Jazushylar odaghynyng basshysyn saylau – jazushylardyng óz isi

BÚGhAN EShKIMNING DE, TIPTI EL PREZIYDENTINING DE ARALASUGhA QÚQY JOQ

“Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy, Memlekettik syilyqtyng iyegeri Núrlan Orazalin QR Preziydentining jarlyghymen Senat deputaty bolyp taghayyndaldy. Elbasynyng arnayy sheshimimen búdan bylay Núrlan Myrqasymúly senatorlyq pen búrynghy qyzmetin (Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy) qatar atqaratyn boldy.

“Qazaq әdebiyeti” gazeti dәl osylay dep jazdy (30 tamyz – 5 qyrkýiek, 2013 jyl). Bú qalay sonda? Senatorlyq – onay-ospaq qyzmet emes, kim-kimnen de ózining kýsh-jigerin sarqa júmsaudy talap etetin jauapty júmys. Al endi N.Orazalin senatorlyqty da, oghan qosa Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy qyzmetin de atqarsa, onsyz da túralap jatqan Qazaqstan Jazushylar odaghynyng júmysy mýlde toqtap qalmay ma?

Biz bir top jazushydan osy mәsele jóninde pikir bildirudi súradyq.

Qabdesh Júmadilov, Qazaqstannyng halyq jazushysy, Memlekettik syilyqtyng iyegeri:

BIZGE JARTYKESh BASShYNYNG KEREGI  JOQ

Jazushylar odaghynyng basshysyn saylau – jazushylardyng óz isi

BÚGhAN EShKIMNING DE, TIPTI EL PREZIYDENTINING DE ARALASUGhA QÚQY JOQ

“Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy, Memlekettik syilyqtyng iyegeri Núrlan Orazalin QR Preziydentining jarlyghymen Senat deputaty bolyp taghayyndaldy. Elbasynyng arnayy sheshimimen búdan bylay Núrlan Myrqasymúly senatorlyq pen búrynghy qyzmetin (Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy) qatar atqaratyn boldy.

“Qazaq әdebiyeti” gazeti dәl osylay dep jazdy (30 tamyz – 5 qyrkýiek, 2013 jyl). Bú qalay sonda? Senatorlyq – onay-ospaq qyzmet emes, kim-kimnen de ózining kýsh-jigerin sarqa júmsaudy talap etetin jauapty júmys. Al endi N.Orazalin senatorlyqty da, oghan qosa Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghasy qyzmetin de atqarsa, onsyz da túralap jatqan Qazaqstan Jazushylar odaghynyng júmysy mýlde toqtap qalmay ma?

Biz bir top jazushydan osy mәsele jóninde pikir bildirudi súradyq.

Qabdesh Júmadilov, Qazaqstannyng halyq jazushysy, Memlekettik syilyqtyng iyegeri:

BIZGE JARTYKESh BASShYNYNG KEREGI  JOQ

–   Núrlan Orazalindi qay­da alyp ketsin, meyli ministr qoysyn, senator etip qoysyn, onymen esh sharuam joq. “Qoy asyghy demeniz, qolyna jaqsa saqa tút” demekshi, qolayyna jaqqan eken, senator etip qoyypty. Endi biz, jazushylar, N.Orazalinmen dúrystap qoshtasyp, óz tóraghamyzdy saylap aluymyz kerek.

Bir qolymmen – senatorlyqty, ekinshi qolymmen – Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasynyng tóraghalyghyn alyp jýr­em dese, onda kim-kimge de aitarymyz mynau: Bizge onday jartykesh basshynyng keregi joq!

Kenes ókimetining kezin­de әdebiyetti damytu ýshin memleket arnayy qarjy bóletin. Osy qarjy Mәdeniyet miy­nistr­liginde paydalanbay qalghan, ýnemdelgen qarjydan qúralyp, sodan keyin ghana әdebiyetke bólinedi eken. Osy­nyng jay-japsaryn bilip alghan ónkey iri jazushylar “Búl – әdebiyetti qorlau!” dep, Ortalyq Komiytetting aldyna mәsele qoyghany esimde qalypty. Sol aitqanday, qazirgi kýni әdebiyetting qúldyrap, qadiri de ketip, bedeli de qalmaghany aityluday-aq aitylyp jýr emes pe?! Endi kelip Qazaqstan Jazushylar odaghyn býtin basshy da emes, jartykesh basshy, yaky eki qyz­met­ting tizginin ústaghan basshy basqaratyn bolsa, әde­biyet­ti qorlau degeni­miz de osy ghoy. Demek, әde­biyet – negizgi emes, qosalqy, janama sharuashylyq esebinde basqarylady da sonda.

Búghan jol beruge bolmaydy! Jedel plenum shaqyramyz ba, joq tótenshe qúryltay shaqyramyz ba, múnyng aldyn alu kerek!

Dulat Isabekov, jazushy, dramaturg, Memlekettik syilyqtyng iyegeri:

JAZUShYLARDYNG ARY MEN ÚJDANYN AYaQQA TAPTATUGhA BOLMAYDY!

– Eger, shynymen-aq, “arnayy sheshim” bar bolatyn bolsa, búl – birinshiden, Enbek zanyna qayshy. Ekinshiden, búl – sheshim jazushylardyng azamattyq qúqyghyn eskermeuden tughan.

Osynyng bәri maghan jazushylardyng ary men újdanyn ayaqqa taptaghandyq bolyp seziledi. Bizder, jazushylar, ózimizding arymyz ben újdanymyzdy eshkimge qorlatpaugha tiyispiz. Basqa tóragha saylap alugha tiyispiz. Shúghyl úiymdastyru plenumyn shaqyrghan jón.

Men N.Orazalinning senatorlyq pen Qazaqstan Jazushylar odaghy basshylyghyn qatar atqaru joghary jaqtyng yqpalymen boldy degenge senbeymin. Múnyng bәri – qoldan úiymdastyrylghan jәne tómennen úiymdastyryl­ghan tirlik.

Jalpy, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng tarihynda múnday bolghan emes, Jazushylar odaghyn eshkim janama týrde basqarghan joq. N.Orazalin Jazushylar odaghyn 18 jyl basqardy. Eshkim qolynan qaqqan joq. Qonyshynan basyp, qolynan kelgenin istedi. Endi osy toyghanymen ketui kerek qoy...

Temirhan Medetbek, aqyn, Memlekettik syilyqtyng iyegeri:

BÚL — QALAMGERLER QAUYMYN QORLAU

Men, óz basym, Núrlan Oraza­liyn­ning preziydent jarlyghymen senator bolyp taghayyndalghanyna týk te tanghalghan joqpyn. Qazirgi tanda kóbine kóp elding sózin emes, biylik­ting sózin sóilep jýrgen osynday adamdar ghana lauazymdy oryndargha ie bola alady. Búl — ýrdiske ainalghaly qashan! Áriyne, janyng kýiinedi, qanyng qaynaydy, qoldan keler bas­qa shara joq. Sondyqtan da Núrlan Orazalinning senator bolghanyna tanghalgham joq.

Meni tanghaldyrghany – preziydent myrzanyng Núrlan Ora­zalinning búrynghy qyz­metinde, yaghny Qazaqstan Jazushylar odaghyn odan әri basqara bere­di degen sózi boldy. Apyr-au, búl qalay? Qos palataly parlamentke saylanghany bolsyn, taghayyndalghany bolsyn, bir­de-bir deputat búrynghy qyz­metin atqaryp otyrghan joq qoy. Tipti múnday ýrdis dýniye­jýzinde joq. Sonda Núr­lan Orazalin dýniyejýzin­degi ai­qúlaqtanyp tughan erekshe túlgha bolghany ma? Joq әlde, ol Jazushylar odaghynyng basshylyghynan kete qalsa, Jazushylar odaghynyng shanyraghy opyrylyp ortasyna týse me? Oghan nege osynshalyqty airyqsha qamqorlyq jasalynyp otyr? Týsiniksiz... Áytpese, Jazushylar odaghynyng júmysyn shyrq ýiiretin jigitter, Qúdaygha shýkir, jeterlik.

Onyng ýstine, preziydentting búl sheshimi zangha qayshy ghoy. Jazushylar odaghynyng basshysyn saylau – jazushylardyng óz isi. Oghan eshkimning de, tipti preziydentting de aralasugha qúqy joq. Óitkeni Jazushylar odaghy – qoghamdyq úiym. Eger aralasty ma, onda onday әreket — jazushylardy júrt dep sanamau, yaghny olardyng qúqyn ayaqasty etu, olardy qorlau bop shyghady. Sondyqtan Kons­titusiya kepili bolyp sanalatyn preziydent múnday asyghys sheshimi­nen bas tartar degen oidamyz.

Qazir Núrlan Orazalinning sonynan ergen sóz kóp. Kezin­de (V.Hrapunovtyng túsyn­­da) qalalyq әkimshi­lik tarapynan Jazushylar odaghyna berilgen jer telimi “Ayagóz” dep atalatyn kóterme bazargha ainalyp, jalgha berilgen bolatyn. Ol bazar ózining moynyna Jazushylar odaghynyng aldynda qarjylay bolsyn, basqalay bolsyn, kóptegen mindetteme­ler alghan edi. Aqyrynda, sol bazarmen jasalynghan kelisim­shart ta, sonymen birge moynyna alghan mindette­meler de zym-ziya joq bop ketti. Sonday-aq tau bet­keyindegi Shygharmashylyq ýiining taghdyry da jazushylargha belgisiz. Ol da әlgi jalgha berilgen jer siyaqty qoldy bop ketti me? Beyhabarmyz. Biraq týpting týbinde olardyng bәri su betine qalqyp shyghady ghoy. Ol kezde senator Núrlan Orazalin senatta otyrar ma eken, joq әlde...

Beybit QOYShYBAEV, jazushy:

ÁDEBY TÓRELER BÚDAN BYLAY BIZDI ALDAY BERMEUGE TIYIS

– N.Orazalin senator bolypty, preziydent oghan Jazushylar odaghyn da basqara ber dep aitypty degen habar meni tanyrqatty. Parlament sekildi zang shygharushy biyik ókildik mekemening deputattar korpusy óte sauatty, adal, zannamany, aqiqatty, shyndyqty bәrinen joghary qoyatyn әdil, shynshyl adamdardan jasaqtalady ghoy dep oilaushy edim. Al Orazalinning múnday talaptargha jauap bere almaytyny beseneden belgili. Óitkeni ol Odaq basshylyghyna әdiletsiz jolmen jetken edi, tap sol әdiletsiz­dikting týrli tәsilderin qoldanu arqyly, zannamany belinen basa otyryp, mine, on segi­zinshi jyl, qalamgerler birlesti­gining ózgermes bastyghy bolyp kele jatyr. 

KSRO Jazushylar odaghynyng jarghysy boyynsha, qayta qúru kezeninde shaqyrylghan Qazaqstan jazushylarynyng 1991 jylghy sezi Qazaqstan Jazushylar odaghynyng bolashaq jar­ghysynyng birinshi hatshyny balamaly jolmen sezde tikeley dauys beru arqyly saylau, sezdi bes jylda bir ótkizu tәrizdi negizgi nobaylaryn belgiledi de, tolyq mәtinin qabyldaudy sezde saylanghan basqarmagha tapsyryp, tarady. Túnghysh jarghynyng mәtini Tә­uelsizdikten keyin ile-shala, 1991 jylghy jeltoqsannyng ekinshi jartysynda ótken basqarma plenumynda qabyldandy. Sonda belgi­lengen, jogharyda atalghan erejeni belgili bir maqsatpen úiymdasqan top 1996 jylghy sezde búzdy. Jarghygha tiyisti retpen týzetuler engizu arqyly emes, óreskel týrde jana jar­ghy qabyldau jolymen. Jana jarghy bo­yynsha endi birinshi hatshy sezde tikeley dauys beru arqyly saylanbaytyn boldy. Endi birinshi hatshy odaqtyng basqarmasynda saylanady dep belgilendi. Biraq múnda mynanday aiyrmashylyq oryn aldy: eger kenestik dәuirde bas­qarma mýsheligine kandidattar sez ýstinde úsynylyp, sez delegattarynyng jasyryn dauys beruine jiberiletin bolsa, tәuelsiz­dikting besinshi jylyn bastan keship otyrghan demokratiyalyq dәuir jazushylary basqarma qúramyn saylauda óz erik-jigerin erkin bildiruine mým­kindik beretin jasyryn dauys beru qúqynan aiyrylyp qaldy. Orazalin sol jana jarghy boyynsha “saylandy”: sezd tóralqasy “basqarma mýshe­ligine layyq” dep minbeden oqyp bergen seksen adamnan qúralghan tizimdi delegattar ashyq dauyspen bekitip, tarap ketti. Al saylaugha jinalghan “vyborshikter” – sol 80-dey basqarma mýshesining qyryq shaqtysy basqarmanyng birinshi hatshylyghyna saylanu ýshin jasyryn dauysqa týsken ýsh kandidattyng ishinen Oraza­lindi tandady. Osylay “taq­qa” otyrghan jana basshy is jýzinde odaqtyng 600-dey mýshesining 15 payyzynyng ghana “senimine” ie bolghan-dy...

Jana jarghyda jazushylar sezi tórt jylda bir ótedi dep belgilengen. Alayda sol jana jarghynyng tap osy merzimdik sharty birde-bir ret saqtalghan emes. 2000 jyly ótuge tiyis sezd merzimi­nen eki jyl asyrylyp, tek 2002 jyly әreng boldy da, Orazalin “qayta saylandy”. Jeniske masattanghan Orazalin men onyng komandasy odan keyingi sezderdi de merzimi­nen keshiktirip, “asyqpay” ótkizudi әdetke ainaldyrdy: 2006 jyly kýtilgen sezdi bir jyl asyryp, 2007 jyly ótkizdi, odan 2011 jyly ótuge tiyis sezdi taghy bir jyldan astam uaqyt ótkennen keyin – 2012 jyly shaqyrdy.

Zandylyqty saqtamau sol “úiym jarghysyna sәikes” shaqyrylghan songhy sezde de ýstemdik etti. Kýn tәrtibine jarghyny talqylau turaly mәsele engizu úsynysy qoyylghanda, Orazaliyn: “Jarghy eki jýz adam qatysqan konferensiyada qabyldanghan, endi ony sezding kýn tәrtibine qosudyng qajeti joq” degen uәj aitty. Delegattar “eki jýz adam qatysqan konferensiyada” jasalghan jarghylyq ózgeris­terdi sezde – 777 delegat qatysugha tiyis eng jogharghy organda – ózderi talqylamasa da, tym qúryghanda, qarastyryp, dauys berip bekitip beruge mindetti ekendikterin oigha almady. Aytpaqshy, tóragha atauy da – Oraza­linning jarghyny óz erkimen búrmalauynyng “jar­qyn” kórinisi. 1996 jylghy jarghy boyynsha Odaq basqarmasynyng birinshi, ekinshi jәne basqa da hatshylaryn saylau kózdelgen bolatyn. Keyinirek, songhy on shaqty jyl kóle­minde, 1996 jylghy sezde qabyldanghan jarghyda kóz­del­megen tóragha, tóraghanyng birinshi orynbasary, orynbasary degen lauazymdar payda boldy. Pәlen hatshysy bar hatshylyq olargha qosa jýrip jatyr. Mún­day qúrylymdyq qym-quyt bey-bereketsizdik sezding talqylauynsyz, jar­ghydan tys jasau qanshalyqty kónilge qonady? Búl ózi zandy syilamaushylyqpen aghayyndas tirlik emes pe eken? Álde múnyng bәri jazushy qauymnan qúpiya týrde, yaghny sezding qarauyna úsynylmay-aq, astyrtyn zandastyryldy ma eken? Osynday-osynday oiyna kelgenderin istey beretin adam qalaysha senat deputaty syndy asa mәrtebeli lauzymgha taghayyndal­ghan? Eriksiz tanghalasyn.

Jazushylar odaghynyng kezekti bir plenumynda “odaqtyng qúrmetti tóraghasy” lauazymy taghayyndalghan bolyp shyqty. Osynau “qúrmetti tóraghalyqqa” qúmartushylyqtyng astary uaqytynda kóp sóz etildi. Onyng sebebi terende eken. Orazalin men onyng komandasy Jogharghy sot sudiyalaryna jol tauyp, kýlli zandylyqqa pysqyrmastan, Qazaqstan Ádeby qoryn 1997 jyldyng basynda joyghyzyp jibergen edi. Ádeby qordy joyghannan keyin, onyng basqaruyndaghy Shygharmashylyq ýidi Orazalin komandasymen óz qaramaghyna alghan, biraq júmysyn jýrgize almady. On shaqty jyl boyy bos qany­ratyp qoydy. Azdyryp-tozdyrdy. Aqyry Ýkimetting kómegimen jóndeuden ótkizdi, alayda jóndelgen Ýiding júmys isteuin úiymdastyrugha jazushylardy tartpady. Odan góri, ghimaratty әldebi­reulerge jalgha ótkizudi qolayly hәm tiyimdi kórdi. Qanday qújat jasaldy – qúpiya. Býginde qalamgerler shygharmashylyq maqsattaryna oray onda baryp túra almaydy: ol sheteldikterding ýsh júldyzdy qonaqýii, aula salyp qorshap alghan, kýzeti bar. Janyndaghy búryn jazushylar seruendeytin baqtyng kimge qyzmet etip jatqany da qúpiya. Odaq ghimaratynyng jalgha berilu jaghdayy, qala әkimdigi bergen kóterme bazar, oblys әkimdigi bólgen alma baghy, Astanadan alyn­ghan jer telimi – búlar ne kýide? Qúpiya... Osylar jayynda Núrlan Orazaliyn Jazushylar odaghy mýshelerine eshqashan esep bergen emes, jalpy, sharuashylyq mәse­lesin birde-bir ret ashyq talqygha salyp kórgen joq. 

Mine, endi Orazalin senat deputaty bolyp taghayyndaldy. Preziydentting senimine bekem kirgen adam ekenin kórsetti. Endi kim ne dey almaq? Búdan keyin qay qalamger qanday oy týimek? Qalyptastyrylghan jaghdaygha kón­digip jýre beremiz be? Álde shyn tútastyqtyng shynayy pikir almasularda, әdiletti sheshimder qabylday bilude ekenin este ústap, ózimizdi- ózimiz órkeniyetke, demokratiya talaptaryna say tәrtipke keltiruge bilek sybana kiri­se­miz be?! Meninshe, әdeby tóreler bizdi búdan bylay alday bermeuge tiyis. Orazalin 17 jyl ishinde jighan tәjiriybesin senattyng iygi­ligine jarata berer, al bizge әdiletti shygharmashylyq odaq qajet. Halyqqa riyasyz qyzmet etetin Jazushylar odaghy kerek. Ony ózimiz jasaugha mindettimiz.

Búl ýshin ne isteuge tiyis­piz? Áriyne, aldymen Orazalinge nege narazy ekenimizdi jan-jaqty paryqtau lәzim. Onyng óz komandasymen birge jyldan-jylgha ýzbey aityp kele jatqan ótiriginin: “Bir kezderi “ústaghannyng qolynda, tistegenning auzynda” kete jazdaghan úiym ghimarattary qara shanyraq qarauyna qaytaryldy” degen jalghan “qaharmandyghynyn”, jasandy syltauynyng artyndaghy jazushylardyng shygharmashylyq mýddesine qatysty iske oralymsyzdyqtaryn ashyp taldap, aldaghy kýnderge dúrys baghdar jasau jón. Búl ýshin birinshi kezekte Jazushylar odaghyn basqarugha layyqty qalamgerlerding baghdarlamalaryn tyndap, talqygha salu arqyly, ishterinen eng dúrysyn tandaugha tiyispiz. Múnday sharany jýzege asyra alatyn jiyndy úzaqqa sozbay shaqyrghan dúrys. Ol tótenshe qúryltay bolugha kerek. Oghan barlyq odaq mýshelerin qatystyrugha jaghday joq bolsa, aitalyq, әr bes jazushydan bir ókil keletindey etip, oblystardan, Astana men Almatydan delegattar saylatu qajet. Solar – 777 jazushy atynan sheshushi dauyspen keletin 150–160 qalamger – qansha uaqyt qajet etilse, sonsha uaqytyn júmsap, mәseleni iyin qandyra talqylasyn da, әdil, syndarly sheshimder shygharsyn. Mening úsynysym – osy!

«Jas Alash» gazeti