەن قوزعالعان بارلىق قىلمىستىق ىستەردى توقتاتۋ كەرەك!

بۇگىن قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات، «اق جول» فراكتسياسى مۇشەسى قازىبەك يسا قر باس پروكۋرورى بەرىك اسىلوۆقا نەگىزسىز قۋدالانعان كاسىپكەرلەر قۇقىن قورعاپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ بيىلعى ەكونوميكالىق جولداۋىندا كاسىپكەرلەردى قۋدالاۋدى توقتاتۋ ماسەلەسىن تاعى دا كوتەردى.

«تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – كاسىپكەرلىكتىڭ بۇگىنگى احۋالى. بيلىك پەن بيزنەستىڭ اراسىندا سىندارلى ديالوگ بولۋى قاجەت. قازىرگى وتپەلى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كەمشىلىككە جول بەرەتىنى، كەيدە اسىرا سىلتەيتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ەكونوميكالىق سيپاتتاعى كەيبىر زاڭ بۇزۋ ارەكەتتەرىن قىلمىس ساناتىنان الىپ تاستاۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋ قاجەت.

قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كاسىپكەرلەردى قۋدالاۋىن ءبىرجولا توقتاتۋ كەرەك. مۇنداي ارەكەتتەرگە تىيىم سالىنعان. بىراق، سوعان قاراماستان، ءالى دە جالعاسىپ جاتقانىن بىلەمىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ءيا، كاسىپكەرلەردىى قۋدالاۋ ءالى تىيىلماي كەلەدى. 2022 جىلى 19 مامىردا كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسۋدە دە مەملەكەت باسشىسى باقىلاۋشى ورگانداردىڭ كاسىپكەرلەردى رەپرەسسيالىق سيپاتتاعى نەگىزسىز قۋدالاۋلارىن توقتاتۋدى تالاپ ەتكەن ەدى. مىسالى، بىلتىرعى جىلى 5 ايدا پروكۋراتۋرا 100 مىڭ كاسىپكەردىڭ قۇقىن قورعاۋعا تۋرا كەلگەن. بۇل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كاسىپكەرلەرگە شابۋىلىنىڭ قاتتى قارقىنىن كورسەتەدى، ول ءالى دە  توقتاعان جوق.

قولدان جاسالعان قىلمىستىق ءىس ءداۋىرى قىزىپ تۇر. مىسالى، باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنشە، 2016 جىلى وسىنداي نەگىزسىز ءىس قوزعالعان 80 كومپانيانىڭ جارتىسىنا جۋىعى، 40 پايىزى ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتقان. بۇل قانشاما ادام جۇمىس ورنىنان ايرىلدى دەگەن ءسوز!

2022 جىلعى مالىمەتكە قاراساق، قىلمىستىق كودەكستە كاسىپكەرلەرگە قىسىم جاسايتىن بارلىعى 118 باپ بويىنشا  جىل سايىن قىلمىستىق ءىس پەن سوتتالعاندار سانى ءوسىپ كەلەدى.

ەگەر 2020 جىلى 51,3 مىڭ قىلمىستىق ءىس قوزعالسا، 2021 جىلى 58,5 مىڭ قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.

پرەزيدەنت وتاندىق بيزنەستى قولداۋ كەرەكتىگىن، ال وعان نەگىزسىز تەرگەپ-تەكسەرۋمەن كەدەرگى كەلتىرىپ، رەيدەرلىك جاساۋدى مەملەكەت مۇددەسىنە قارسى جاسالعان قىلمىس رەتىندە قاتاڭ جازالاۋ كەرەكتىگىن تاپسىرعان بولاتىن.

بىراق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان ادال دا، ىسكەر كاسىپكەرلەرگە ەل قازىناسىن تولتىراتىن ەر رەتىندە قاراماي، جەكە قالتاسىن تولتىراتىن جەم رەتىندە قاراۋ ءالى جالعاسىپ كەلەدى.

اتىشۋلى 90-شى جىلدارى كاسىپكەرلەر قىلمىستىق توپتاردان قىسىم كورسە، قازىر ولاردىڭ ورنىن «قۇقىق قورعاۋ» ورگاندارى باسقان. بۇلاردىڭ قۋدالاۋلارىنا، جازىقسىز جازالاۋلارىنا قاراساڭىز، قۇقىق قورعاۋ ەمەس، «قۇقىق قورلاۋ» ورگانى دەۋگە بولادى...

مىسالى، وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن كاسىپكەرلەردى قۋدالاۋدى توقتاتۋدى تالاي جىلدان بەرى كوتەرىپ كەلە جاتقان «اق جول» پارتياسىنا ءبىر توپ ادۆوكات اراشا سۇراپ كەلدى. ولار قىلمىستىق ىستەردىڭ ءالى دە تابىستى بيزنەستى بوپسالاۋ جانە رەيدەرلىكپەن باسىپ الۋ ءۇشىن قولدانىلىپ جاتقانىنا شاعىمدانۋدا.

كاسىپكەردى ايىپتاۋعا ناقتى دالەلدەر تابىلماسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونى وزدەرى ويلاپ تابادى ەكەن. «ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى» دەگەن ايىپ تاعادى. ول قانداي «ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ» دەيسىز عوي – كاسىپورىننىڭ شتاتتىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ مىندەتتەرىن ءبولىسۋى – قىلمىستىق «ايعاق» بولىپ تابىلادى ەكەن؟!. بۇل نە ماسقارا!؟

ال رەسەيدە قك-دە 2020 جىلدان باستاپ، رەسمي كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ بەلگىسى بولا المايدى.

ءيا، ادۆوكاتتار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ەكونوميكالىق ىستەردى قىلمىستىققا اۋىستىرۋ ءۇشىن رەسمي بيزنەس-قاۋىمداستىقتاردى ۇقت (ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ) دەپ ساناۋىنىڭ سوڭعى كەزدە جيىلەپ كەتكەنىنە الاڭدايدى. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ اتقاراتىن فۋنكتسيالاردىڭ ءبولىنۋىن، مىسالى، بىرەۋ باسقارادى، بىرەۋ كەلىسسوزدەر جۇرگىزەدى، بىرەۋ قارجىلىق قۇجاتتاردى راسىمدەيدى، وسىنى «ايعاق» رەتىندە كورەدى. ولاردىڭ ۇيعارۋىنشا، فۋنكتسيالاردىڭ ءبولىنۋىنىڭ ءوزى «ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ» تۇرىندەگى قىلمىسقا «دالەل» بولادى ەكەن. ال، مۇنداي سيپاتتا قاراپايىم زاڭ بۇزۋشىلىقتى اۋىر قىلمىسقا اينالدىرىپ، كاسىپكەر مەن قىزمەتكەرلەرىن تۇتقىنداۋعا ۇلاسادى.

ادۆوكاتتاردىڭ پىكىرىنشە (ولارمەن كەلىسپەۋ مۇمكىن ەمەس), رەسمي كاسىپورىندى (جك، جشس، اق) «ۇقت» رەتىندە قاراستىرۋعا بولمايدى، سەبەبى، فۋنكتسيالاردى ءبولۋ ءار قىزمەتكەردىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەمەلەرىندە قامتىلعان. ولاردىڭ سول قىزمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن اتقارۋى قىلمىستىق قۇرامنىڭ «ايعاعى» بولا المايدى. قىلمىس زاڭدى كاسىپورىننىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قۇرىلىمىمەن ەمەس، اقتاۋعا كەلمەيتىن ايعاقتار جيىنتىعىمەن دالەلدەنۋى كەرەك.

بۇل تۇسىنىكتى تىلمەن، قازاقشا ايتقاندا، كاسىپكەر كاسىپورىن قۇرعانى ءۇشىن قىلمىستى بولۋ دەگەن ءسوز. سوندا كاسىپكەر كاسىپورىن قۇرىپ، ونىڭ تابىسىنان قازىناعا ميلليونداعان سالىق تولەيدى. سول سالىقتان جالاقى الىپ، كۇن كورەتىن مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى ول كاسىپكەردىڭ ءوزىن كاسىپورىن قۇرعانى ءۇشىن، قازىناعا سالىق، وزىنە جالاقى تولەگەنى ءۇشىن قۋدالاپ، تۇتقىنداۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى!

اللا ءناسىپ بەرگەن كاسىپكەردەن قىلمىسكەر جاساۋ كىمدەرگە نە ءۇشىن كەرەك؟

بۇل ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك، باقىلاۋشى ورگاندار قىزمەتكەرلەرىنىڭ ادالدىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن ءۇردىس، مىرزالار!

قر پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكالىق قىلمىستاردى قىلمىسسىزداندىرۋ تۋرالى بۇيرىعى «مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بەلگىلى ءبىر شەكتەن شىعۋعا جول بەرۋىنە» تىيىم سالادى.

بۇل بيزنەس-كليمات ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلە، ويتكەنى ەكونوميكالىق زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى قىلمىستىق ساناتقا جاتقىزۋ قاماۋعا الۋعا، سول ارقىلى كاسىپكەرگە پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق قىسىم كورسەتۋ ءۇشىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

جولداۋدا مەملەكەت باسشىسى سالىقتىق قىلمىستار ءۇشىن «قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ نورمالارىنىڭ شەگىن ايقىنداۋدىڭ ءادىل مەحانيزمىن ەنگىزۋدى» تاپسىردى. وسىعان ۇقساس ءپرينتسيپتى مەملەكەتپەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستىڭ باسقا سالالارىنا دا قولدانۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىز. مىسالى، سۋبسيديا الۋ ءتارتىبى بۇزىلعان جاعدايدا، وسى سەبەپتەرمەن قازىر قىلمىستىق ىستەر كۇن سايىن دەرلىك قوزعالادى.

سۋبسيديا العانداردى سوتقا سۇيرەۋ كوبەيدى.

ەگەر كاسىپكەرگە سالىقتاردى تولەۋ، سۋبسيديالار جانە باسقا دا جەڭىلدىكتەر الۋ كەزىندە ونىڭ كاسىپكەرلىكتىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا سالعان ينۆەستيتسياسىنان ون ەسە از مولشەردەگى زاڭ بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن ايىپ تاعىلسا، وندا مۇنداي قىلمىستىق ىستەر ايىپتاۋدىڭ ايقىن ەكونوميكالىق ساۋاتسىزدىعى رەتىندە دەرەۋ توقتاتىلۋى ءتيىس. ءبىر جوباعا 2-3 ميلليارد نەمەسە ودان دا كوپ قارجى سالعان ينۆەستور ءوز جوباسىنان 100-200 ميلليون تەڭگەنى «ۇرلادى» دەگەنگە قۇقىق قورعاۋ ورگانىنان باسقا كىم سەنەدى؟؟ بۇل بارىپ تۇرعان ابسۋرد. بىراق ازىرگە ءدال وسىنداي ايىپتاۋلار ءالى بيزنەسكە تاعىلىپ كەلەدى.

سوندىقتان، ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىز:

1. ەكونوميكالىق سەبەپتەرمەن قوزعالعان بارلىق قىلمىستىق ىستەردى توقتاتۋدى تالاپ ەتەمىز.

2. قىلمىستىق كودەكسكە وزگە ەلدەردەگىدەي رەسمي كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ بەلگىسى بولا المايدى دەگەن تولىقتىرۋ ەنگىزىلۋى ءتيىس.

3. قىلمىستىق كودەكستەگى كاسىپكەرلەرگە قىسىم جاسايتىن باپتاردى قىسقارتۋ قاجەت.

4. كاسىپكەرلىكتىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا سالعان ينۆەستيتسياسىنان ون ەسە از مولشەردەگى زاڭ بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن قوزعالعان قىلمىستىق ىستەر توقتاتىلۋى ءتيىس.

5. وتاندىق بيزنەسكە نەگىزسىز تەرگەۋ-تەكسەرۋمەن كەدەرگى كەلتىرىپ، رەيدەرلىك جاساۋدى مەملەكەت مۇددەسىنە قارسى جاسالعان قىلمىس رەتىندە قاتاڭ جازالاۋ كەرەك.

قۇرمەتپەن، «اق جول» فراكتسياسى

قازىبەك يسا

Abai.kz