Elimiz egemendik alyp, shekaramyz shegendelip túr desek te, internet jelisi iske qosylghaly jan-jaqtan aghylghan aqparat kózderindegi jaghymsyz habarlardan maltyghyp shygha almay qalghanymyz sonsha, últtyq sana-sezimimizge qauip tóne bastady. Naryq bәsekesi artqan myna zamanda últtyq bolmysymyzdyng joghaluy shyn mәninde qauipke ainaldy. Últty últtan, halyqty halyqtan erekshelep, aiqyndap túratyn – tili, salt-dәstýri, mәdeniyeti ekendigin bәrimiz bilemiz, bәri biledi. Biraq osy joldaghy jarqyn isterding tolymdy nәtiyjesi nege kónil kónshitpey jatyr?

Key zamandastarymnyng últtyq sana-sezim jayly oilanugha   kelgende uaqytynyng joqtyghyna, «janalyqqa» tym eliktep jýrgenine, janaru, janghyru degen úghymdy materialdyq túrghydan qabyldaytynyna  qarnym ashady.  Janaru degen sananyng janaruy, sananyng janghyruy – mening oiymsha.  

Al qazaq ózining kelbetin  joghaltyp alsa ne bolmaq?! Qaytpek kerek? 

Búl jan auyrtar mәselening Memleket basshysynyng  súhbatynda tereninen qozghalghanyna janym sýisindi. Búl súhbat myna alasapyrangha shegelengen jahandanu zamanynda «Endi ne isteymiz?» degen kókeyde jýrgen ózekti saualdargha der kezinde jauap berilgen súhbat boldy.

Q.Kemelúly tәuelsizdikti saqtau, ony túghyrly etu jolyndaghy taghylymdy oilardan bólek qasiretti qantar oqighasynyng sebepteri men saldary, el ishindegi әleumettik reformalar,  elimizding syrtqy sayasattaghy qarym-qatynastar turaly saualdar boyynsha ashyq әri tiyanaqty jauap bergen.  Ásirese, memleket mýddesi men últtyq mýddeni tarazy basynday teng ústay bilgen Preziydentimiz bolmaghanda memleketimiz geosayasy oiyndardyng oiynshyghyna ainalyp,  bolashaghy  kýmәndi bolar ma edi, kim bilsin...

Endi súhbattyng maghan әser etken túsyna toqtalayyn. Qara dombyrany qarshadayymnan serik etken óner iyesi  retinde  әri býginde kiyeli shanyraq – Jambyl atyndaghy Qazaq memlekettik filarmoniyasynyng basshysy retinde Preziydentimizding últtyq mýddege, últtyq qúndylyqtargha, últtyq tarihymyzgha, últtyq ruhaniyatymyzgha ýlken basymdyq bergeni kónilime quanysh úyalatty. Últtyq mәdeny qúndylyqtaryn esh uaqytta materialdyq qúndylyqtan joghary qoyyp kórmegen qazaq ýshin búl quatty memleketke ainaludyng birden bir joly dep bilemin. Mәdeniyet últtyng mәiegi bolghandyqtan búl ruhany әlsiremeuimizge kerek qúral. IYә, ekonomikalyq әleuetimiz de әlsiz bolmauy tiyis, degenmen ruhany qúndylyqtyng ózegi ýzilmeui manyzdy.

«Eger tiling men mәdeniyetindi saqtay almasan, shekarandy asha sal, bәribir nendi qorghaysyn? Búl endi sening eling emes», - dep N.Mandela aitqan sózding jany bar. Sondyqtan últtyq ruhtyng ózegi, últtyq mýddening dini – mәdeniyetimizding mәiekti boluyna basa nazar audarghanymyz jón. Preziydent aitqan ghalym Q.Sәtbaevtyng tughanyna 125 jyl, danqty batyrlar S.Núrmaghambetov, R.Qoshqarbaevtyng tughanyna 100 jyl, Joshy úlysynyng irgesi qalanghanyna 800 jyl siyaqty eleuli mereytoylardyng daqpyrt-danghazasynan bólek, sapasyna, mazmúnyna nazar audarghanymyz abzal. El bolashaghy ýshin eleuli enbek etken túlghalardyng óskeleng úrpaq ýshin manyzdylyghy sonda  -  sol túlghanyng enbek joly, shygharmashylyghy  sol aitylghan jerinde qalmay, nәtiyje shyghuy, jemisin berui, qoghamda kórinui qajet. Sonymen qosa V Dýniyejýzilik kóshpendiler oiynyn ótkizu de elimiz ýshin airyqsha oqighalardyng biri bolmaq. Bayraqty bәseke arqyly әlemge  últtyq sportymyzdy, qazaqtyng danalyghy men dәstýrin, mәdeniyeti men qúndylyghyn pash etuge sebep tuyp túr. Múnyng  bәrin Preziydentimiz beker aitqan joq, auyldan kóship – qalagha, qaghaz ben qalamnan kóship – kompiuterge etene ene bastaghan «janashyl júrttyn» estisin qaytara  esine salyp berip otyr.

Biz óner ordasy retinde maqalada aitylghan mәdeniyetting mәrtebesin arttyrugha qatysty biraz mәselelerdi júmys josparymyzgha engizip otyrmyz. 2025 jyly Jambyl atyndaghy Qazaq memlekettik akademiyalyq filarmoniyasynyng qúrylghanyna  90 jyl jәne Halyq qaharmany, KSRO halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyng iyegeri, kýishi, kompozitor, diriyjer Núrghisa Atabayúly Tilendiyevting tughanyna 100 jyl tolghaly otyr.  Núrghisa Tilendiyevting mereytoyy YuNESKO Bas konferensiyasynyng 42-sessiyasynda qaralyp,  atauly kýnder tizbesine engeni  qazaq ruhaniyaty ýshin ýlken mәrtebe. Sonymen qatar TÝRKSOY halyqaralyq úiymynyng merekelik kýntizbesine enui de quantarlyq jaghday. Atauly datalardy óz dengeyinde atap ótu ýshin dayyndyq júmystaryn bastap kettik. Manyzdy oqighalardan bólek kýndelikti atqarylugha tiyisti júmystar da az emes. Konserttik qyzmetting sapasynyng artqany bolar býginde zal  kórermenderge toly. Sonymen birge el ishindegi barlyq jauapty da bedeldi mәdeny sharalargha qatysyp, halyqaralyq is-sharalarda abyroymen óner kórsetip kele jatqan óner újymy sol biyiginen týspek emes. Múnyng bәri últtyq ónerdi klassikamen úshtastyra bilgen újymnyng mәdeniyetke qosyp jatqan orasan zor enbegi dep tanugha bolady.

Qysqa tirshilikte adam balasynyng ýmitke toly ómirine nәr berip túratyn ýsh kýretamyry bar desek qatelespeymiz. Ol kýrematyrlar: Keshe, Býgin jәne Bolashaq.  Búl ýsheui birigip tarihty qúraydy. Tarih eshkimning enshisi bolmasa da  birde-bir basy júmyr pende tariyhqa nemketti qaray almaydy. Býgingi bolyp jatqan janalyqtar da ertengi kýni tariyhqa ainalatyny sondyqtan. Jana Qazaqstannyng jas úrpaghynyng boyynda  ong ózgerister,  kónil quantar nәtiyjeler tuyp jatsa, ol osynday tarihtyng  qoltanbasy dep bilgenimiz jón.   Tonnyng ishki bauynday birligi jarasqan júrtyna  batiqaly sóz aitqan basshymyzdyng artynan ensemizdi tiktep, enbek eteyik. «It yrymgha, qús qyrymgha» qarap jyrymdatpay, bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp ensere enbek etsek, útarymyz mol bolmaq.

Foto: Qazaq memlekettik filomoniyasynyng baspasóz qyzmeti

Aqan Ábdualiyev

Jambyl atyndaghy Qazaq memlekettik filarmoniyasynyng diyrektory

Abai.kz