Jeksenbi, 8 Qyrkýiek 2024
Anyq-qanyghy 3744 14 pikir 15 Qyrkýiek, 2023 saghat 15:28

Reseyding ydyrauy haqynda...

«Eski tehnikalar Kremli basshylaryn Ekinshi dýniyejýzilik soghys kezindegi, yaghny Mәskeuding ýilerining tóbesinde zenittik qaru men dýrbi arqalaghan patrulider auysyp kezekshilik etken 1941 jylghy taktikany qayta qoldanugha mәjbýr etedi», – dedi Sergey Verevkiyn. Sergey Verevkin – jurnalist, jazushy. Ol jalpy júrtshylyqqa «Ekinshi dýniyejýzilik soghys: jyrtylghan better» («Vtoraya Mirovaya voyna: vyrvannye stranisy») jәne «Ekinshi dýniyejýzilik soghys turaly eng tyiym salynghan kitap. Stalinge balama boldy ma?» (Samaya zapretnaya kniga o Vtoroy mirovoy. Byla ly aliternativa Stalinu?) kitaptarymen tanylghan.

Verevkinning pikirinshe, soghystyng Resey aumaghyna ótui Kremliding neghúrlym tez kýireuine sebep bolady-mys. «Reseyding Ukraina territoriyasyn atqylauy men Ukraina Qaruly Kýshterine tiyisti úshqyshsyz úshaqtardyng Resey qalalaryna shabuylynyng arasy jer men kóktey, maqsattary әrtýrli, deydi jazushy. – Mәskeu Ukrain halqynyng ruhyn syndyryp, ýreylendiru ýshin elding azamattyq infraqúrylymyn qasaqana joyyp, beybit halyqty da óltirip jatyr.

Al ukraindyqtardyng kóksegeni búl emes. Olar qarapayym halyq shoghyrlanghan audandargha emes, әskery nysandargha nemese Mәskeudegi RF ministrlikterining birining ghimaratyna, basqynshylyq sheshim shygharatyn ortalyqtargha ghana soqqy beredi.  Ukraina óz aumaghyndaghy әskery nysandar men infraqúrylymdy joymayynsha, Reseyding agressiyasyna toytarys bere almaydy. Óitkeni Resey sekildi jappay әueden shabuyldaugha Kiyevting qaru-jaraghy jetpeydi.

Soghan qaramastan, UQK men Ukrainanyng әskeriy-ónerkәsiptik kesheni búl mәselede óte belsendilik tanytyp otyr. UQK-ning úshaqtary men zymyrandary Ukrainanyng beybit túrghyndaryna qarsy әskery qylmys jasaghan reseyding әskery nysandaryn joy ýshin jii qoldanylatyny sózsiz.

Reseyding Chernigov, Dnepr, Kramatorsk jәne basqa qalalardaghy túrghyn ýilerge, sauda ortalyqtary men studentter jataqhanalaryna zymyrandyq soqqylaryna keletin bolsaq, biz adamzatqa qarsy qylmystar turaly aityp otyrmyz, ol ýshin Putin erte me, kesh pe sot aldynda jauap beruge mәjbýr bolady».

Verevkinning aituynsha, RF aumaghynda keng auqymdy soghys bastalsa da, reseylikter ózine «Ukrainagha qarsy agressiya neden bastaldy?» dep súraq qoymaydy. «Eng kórnekti ghalymdar, onyng ishinde ataqty demograf jәne biolog, Prinston uniyversiytetining professory Mihail Bernshtam ghylymy zertteulerge sýiene otyryp, 70 jyl ishinde Kenes Odaghy populyasiyasy kóbeige qabiletti erekshe biologiyalyq týrge ainaldy degen qorytyndygha keldi, – dedi Verevkiyn. - Sondyqtan әlemge әreng ashylghan KSRO bәsekege tótep bere almay, 1991 jyly qayta túrmastay bop qúlady.

KSRO ydyraghannan keyin tәuelsizdik alghan respublikalar últtyq janghyru prosesi bastady. Tipti Armeniya Ázirbayjan jerin basyp alsa da, Ázirbayjannyng últtyq sanasynyng ósuin toqtata almady. Alayda KSRO ydyraghanymen orystardyng sanasy mýlde ózgergen joq, olar әli de imperiyalyq kategoriyalarmen ómir sýrip, oilaydy. «Resey» sózi aitylghanda orys adamynyng sanasynda patshalyq Resey nemese stalindik KSRO degen sózder payda bolady».

Sondyqtan territoriyasynyng bombalanuy jәne soghys geografiyasynyng keneni ótirik pen jala jabudy búrynghysynsha qabyldaytyn orys halqynyng imperiyalyq sanasyn qalay da ózgertedi dep kýtu anghaldyq bolar edi. Óitkeni reseylik ýgit-nasihat kýn-týn demey kópshilikting qúlaghyn adaspay tauyp otyr. Sergey Verevkin Europadaghy reseylik emigrasiyanyng әreketine kýmәnmen qaraydy, qazirgi Resey tek kóz ilmey túrghan Putinister ghana emes ekenin, sonymen qatar Putinning tirandyq rejiymi men onyng Soloviev, Simonyan jәne t.b. siyaqty ýgitshileri basyp-janshyghan jaqsy reseylik oppozisionerler bar ekenin dәleldeuge tyrysady.

«Osy rette bir súraq tuady: Putinning ornyna «jaqsy reseylik oppozisioner» otyrsa, әldene ózgere me? – deydi jazushy. – Bәri bәz bayaghy kýiinde qalady dep oilaymyn. Óitkeni dәl osy antiputinist oppozisionerler Resey biyligindegiler sekildi imperializmmen auyrady. Olar Kremlidegi qazirgi ýkimet siyaqty oilaydy».

Jazushy býgingi Reseyding ydyrap, onyng ornyna jana últtyq memleketterding payda bolatynyna senimdi. «Men býkil Reseydi araladym, – deydi Verevkiyn. – Soltýstik endikterdi, Qiyr Shyghysty, Sibirdi aralaudyng sәti týsti... Sonymen, men Yakutiya, Taymyr, Bashqúrt jәne basqa últtyq aimaqtar siyaqty Buryatiyanyng Resey emes ekenin tolyq jauapkershilikpen aita alamyn. Reseyding kýireu ýderisi bastalyp ketti, el qazanday qaynap jatyr. Sondyqtan búl tarihy prosesti eshkim toqtata almaydy. Resey Federasiyasyndaghy apattyq jaghday Belovej kelisimine deyingi KSRO-men birdey.

«Áleumettik dinamika» ghylymynyng zandaryna sәikes, iri әleumettik jýielerding týbegeyli ózgerui qaytymsyz. Birinshi dýniyejýzilik soghystyng nәtiyjesinde Avstriya-Vengriya, Nemis, Osman jәne Resey siyaqty joyylmaytyn bolyp kórinetin imperiyalar qayta janghyrugha mýmkindigi jetinkiremey kýiredi. 1991 jyly KSRO klassikalyq imperiyanyng barlyq belgilerimen әlemdik ýstemdikke úmtylghan konglomerattyq memleket ydyrady. Al Resey Federasiyasy – KSRO imperiyasynyng qúqyqtyq múrageri. Orys qoghamy qansha retrogradtyq oilarmen ómir sýrse de, sol taghdyr kýtip túr.

Soloviev, Simonyan, Norkin jәne basqalar arqyly Kremli orystardyng qoghamdyq sanasynda imperializm ruhyn jәne orys últynyng ózining ózgesheligine senu teoriyasyn saqtap qalugha bar kýshin salyp jatyr. Búl iydeologiya, dozalanghan narkotik siyaqty, reseylikterding sanasyna jýieli týrde engiziledi. Biraq, ózderiniz biletindey, esirtki nashaqordyng ólimine әkeledi. Al endi reseylik ýgit-nasihat is jýzinde ólip qalghan memlekettik organdy tiri qaldyrugha tyrysuda».

Sarapshy Prigojin orystarynyng «Ádilet sherui» kezinde qalay vostylaspen qarsy alghanyna nazar audardy. «Vagner» jeke menshik әskery kompaniyasynyng basqarghan songhy basshysy – eng auyr qylmys jasaghan tiptik qylmyskerler, beybit uaqytta bostandyqqa shyghugha bolmaytyn jәne qalypty ómir sýre almaytyn qanisherler men sadister shoghyry ekenin bayqamaghanday.

«Soghan qaramastan, morozkovtyng qylmystyq siqyry reseylikterding basym kópshiligin qúrmetteydi, óitkeni búl elding qazirgi halqy búrynnan marginaldanghan jәne qylmystyq jauapkershilikke tartylghan, – deydi Verevkiyn. – Qylmystyq gen Resey qoghamynyng denesine KSRO kezinde, biylik әleumettik jaghynan qylmyskerlerdi sayasy tútqyndargha qaraghanda әldeqayda jaqyn dep sanaghan kezde engizilgen. Lagerilerdegi biylik olargha jenildikter  berip, qylmyskerlerge sýiendi.

Osylaysha, qylmystyq әlem lagerilerden shyghyp, sovet adamynyng ómirining bir bóligine ainaldy, onyng sanasyna qylmystyq zandar, «úghymdar» jýiesi, úrylar foliklory, urkagan әnderi jәne t.b. kirdi. KSRO-da da, qazirgi Reseyde de búqara men biylikting sanasy qylmystyq ruhqa toly boldy. Rostovtyqtar Prigojinning qylmyskerlerin quana qarsy aldy. «Vagner» iyesi ólgennen keyin Mәskeude, Sankt-Peterburgte jәne Reseyding basqa qalalarynda oghan alyp eskertkishter ornatyldy. Olargha gýl shoqtaryn qoyyp, әbden jemqor Prigojiyn, fashistik Utkin turaly jýrekjardy sózder aityp, qylmystyq iydeologiyanyng Resey qoghamynyng sanasyna qanshalyqty tereng enip ketkenin kórsetedi.

Sarapshynyng pikirinshe, orystardyng RF-nyng әrtýrli aimaqtarynda ghasyrlar boyy túruy búl aimaqtardyng Reseyge tiyesili ekenine esh dәlel bola almaydy. Mysaly, orystar Zabaykalie ólkesinde 200-250 jyl ómir sýrip, atalary men arghy atalary osy ólkede jerlengendikten olardy bastapqyda ózderiniki dep esepteydi.

«Biraq, mysaly, Angolada 500 jyldan astam ómir sýrgen portugaldardy alayyq, – deydi sarapshy. – Jәne olardyng Angolany Portugaliyanyng ata-baba territoriyasy dep jariyalaugha kóbirek qúqyghy bar bolatyn. Biraq 1975 jyly dekolonizasiya bolyp, Angola tәuelsiz memleket bolghan kezde, portugaldyqtar osy afrikalyq elde qalu arqyly qanday tәuekelge baratynyn týsinip, birden qashyp ketti. Al ony uaqytynda týsinbegender óltirildi».

Verevkin Reseyding Tyva, Bashqúrtstan, Yakutiya jәne t.b. siyaqty aimaqtarynda últtyq ózin-ózi anyqtau prosesteri kele jatqanyn atap ótedi. «1990 jyldardaghy búl aimaqtardaghy reseyliktermen qarym-qatynas, júmsaq tilmen aitqanda, sýiispenshilikke toly emes edi, – dep eske aldy sarapshy, – Endi olargha okkupanttar retinde qaraydy jәne olardy óz aumaghynan ayausyz iyterip jibere bastaydy».

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz

14 pikir