Almatydaghy «Praym Plaza» sauda ortalyghynda bolghan jappay tәrtipsizdik 20 jyldan astam uaqyt jýrgizilgen jastar sayasatynyng birqatar olqylyqtaryn ashyp kórsetti. Ánshi Qayrat Núrtasty tyndaytyn, arzan fast-fudtan tamaqtanatyn, amerikalyq filimderding ruhynda tәrbiyelengen әri ózara tek qazaqsha sóileytin búl jastar úrpaghyn qanshalyqty sayasy kýshter men ziyaly qauym tanyp bildi eken?! Jastar sayasatynda úran kóp, qyruar qarjy da bólinip jatyr. Biraq oryndalmaghan bir әn ýshin tóbeles shygharyp, bireuding mýlkine qol súghyp, býldiruge deyin barghan jastar tәrbiyesine kezinde ne jetpey qaldy: qarjy ma, kónil me, qamqorlyq pa?Obalyna ne kerek, elimizde túratyn 4,5 millionnan astam qyz-jigitterding mýddesin qorghauy tiyis qúrylymdar preziydenttik dengeyde de, әkimdik dengeyinde de júmys istep keledi. Parlamenttik ýsh partiyanyng ekeuinde arnayy jastar qanattary da bar. Biraq «Praym Plazadaghy» tәrtipsizdik jastar sayasatyn qayta qaraugha týrtki me?

Almatydaghy «Praym Plaza» sauda ortalyghynda bolghan jappay tәrtipsizdik 20 jyldan astam uaqyt jýrgizilgen jastar sayasatynyng birqatar olqylyqtaryn ashyp kórsetti. Ánshi Qayrat Núrtasty tyndaytyn, arzan fast-fudtan tamaqtanatyn, amerikalyq filimderding ruhynda tәrbiyelengen әri ózara tek qazaqsha sóileytin búl jastar úrpaghyn qanshalyqty sayasy kýshter men ziyaly qauym tanyp bildi eken?! Jastar sayasatynda úran kóp, qyruar qarjy da bólinip jatyr. Biraq oryndalmaghan bir әn ýshin tóbeles shygharyp, bireuding mýlkine qol súghyp, býldiruge deyin barghan jastar tәrbiyesine kezinde ne jetpey qaldy: qarjy ma, kónil me, qamqorlyq pa?Obalyna ne kerek, elimizde túratyn 4,5 millionnan astam qyz-jigitterding mýddesin qorghauy tiyis qúrylymdar preziydenttik dengeyde de, әkimdik dengeyinde de júmys istep keledi. Parlamenttik ýsh partiyanyng ekeuinde arnayy jastar qanattary da bar. Biraq «Praym Plazadaghy» tәrtipsizdik jastar sayasatyn qayta qaraugha týrtki me?

Býginde kóptegen sarapshylar 2004 jyly qabyldanghan «Jastar sayasaty turaly» zanynyng qazirgi zaman talabyna say emestigin kóterip jýr. Tipti, ótken jyly jastar úiymdary men belsendilerining qatysuymen búl zangha tiyisti ózgerister men tolyqtyrular engizu bastamalary kóterilip, úsynystar aityldy. Biraq múnyng da arty qayyrly bolmady. Sodan bolar, jas belsendiler «Bizge arnayy «Jastar turaly» jeke zang qajet degendey mәselelerdi oqta-tekte aityp qalady. Biraq elimizde qúqyqtyq nigilizmning baryn taghy jasyra almaymyz, zang qabyldansa da, qanshalyqty búl jastar jana qúqyqtary men mýmkindikterin qogham men óz mýddesi ýshin paydalana alady?!  

«Praym Plazadaghy» jaghday men Qayrat Núrtastyng baspasóz mәlimdemesinen keyin ne týidik?! Birinshiden, jastardyng sheshilmegen әleumettik mәseleleri arta berse, onyng arty jaqsylyqqa aparmaydy. Ekinshiden, 90-shy jyldardyng ar-jaq ber jaghynda, Tәuelsizdik tanynda tuylghan jastardyng basym bóligi memlekettik tilde ghana sóileydi. «Praym Plaza» basshylarynyng eng basty qatelikteri – qazaq auditoriyasynyng súranys dengeyinen habarsyz boluy, Qayrattyng konsertine qazaq tilinde sóilep, jaghdaydy týsindiretin jýrgizushilerding shaqyrylmauy. Jaghdaydy oryssha týsindirip, halyqqa «stop» dep zekigen eki jýrgizushi aqyr sonynda jastardyng yzasynan qorqyp, «Praym Plazanyn» shatyryna qashyp minip shyqqanyn әleumettik jelilerden kórdik. Bәlkim, Resey әnshilerin pir tútyp, Qayrat Núrtasty «auyl әnshisi» dep sanaytyn úiymdastyrushylar búl konsertke de kóp bolsa myngha jetpeytin adam keler dep oilaghan shyghar. Týsinetin jәit, Qayrat Núrtastyng fenomeni eldegi nonsens jaghdaydan tuyndaydy: Qazaqstan – qazaq memleketi, biraq biylik te, oppozisiya da, qala halqynyng biraz bóligi de oryssha sóileydi. Búl nonsens. Sol halyqtyng ishinen ómirinde oryssha sóilemeytin, orys jurnaliysi «otvetite po-russki» dese, «men tek qazaqsha sóileymin!» dep jauap beretin Qayrat Núrtas shyghady. Al búl fenomen siyaqty... Sol qazaq auditoriyasynyng kónil-kýiin bilmey, tamyryn baspay otyrghan orystildi ortagha aitylatyn bir nәrse – Qazaqstanda memlekettik tilde ghana sóilep, kýnin kórmek týgili, zәulim saray ýy salyp, 30 myng dollarlyq saghat taghatyn Qayrat Núrtastardyng úrpaghy kele jatyr. Olar auyldan shyqqan, orys tilin biluge úmtylmaydy. Búnyng qajeti de joq. Jәne, eng bastysy, olardyng sany basym. Kópshilik. Al olardyng armany men múny turaly kezinde әrqily jastar úiymdarynyng belsendileri bolyp, býginde jurnalistik, sayasy kariera jasap jatqan jastar aitpaq.           

Ruslan JELDIBAY, telejýrgizushi, jurnalist:

Konsertke barghan jastar qanday qúndylyq ýshin kýresti?

         - Áriyne, jastar sayasatynda olqylyqtar bar. Keshe Almaty qalalyq jastar sayasaty basqarmasynyng tóraghasy Sanjar Boqaevtyng mәlimdemesin kórdim, onda ol ústalghan jastardyng 90 payyzynyng Almaty túrghyndary emestigin jetkizdi. Búl túrghydan qarasaq, jastardyng túrghyn ýy mәselesi, júmyspen qamtyluy men jalpy memleketting audaryp jatqan nazaryna kónilimiz tolmaydy. Birinshiden, «Jastar sayasaty turaly» jana zannyng әli de qabyldanbauy – ókinishti jaghday. Ókinishke qaray, zang jobasy Parlamentke birqatar manyzdy úsynystar engizilmey bardy. Deputat Darigha Nazarbaeva búl zang jobasyna ýlken syn artty. Biz onymen kelisemiz.  

         Onyng ýstine, jana formasiyadaghy, jana oidaghy jastardyng naqty qúqyn qorghaytyn úiymdar joq. Býginde sayasy partiyalar ishinde tek «Jas Otan» jastar qanaty ghana júmys istep keledi. Qalghan partiyalardyng jastar qanaty mýldem kórinbeydi. Sol Qayrat Núrtastyng konsertterine baratyn úrpaqtyng múnyn, nazyn, renishin biylikke jetkizetin qoghamdyq úiymdar qayda?! Qazir «Árkim óz qúndylyghy ýshin kýresedi» deydi. Biraq keshegi konsertte jastar qanday qúndylyq ýshin kýresti? Olar memlekettik til nemese jastar qúqyqtary ýshin kýresken joq. Sondyqtan últtyq qúndylyqty tәrbiyeleu – ýlken maqsat. «Jastar tәrbiyesiz, búzylghan» dep bagha bermes búryn, «olargha kim tәrbie berdi?» degen súraqty qoi kerek.

         Egerde әrbir azamat baspasóz mәslihatyn ótkizgen Qayrat Núrtastay qazaqsha súraq qoydy, yaghni, sóileudi talap etetin bolsa, onda bizdegi til mәselesi de ontayly sheshiler edi. Jalpy, memlekettik tildi bilmeytin azamattyng Qazaqstanda bolashaghy joq dep bilem. Sebebi janadan kele jatqan úrpaq – qazaq jastary. Olardyng tili – qazaq tili. Ókinishke qaray, búl jastardyng oiyn algha qaray jeteleytin birde-bir úiym joq. Statistikagha kelsek, jas otbasylardyng 80 payyzynda túrghyn ýy joq. Olardyng ómiri jaldanghan bir pәterden ekinshi pәterge kóshumen ótip jatyr. On jyl ishinde nekege túrghan jas otbasylardyng ýshten biri ajyrasyp ketken. Qansha bala әkesiz qaldy?! Búl problema eshkimdi oilandyrmay ma?!

- Jas liyderlerding joqtyghynan Qayrat Núrtas sayasy kóshbasshygha ainalyp bara jatqan joq pa?

- Endi ainalyp otyr ghoy. Biraq Qayrat Núrtas – әnshi. Yaghni, әrkim óz ornyn bilgeni dúrys. Qysqasy, búl jerde jýieli qatelikter ketip jatyr. Onyng ýstine, jastar sayasatyna bólinip jatqan qarjy dúrys iygerilip jatyr ma, nege júmsaldy, qanday jetistikter bar degendey saualdar ózekti. Qoghamdyq tyndaular az. Parlament deputattarynyng jastardy tyndauy az. Eki-ýsh-aq deputat jastarmen júmys jasaydy. Biraq әleumettik jelilerdegi kónil-kýidi bilip, tamyryn basyp otyratyn deputattar kemde-kem. Mәselen, «Jas Otannyn» ókilderi nege deputat bolyp saylanbay otyr?! «Jas Otannyn» qatarynda 200 myng azamat bar. Solardyng ýnin jetkizetin ókil kerek-aq.         

Maqsat JAQAU, «Aq jol» partiyasy Almaty qalalyq filialy tóraghasynyng orynbasary:

Bizde azamattyq sauattylyq tómen

         - Birinshiden, búl oqigha Sayyn men Rayymbek danghylynyng qiylysynda boldy. Búl qalanyng tómengi jaghy. Ar jaghynda – «Shanyraq», ber jaghynda – «Altyn orda» bazary bar. Olardyng kóbisi Ózbekstan, Qaraqalpaqstannan jәne Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen kelip, pәter jaldap túryp jatqan jastar. Arasynda úry-qarylar da kóp. Yaghni, jinalghan kontingentting sayasy mәdeniyeti men jalpy adamy mәdeniyeti tómen.

         Basty problema – ishki migrasiyanyng sheshilmeui. Yaghni, auyldan qalagha kelip, biraq sol qalanyng ishine kire almaghandyqtan, olardyng әleumettik qarsylyghy payda bolady. Sodan ashu-yza shyghady. Búl jerde әleumettik jeliler «Qayrat qazaqsha ghana sóileydi, ony Múhtar Shahanovtyng dengeyinde kóteru kerek» dep jalghan últtyq namysty qozghap jatyr. Biraq Qayrat Týntekov degen әnshi de tek qazaqsha sóilep, keyde fransuzsha әn aitady. Ony nege solay kótermelemeymiz?!  Tehnikalyq túrghydan, bizding aghylshynymyz qanday nashar bolsa, Qayrat Núrtastyng da orysshasy sonday nashar. Sol sebepten de ol tek qazaqsha sóilep, bylaysha aitsaq, barymen otyrugha mәjbýr.

- Biraq artymyzdan tek qazaqsha sóileytin úrpaqtyng kele jatqanyn moyyndaysyz ba?

- IYә. Biraq bizde diny jәne qarjy sauatsyzdyghy, sayasy sauatsyzdyq óte joghary. Mine, osy baghyttardyng eshqaysysynda tolyq iydeologiya jýrgizilmegen. Kýni keshe Elbasy Núrsúltan Nazarbaev Parlamentting besinshi shaqyrylymynda: «Kimde-kim mening tapsyrmalarym men mindetterimdi orynday almaghan bolsa, júmystan ketsin!» dedi. IYdeologiyagha birden-bir jauap beretin Bilimi ministri B.Júmaghúlov osylaysha ornynan ketti. IYdeologiyanyng bir baghytyn ústap otyr búl ministrlik. Sondyqtan әrkim óz júmysyn dúrys oryndauy kerek. Aytpaqshy, sayasy tehnologiyalargha kelsek, saylau uaqytynda keybir partiyalar, bәlkim, Qayrat Núrtasty paydalanuy da mýmkin. Biraq әrkim óz isimen ainalysuy kerek.  

Elnúr BEYSENBAEV, QKHP Almaty qalalyq filialynyng hatshysy:  

Qayrat qazaqylyqty nasihattaudan jastar liyderine ainaldy

         - Jastar sayasatynyng olqylyghy nede? Birinshiden, olardy jas sayasatker retinde tәrbiyeleu Qazaqstanda ýlken beles alghan joq. Mәselen, partiyalardy alayyq, 2012 jyly ótken saylauda deputattyq oryntaqqa jayghasqandardyng arasynda shyn mәninde jastardyng sózin sóileytin 29 jasqa deyingi tolqynnyng arasynan birde-bir deputat shyqpady. Ekinshiden, jas kóshbasshylardy qalay tәrbiyeleu kerek? Ol ýshin eng aldymen memleket sayasaty jastargha qaray baghyttaluy tiyis. Yaghni, jastardyng ishinen shyqqan liyder bolashaqta biylikting opponenti retinde emes, jastargha dúrys aqparat berip, ong baghytta alyp jýredi-au degen oimen jas jetekshilerdi tәrbiyeleu qajet. Jastar kóshbasshylarynyng tәrbiyelenbeuining bir sebebi – uniyversiytetterdegi bilim jýiesi, qoghamdyq isterding barlyghy tek sol oqu ornynyng manayynda ghana shektelip qaluynda. Eger student bir partiyamen júmys istey bastasa, sol uniyversiytetting jauyna ainala jazdaydy. Saghan opponent, oppozisiya retinde qaraydy. Búl jastardy tyghyryqqa tireydi.

         Mening tandanysym, Qayrat Núrtastyng konsertteri qashanda anshlagpen ótedi. Yaghni, úiymdastyrushylar múny eskerui kerek edi. Qazir әleumettik jelilerde «búl jastar mәdeniyetsiz», tipti, «mambetter» degendey terminder ketip jatyr. Búghan men qynjyldym. Búl jerdegi mәdeniyetsizdik jastar tarapynan emes, úiymdastyrushylar tarapynan shyqty.

 Onyng ýstine, búl jerde jaghdaydy týsindiretin birde-bir qazaq tilinde sóileytin úiymdastyrushy bolghan joq. Ekinshiden, sahna kishkentay balalar óner kórsetetindey tym shaghyn jer edi. Úiymdastyrushylar Respublika sarayynda eki ret anshlagpen konsert bergen әnshige kem degende 20 mynday adam keledi-au dep oilauy kerek-tin. Al ol jerdegi úiymdastyrushylardyng basty qateligi mynada: egerde búl sharany qazaqtildi asaba ma, ne provayder ma úiymdastyrghanda, ol mindetti týrde: «Qayrat Núrtas – halyqtyng sýiikti әnshisi. Onyng konsertin «Praym-Plazanyn» alanqayy kótere almaydy» - der edi. Sózsiz, býginde Qayrat qazaqsha sóileu men qazaqylyqty nasihattau jaghynan jastar arasynda kóshbasshygha ainaldy. Tipti, onyng óreni ózin «sayasy liydermin» dep jýrgen keybir jastardan әldeqayda biyik. Biraq Qayrattyng sózinen bayqaugha bolady, ol sayasatpen ainalysqysy kelmeydi. Biraq «Sayasatpen sen ainalyspasan, sayasat senimen ainalysady» degenning keypin әnshi kiyip túr. Biraq men Qayrat sayasy túlgha bola almaydy dep esepteymin.