Kýni keshe Mәjiliste túrmystyq zorlyq-zombylyq ýshin jauapkershilikti kýsheytetin zang jobasyn maqúldaghan bolatyn.

Osy kýnge deyin qogham belsendileri, deputattar, ana men balany qorghaugha qatysty úiymdardyng barlyghy  zandy kýsheytu mәselesin kótergen edi. Ózderiniz bilesizder, songhy jyldary  nәzik jandylardyng túrmystyq zorlyq-zombylyqqa úshyrauy, balalargha  zәbir kórsetetin pedofilderding әreketi, suisiyd, adam saudasy syndy jantýrshigerlik oqighalardyng kuәsi boludamyz. Qazirgi tanda memleketimizding basty mindeti ana men balany qorghau, elimizdegi azamattardyng qauipsizdigin  qamtamasyz etu. Ana men balany qorghauda qanday júmystar atqarylyp jatyr? Biz zanda kýsheytu arqyly túrmystyq zorlyq- zombylyqtyng aldyn ala alamyz ba? Búl jayynda sarapshylardyng pikirin bildik.

Suret avtordyng jeke múraghatynan alyndy

Gýlmira IYleuova, «Strategiya» Áleumettik jәne sayasy zertteuler ortalyghy» QQ basshysy, әleumettanu ghylymdarynyng kandidaty:

Ana men balany qorghau - bolashaghymyzdy qorghau!

- Bizding zertteu ortalyq elimizdegi bolyp jatqan jayttargha  bey-jay qaramaydy. Belsendi túrghyndar arasynda qoghamdy alandatyp otyrghan jaghdaylardy egjey-tegjeyli zertteu maqsatynda saualnama jýrgizedi. Byltyrghy derekterding nәtiyjesimen bóliseyin.  Saualnama ayasynda  respondentterge medisinalyq jәne әleumettik sipattaghy densaulyq saqtaudyng 15 mәselesining tizimi úsynyldy. Respondetter osy mәselelerding ishinen eng ózekti degen ýsh mәseleni belgileui kerek. Nәtiyjesinde qoghamdy alandatyn ýsh mәsele belgili boldy. Ayta keteyin saualnama respublikalyq dengeyde jýrgizildi. Memleket nazaryna ilinui tiyis ýsh mәsele: alkogoli (maskýnemdik); túrmystyq zorlyq-zombylyq jәne júqpaly emes aurular.

20 ónirding 8-de alkogoli/maskýnemdik birinshi orynda. Búl mәsele, әsirese Soltýstik Qazaqstan oblysynyng túrghyndaryn alandatady, respondentterding 40%-dan astamy alkogolizmdi birinshi oryngha qoyghan. Manghystau men Týrkistan túrghyndaryn qant diabetining taralu auqymy qatty alandatady. Qaraghandylyqtar men pavlodarlyqtar onkologiya problemasyna alandaydy, al elorda túrghyndary túrmystyq zorlyq-zombylyqqa nazar audarudy ótindi. Biz osydan-aq elimiz ýshin eng ózekti mәsele túrmystyq zorlyq -zombylyq ekenin bayqadyq.

Al túrmystyq zorlyq-zombylyqqa úshyraytyndar kimder? Kóbinese әielder men balalar. Ana men bala densaulyghyn qorghau bizding memleketimizdin, densaulyq saqtau organdarynyng jiti nazarynda boluy kerek. Ana men bala әleumettik, ekonomikalyq, qúqyqtyq jaghynan qorghaluy tiyis.

Preziydentimiz Qasym -Jomart Toqaev 2020 jylghy qyrkýiektegi Joldauynda otbasylyq-demografiyalyq ahual alandaushylyq tudyryp otyrghanyn sóz etip, otbasylardyng bala sýie almauy, ajyrasu sanynyng artuy, tolyq emes otbasynyng kóbengi, nekesiz bala tuu, balalardyng qauipsizdigi men qúqyghyn qorghau mәselesi әli de ózekti ekendigin aitqan bolatyn. Preziydent sonymen qatar jas jetkinshekterge  qatysty jynystyq әreketi ýshin qylmystyq jazany qatandatudy  tapsyrghan bolatyn.

Sondyqtan biz el bolyp ana men balanyng әleumettik túrghydan qorghaluyna, olardyng densaulyghyna erekshe kónil bóluimiz kerek. Búl is-sharalardyng barlyghy ana men bala ómiri ýshin asa qajet. Bizding memleketimiz ana men balany qorghaugha barynsha tiyimdi júmystar atqaruda.  Óitkeni elimizding eng basty baylyghy ol ana men bala. Ana men balany qorghay otyryp, biz óz bolashaghymyzdy qorghaymyz.

Jyl sayyn demografiyamyz qarqyndy ósude. Preziydentting qoldauymen «Ansaghan sәbi» jobasy jýzege asty. Sәby ansaghan otbasylar kvota arqyly jasandy úryqtandyru әdisin paydalana alady. Búl da memleketting bala sýigisi keletin otbasylargha qoldauy. Búl da ana men balany qorghau ýshin memlekettik baghdarlamanyng bir bóligi. Odan bólek kóp balaly analargha arnalghan «Baqytty otbasy» jobasy jýzege asty. Ár qalalarda ashylghan ortalyqtar kóp balaly analargha jan-jaqty qoldau kórsetip, kәsip iygerulerine mýmkindik ashty. Kóptegen kelinshekter biznes jobalaryn qorghap, arnayy kurstan ótip, kәsibin ashty. Ana men balany qorghau  qúqyqtyq túrghyda qolgha alyndy. Zorlyq-zombylyq jasaghandar men pedofilderge zang qatandatyldy. Búl da memleketimizding ana men bala ómirine nemqúrayly qaramauynan. Songhy oqighalar jan týrshiktiredi. Osy rette zang túrghysynan rettelgeni dúrys boldy.

Suret avtordyng jeke múraghatynan alyndy

Nazira Burhanova, jurnalist

Zandy kýsheytu - jauapkershilikti kýsheytu degen sóz!

- Statistikalyq mәlimetterge sýiensek, elimizde kýn sayyn 400 әiel túrmystyq zorlyq-zombylyqqa úshyraydy eken.  Býginde otbasylardaghy túrmystyq zorlyq-zombylyq jaghdaylary jiyilep ketti. Kóbinese adamdar búl turaly ashyq aitqylary kelmeydi. Mening oiymsha, ol dúrys emes. Qazaqstan Konstitusiyasynda adamnyng qadir-qasiyetine qol súghylmaytyndyghy, әrkimning ar-namysy men abyroyynyn  saqtaluyna qúqyghy bar dep anyq kórsetilgen. Túrmystyq zorlyq-zombylyq – azamattardyng qúqyn búzatyn bir adamnyng ekinshi adamgha tәndik nemese psihikalyq yqpal etui. Sonymen qatar úryp-soghu arqyly dene  jaraqatyn salu, densaulyghynan qauip pen qater tóndiru, azapqa salu, qorqytu.

«Otbasy – shaghyn memleket» dep elimiz otbasyna joghary mәn beredi. Otbasynyng qoghamda alar orny da erekshe.  Osy rette otbasynda beriletin tәrbiyening de erekshe mәnge ie ekenin aituymyz kerek. Óitkeni berekesi men birligi joq, kýnde aiqay men shudy estip ósken balanyng da psihikasy búzylady. Býginde kelensiz oqighalardy kórip, kuә bolyp ósip jatqan balalar qanshama. Zorlyq-zombylyq túrmystaghy qalypty jaghdaygha ainalyp barady. Men búl jerde tek jynystyq qylmystardy aityp otyrghan joqpyn. Qazirgi әlemde jynystyq qylmystardyng kóbengi fenomeni az zerttelgen. Paradoks qogham damuynyng tehnologiyalyq dengeyi neghúrlym joghary bolsa, jynystyq qatynas salasynda soghúrlym kóp ózgerister oryn alady. Birjynysty nekege túru, jynysyn auystyru, jynystyq azshylyq ókilderining kóbengi, pedofiliya – osynyng barlyghy damyghan elderde keng etek aluda.

Adam sanasynda qanday metamorfozalar bolady? Nelikten jaylylyq dengeyi libidogha osynday әser etedi? Jauap joq. Oghan qoghamdaghy psihologiyalyq shiyelenisting kýshengi sebep bolsa kerek. Jaqynda Almatydaghy psihikalyq densaulyq klinikasynyng qyzmetkerimen súhbattasudyng sәti týsti. Songhy jyldary psihikalyq dertke shaldyqqandar sanynyng búryn-sondy bolmaghan ósimi bayqaldy dedi mamandar. Dәl osy jaghdaylardyng oryn aluyna ne sebep. Biz qazir jan-jaqty zerdelep, osynday soraqy isterding kóbeng sebebin anyqtap, aldyn alu júmystarymen ainalysuymyz kerek. Qazir ghalamtordyng da ashyqtyghy kóp nәrsening jariyagha jariyalanyp ketuin kórsetip otyr. Túrmystyq zombylyqta kóbine zardap shegetinder – әielder men jas balalar. Bala ýshin ata-anasynyng ýii әrqashan eng qauipsiz jer bola bermeytinin aighaqtaytyn faktiler jii kezdesedi. Balalargha, әsirese kishkentaylargha jәne әielderge zorlyq-zombylyqtyng ýi, otbasy ishinde kórsetilui kózge týse qoymaghandyqtan, kóp jaghdayda moyyndalmaydy. Dórekilik, balagha kýsh kórsetu, olardyng baghdaryn ózgertu, zorlyq-zombylyqty, sayyp kelgende qylmysty tudyrady. Ol óz-ózine qol júmsaugha alyp  kelui mýmkin. Ásirese, qorghansyz  әiel men balagha qatysty mәselede bey-jay qalugha bolmaydy. Sondyqtan Mәjilis tarapynan qabyldanghan zandy qoldaymyn. Qylmyskerler tiyisti jazalanuy kerek. Ana men balany zang arqyly qorghay aluymyz kerek. Memleket ana men balanyng manyzyn joghary qoyady. Bizde búl mәselemen kýresu ýshin, zandy kýsheytu dúrys. Óitkeni zang túrghysynan adamdar ózderine jauapkershilik jýkteydi. Onyng saldary bolatyn týsinedi. Zandy bilgennen keyin әrbir adam ózine jauapkershilik alatynyna senimdimin. Ana men bala memleketting baylyghy. Biz osyny úmytpasaq eken. Memleketimiz barynsha kýsh salyp jatyr, eng bastysy ana men balany qorghaytyn zanymyz bar. Býginge deyin búl problema aityldy. Jazyldy. Talqylandy. Áriyne túrmystyq zorlyq-zombylyq búrynda da bolghan. Tek songhy kezderi ashyq aitylyp, kórsetilip, qoghamdyq pikir tudyrghan bolatyn. Biz jarany kóre túra, ony erterek emdeuge tyrysuymyz kerek. Osy rette memleket tarapynan da immuniytet qalyptasqanyna quanamyz. Ana men bala qay uaqytta bolmasyn óz elinde qauipsiz ómir sýrui kerek.

Abai.kz