«Dýniyejýzindegi qandastarymyzdyng basyn tughan jerde biriktiru - bizding qasiyetti paryzymyz». Osydan bes jyl búryn Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev 2019 jyly 20 nauryzda uaqytsha preziydent mandatyn alyp, kezekten tys ótkizilgen saylau nauqanymen әuliye-әnbiyeler mekeni bolghan qasiyetti Manghystau jerine 12 nauryzda tabany tiygende osylay aitqan eken.

Bolashaq Jana Qazaqstan Preziydentining auzyna Qúday salghan shyghar, әlde kezdeysoqtyq bolar, biraq, osy aralyqta elimiz ýlken synnan ótti. Janaózennen bastalghan úshqyn ontýstik qalalarda bomba bolyp jaryldy. Jilikting mayly, maysyz basyn tolyqtay qolyna ústap kelgen Eski Qazaqstannyng erketotay shonjarlary monarhiya qúrugha dәmelenip, búlghaq bastady. Konstitusiya ústap, sert bergen Preziydentimiz әldekimder qúsap dollargha lyq tolghan úshaqpen shetelge túra qashpay, óz ókiletin paydalanyp, respublikanyng tuyn jyqpay, azamattardyng ómiri men mal-mýlkin qorghap qaldy.

Qazan aiynyng 11-i kýni әlemning 40 elinen 200-ge tayau delegat kelip, bas qalamyz – Astananyng tórinde 300-den astam sayasat, biznes, mәdeniyet, ghylym, bilim, mediya, medisina elitalary bas qosqan myna forum sonyng aighaghy. Forum spiykeri – Germaniyanyng Kelin qalasyndaghy Qazaq qauymdastyghynyng tórayymy, Europa qazaqtary qúryltayynyng tórayymy Sadiya Sýrer hanymnyng tebireniske toly sózimen aitsaq: «Astana qalasy kýnnen kýnge kórkeyip barady eken. Jas memleketting órkendeui el ishindegi tynyshtyqqa tikeley tanuly».

Kәri qúrlyqtyng suyn iship, auasyn jútyp, qúndylyqtaryn ústanatyn hanymnyng myna jýrekjardy sózi erkindik pen tәuelsiz oidyng qadirin bilmey, tyrnaq astynan kir izdep, revolusiya saghynyp jýrgen sholaq oily, bar mәselege jeke mýdde túrghysynan qaraytyn ózimshil «batyrlargha» oy salsa dúrys bolar edi.

«Búl әn búrynghy әnnen ózgeshe», - dep oishyl Shәkerim qajy aitqanday, búl jolghy forumnyng úiymdastyryluy, qamtyghan kenistigi, kótergen mәselelerining ótkirligi men shynayylyghy basqasha boldy. Delegattar qúramynyng salmaghy men sapasyna ýniler bolsaq, derliktey sheteldegi qandastarymyzdyng elitasy deuge keledi. Ásirese, jastar jaghy kózge shoqtay basylyp túr. Reseyden kelgen Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, «A-studio» produsseri Bayghaly Serkebaev pen Resey muzyka kanalynyng búrynghy jýrgizushisi, media-menedjer Arman Davletyarov myrzalardy býkil TMD kenistiginde enkeygen kәriden, enbektegen balagha deyin biledi. Olar da boyyndaghy qazaq qany tartpasa, anau-mynau forumda tóbe kórsetpeytin kisiler.

Qytaydan kelgen jazushy Ákpar Mәjitty Qytay qazaqtarynda bilmeytin adam kem de kem. Qazaqtan shyqqan túnghysh qytay tilinde jazatyn jazushy retinde de milliardtar elinde keng tanymal. Qogham qayratkeri retinde de eki elde tanymaldyqqa iye. Býkil Qytay jazushylar odaghyna tiyesili «Jazushy» baspasyn basqardy. «Últtyq jazushy» jurnalynyng qazaqsha basylymyn, «Halyq» portalynyng qazaqsha núsqasyn shygharugha úitqy boldy. Pekin qalalyq mәslihattyn, býkil Qytaylyq parlamentting deputaty boldy. Atalary qarakókting túqymy bolghan. Ákesi Saghat Jaypaq Pekindegi ortalyq radionyng qazaq bólimin qúrghan, sheshesi Túrsyn Jolymbetqyzy Qytay qazaqtarynan shyqqan tanymal jurnalist bolyp tabylatyn ónegeli, óristi otbasynyng tumasy Janar Saghatqyzy jastyq shaghyn Mәskeude ótkizip, telejýrgizushi, rejisser bolyp qalyptassa, tolysqan shaghynda býkil Qytaylyq kino-televiydenie industriyalyq óndirisining auyr salmaqtaghy produsser-rejisseri bolyp  tanyldy.

Ózbekstannan kelgen túlgha, eks-deputat Rasul Kósherbaev pen jas ta bolsa sayasat sahynasyna jarqyrap kele jatqan Merey Amanbaeva, Mongholiya últtyq ghylym akademiyasynyng akademiygi Bәkey Aghypar, aqyn Bәit Qaban, neyrohirurg  Núrbek Baban jәne Fransiyadan kelgen Eshim Savash, AQSh-tan kelgen Aray Sabyrjanqyzy syndy jat jerde jýrip, adal enbek, biyik parasatynyng arqasynda tolaghay tabysqa qol jetkizgen túlghalardyng Qazaq elining biregeylenu ýderisinde alar orny, qosar ýlesi sheksiz bolady dep senemiz.

«Otandastar qory» úiymdastyrghan búl forum kóne sýrdekke týspey, toy-tomalaq sarynyna salynbay, halyqaralyq standarttargha jauap beretin dengeyde ótti deuge bolady. Ony әr sessiyanyng taqyrybynan bayqaymyz.

Birinshi sessiyada moderator Rinat Kertaev әuelgi sózdi el Preziydentining qúttyqtau  hatyn alyp kelgen kenesshi Mәlik Otarbaev myrzagha berdi. Odan keyin sóz tizginin әr elden kelgen dualy auyz túlghalar jalghastyrdy.

Ekinshi sessiyada «El damuynda qandastardyng róli» talqylansa, shamaly ýzilisten keyin «Qazalem» portalynyng prezentasiya ótti. Ekinshi sessiya «Otandastardyng intellektualdyq әleueti - últtyq qúndylyqtardy ilgerileu drayveri» degen taqyryppen úshtassa, ýshinshi sessiya «Media jәne zamanauy trendter» degen taqyryppen óristedi.

Tórtinshi sessiyada «XXI ghasyrdaghy ghasyrdaghy qazaq tili jәne býgingi mýmkindikteri» degen, elimizdegi jәne sheteldegi qazaqtardyng talmau jeri bolyp sanalatyn nәzik te kýrdeli taqyryp sarapqa salyndy. Aldynghy sessiya spiykerleri bolyp sóz alghan úly qorghan elinen kelgen kәsipker qandasymyz Órkesh Slambol, Eyfeli múnarasy janynan kelgen әkim qyzymyz Eshim Savash qaghazgha týsken mәtindi qinala, kibirtiktep oqysa, teristiktegi derjavanyng azamaty, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Arman Davletyarov bauyrymyz kórshining tilinde aghyla jóneldi. Qyryqtyng qyrqasyna shyghyp, aqyl-oyy toghysqan ýsh qandasymyz da kelesi forumda ana tilimizde sayraugha sóz berdi. Áriyne, «uәde Qúdaydyng sózi» deydi atalarymyz. Sheteldegi qandastardyng elitasyna kiretin ýsheui de ana tilin ózderi iygerip qana qoymay, ainalasyndaghy ózderindey kóptegen jastargha yqpal etedi, ýlgi kórsetedi dep senemiz.

Ólgen tilin tirilitken evreylermen salystyrghanda, jútaghan, qaqpay kórgen tilimizdi esikten tórge shygharu bizge qiyn týspes. Óitkeni, bizde atam zamannan qalyptasqan, kóptegen qoghamdyq formasiya ózgerisinen aman shyqqan, shekara qyzyl syzyghynan tejelmey bizge jetken ata dәstýrimiz bar. Osy dәstýrler últty úiystyryp, shashau shygharmay, atajúrtqa magnitshe tartyp túrady. Sony tereng sezingen úiymdastyrushylar forumgha erterek kelgen qandastardy últtyq sport qauymdastyghynyng mәdeniyet baghdarlamasy ayasynda qús baptau, toghyzqúmalaq, asyq atu, sadaq atu, qyz quu, audaryspaq, kókpar syndy dәstýrdi oiyndarmen jaqqynnan, betpe-bet tanystyryp, kóshpeli zamannyng quaty men qúdiretin sezindirdi.

Qazaq biyligining biraz baspaldaqtaryn basqan, qazir «Toghyzqúmalaq» federasiyasynyng preziydenti, auyr  salmaqtaghy sayasatkerler sanatyna kiretin Alihan Baymenov myrzanyng forumda bir sessiyada moderator boluy, sonymen birge mesenat, kәsipker, «Altyn Qyran Foundation» qoghamdyq qory qamqorlyq kenesining tóraghasy, últtyq sport qakymdastyghynyng preziydenti, forum demeushisi Islsmbek Saljanov myrzanyng sessiya spiykeri boluy últtyq qúndylyqqa degen súranystyng úlghangy әri últtyng ózin-ózi tanu prosesindegi, últtyq biregeylenu ýderisindegi bir beles bolyp tabylady. Din sayasatqa ainalyp, sektalar jan-jaqtan kelip jayghasyp alghan zamanda últtyq immuniytetimizdi dәstýr ghana kóteredi. Janymyzdy tazartyp, ruhymyzdy biyiktetedi dep bilemiz. Osy túrghydan kelgende, forum óz missiyasyn tolyq oryndady dep aita alamyz.

Tәuelsizdik qarsanynda bastalyp, tәuelsizdikpen birge tolysa otyryp, túghyryna mingen «Qazaq kóshi» әlemdik geosayasattaghy sayasatkerler sanasatyn halyqaralyq qúbylysqa ainalyp keledi. Óz etnostaryn atameknnine әspettep shaqyratyn әigili ýsh elding qatarynan oryn aldyq. Búl da bolsa el bastaghan serkeler men jasampaz halqymyzdyng jankeshti enbegining arqasy. Forum bastalyp shyrqau jerine jetkende diplomat, qogham qayratkeri, «Otandastar qory» KeAQ-nyng preziydenti Abzal Saparbekúly qonaq iyesi retinde Qazaqstan kartasy beynelengen sahynagha elimizding kók tuyynyng simvoldyq núsqasyn ildi. Sonymen, al, qazaqtyng balasy, tughan jerge tuyndy tik!, - degen isharany әr kim jýregimen oqyp, janymen sezindi.

Myna jahandanu zamanynda, ónirlik qauyp-qaterler jyl qúrghamay kóbeygende әri-sәri bolmay, ary-beri sabylyp, qúdayy qonaq atanbay, irgendi bekit, shanyraghyndy biyik kóter, iysi Qazaqtyng balasy! Bizde shyghys pen batysty, teristik pen týstikti jalghap jatqan, әrkimder kelip nәpaqa tauyp jatqan naryqtyng ýlken mýmkindigi bar, revolusiya,  ashtyq, repressiyanyng teperishin kórse de peyili tarylyp, kónili suymaghan  halyq bar. Úiyghan bereke, jerding asty-ýsti tolghan baylyq bar. Kósh baysaldy bolsyn!

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz