Ótken aptada taghy da bir kәsipqoy futbolshynyng ghúmyry jasyl alanda ýzildi. Al taghy bir «profi» ayaqdopshy mәngilikke mýgedek bolyp qaldy.

Dýniyeden ozghan - Rumyniyanyng «Dunerya» klubynyng bar-joghy 19 jastaghy qaqpashysy Aleksandr Yatan. El birinshiligining ekinshi divizionynda óner kórsetetin «Dunerya» ony birinshi diviziondaghy «Astra» klubynan jalgha alghan eken. Biraq Yatan marqúm jana komandasynda jóndep oinap ta ýlgermedi. Klubtyng kezekti jattyghularynyng birinde óz qaqpasyna belgilengen penalitiydi qaytarghan ol týk bolmaghanday ornynan kóterilip, oiyndy jalghastyrghan. Biraq sәlden keyin kenetten esin joghaltqan Aleksandr súlap týsken kórinedi. Klub dәrigerleri de, «Jedel jәrdem» de órimdey jas qaqpashygha esh kómek kórsete almapty. Al auruhanagha jol ýstinde Aleksandr Yatan kóz júmghan. Qayghyly oqighagha ne sebep bolu mýmkin ekeni tekserilip jatyr.

Ayaqdopshy ayaghynan aiyryldy

Ótken aptada taghy da bir kәsipqoy futbolshynyng ghúmyry jasyl alanda ýzildi. Al taghy bir «profi» ayaqdopshy mәngilikke mýgedek bolyp qaldy.

Dýniyeden ozghan - Rumyniyanyng «Dunerya» klubynyng bar-joghy 19 jastaghy qaqpashysy Aleksandr Yatan. El birinshiligining ekinshi divizionynda óner kórsetetin «Dunerya» ony birinshi diviziondaghy «Astra» klubynan jalgha alghan eken. Biraq Yatan marqúm jana komandasynda jóndep oinap ta ýlgermedi. Klubtyng kezekti jattyghularynyng birinde óz qaqpasyna belgilengen penalitiydi qaytarghan ol týk bolmaghanday ornynan kóterilip, oiyndy jalghastyrghan. Biraq sәlden keyin kenetten esin joghaltqan Aleksandr súlap týsken kórinedi. Klub dәrigerleri de, «Jedel jәrdem» de órimdey jas qaqpashygha esh kómek kórsete almapty. Al auruhanagha jol ýstinde Aleksandr Yatan kóz júmghan. Qayghyly oqighagha ne sebep bolu mýmkin ekeni tekserilip jatyr.

Ayaqdopshy ayaghynan aiyryldy

Jasyl alanda daniyalyq «Nordsyellandtyn» namysyn qorghap jýrgen Djonatan Rihterding basyna nayzaghay týsip, bayghús qorghaushy ólim auzynan qaldy. Dәrigerler bir Qúdaydyng arqasynda onyng toqtap qalghan jýregine jan bitirgenmen, Rihter endi eshqashan dop tebe almaytyn boldy. Aq halatty abzal jandar onyng bir ayaghyn tizeden tómen amputasiya jasamasa bolmaydy dep sheshipti. Ne shara?..

«Myng futbolshynyng biri jýrekten ketedi»

Jogharydaghyday qayghyly oqighalardan keyin futboldy qauipti sport týrlerine jatqyzsaq ta bolatyn sekildi me, qalay? 2006 jyly Germaniyada ótken futboldan әlem chempionatynyng bas dәrigeri bolghan Vilifrid Kinderman býy deydi:

- Kórer kózge ghana densaulyghynda kinәrat joqtay kórinetin sportshylar bar. Ólimge aparyp soghatan jaghdaylarda negizinen futbolshylardyng auruy sebep bolady. Mysaly, tua payda bolghan jýrek etterining qalyndauy (giypertrofiya), jýrek kók tamyrynyng jәne etterining qabynuy degen siyaqty...

- Múnday jaghdayda dәrigerlerdi futboshylardyng densaulyghyn jetkilikti dәrejede teksermegeni ýshin aiyptaugha bola ma?

- Aldymen olar futbolshylardyng densaulyghyn teksere me eken, sony súranyzshy. Qazir jýrek etterining qalyndauyn ulitradybystar arqyly op-onay-aq tekseruge bolady. Nemis futbolynda mynaday jaqsy bir tәrtip bar: әrbir futbol mausymy bastalardan búryn birinshi jәne ekinshi bundesliganyng oiynshylary mindetti týrde jýregin teksertedi.

- Dopingting de jýrekke әseri bary belgili. Ólimge alyp kelgen jaghdaylarda doping turaly sóz qozghau qanshylyqty qisyndy?

- Doping - jýrek júmysynyng búzyluyna, jýrek soghuynyng ritminen aiyryluyna, tipti jýrek ústamasynyng kesirinen kenetten ólimge de әkelui mýmkin. Biraq adam ólgennen keyin onyng dopingten, ne basqa nәrseden ekenin dәleldeu qiyn.

- Keyingi on jylda kәsiby futbolshylardyng ólimi jiyilep ketken tәrizdi...

- Eger myng futbolshygha shaghatyn bolsaq, bir jylda jýrek ústamasynyng kesirinen bir oiynshy kóz júmady. Fizikalyq auyr soghatyn kez-kelgen sport týri, eger sportshynyng densaulyghynda aqau bolsa, óte qauipti. Mysaly, men sportshy bolsam jәne densaulyghymda kinәrat bolsa, kez-kelgen uaqytta jýrek ústamasynyng kesirinen ana dýniyege attanyp ketuim ghajap emes.

- Sonda kez-kelgenimiz keshke futbol oinaghymyz kelse, qazir baryp dәrigerlik tekseruden ótuimiz kerek qoy?

- Eger sportpen túraqty ainalysatyn adam bolsanyz, sport sizding densaulyghynyzgha tek qana payda әkeledi. Biraq 35 jastan keyin de sportpen ainalysqynyz kelse, tekseruden ótkenning ziyany joq. Mysaly, Germaniyada bir jylda shamamen jýz myng adam jýrek ústamasynyng kesirinen kóz júmady. Statistikagha sensek, olardyng deni sportpen ainalyspaytyndar eken.

Ajal adamdy alanda andy ma?

Nazarlarynyzgha keyingi 20 jylda ghúmyry futbol alanynda ýzilgen kәsiby oiynshylardyng tizimin jariyalap otyrmyz.

Samueli OKVARADJIY - Niygeriya qúramasynyng futbolshysy. Angola qúramasymen 1989 jyldyng tamyzynda ótken 1990 jylghy әlem chempionatyna irikteu matchy kezinde oiyn ayaqtalugha on minut qalghanda qúlap týsip, sәl keyinirek qaytys boldy. Dәrigerler onyng ólimine jýrek aqauy sebep bolghanyn jariyalady.

Deyv LONGHARST - «York Sitiydin» 25 jastaghy shabuylshysy. Onyng jýregi 1990 jyldyng qyrkýiegindegi «Linkolin Sitiymen» oiyn ayaqtalugha nebary eki minut qalghanda soghuyn toqtatty.

Marko DOS SANTOS - braziliyalyq shabuylshy 2002 jyldyng qazanynda Peruding «Deportivo» klubyna qarsy oiyngha qatysyp, gol soqqan. Al match ayaqtalghannan song birneshe saghattan keyin 28 jastaghy futbolshynyng jýrek ústamasy ústap, qaytys boldy.

Mark Vivien FOE - Kamerun qúramasynyng jartylay qorghaushysy 2003 jyly Fransiyada ótken Konfederasiyalar kubogynda Kolumbiyagha qarsy oiynda jan tapsyrdy. Dәrigerlerding anyqtamasy - jýrek ústamasy. Foe 1994 jәne 2002 jylghy әlem chempiontattaryna da qatysqan bolatyn.

Maksimiliano PATRIK FERREYRA - 2003 jyldyng shildesinde braziliyalyq «Botafogonyn» kezekti jattyghularynyng birinde ózin nashar sezingen ol dereu auruhanagha jetkiziledi. Biraq dәrigerler de futbolshynyng ómirine arasha týse almaghan. Maks nebary jiyrma jasta bolatyn.

Miklos FEHER - Portugaliyanyng «Benfika» klubynyng namysyn qorghaytyn vengriyalyq jiyrma tórt jastaghy futbolshy 2004 jyldyng qantarynda «Gimaraesh» klubymen oiyn ýstinde jýrek ústamasynyng kesirinen baqilyq boldy.

SERJINO - otyz  jastaghy braziliyalyq «San-Kaetano» qorghaushysynyng jýregi 2004 jyldyng qazanynda «San-Paulumen» kezdesu kezinde dýrsildeuin doghardy.

Hiugo KUNIYa - portugaliyalyq «Leyriyanyn» jartylay qorghaushysy 2005 jyldyng mausymynda dostarymen dop teuip jýrip, kenetten qaytys boldy. Hiugo jiyrma segiz jasta-túghyn.

Antonio PUERTA - ispaniyalyq «Seviliyanyn» qorghaushysy 2007 jyldyng 26 tamyzynda ótken «Hetafege» qarsy oiynda esinen tanyp qúlap týsedi. Medik myrzalar onyng әupirimdep esin jighyzghanmen, jýrek ústamasy ústap, qayta qúlaydy. Tez auruhanagha jetkizilgenmen, onda ústama taghy qaytalanyp, eki kýnnen keyin kóz júmdy.

Chasve NSOFVA - Zambiya qúramasynyng shabylshysy. 2007 jyldyng tamyzynda Izrailiding «Hapoeli» klubynyng sapynda óner kórsetip jýrip, jattyghulardyng birinde jýrek ústmasynan qaytys boldy.

Danieli HARKE - Ispaniyanyng «Espaniol» klubynyng qorghaushysy. Biylghy tamyzdyng 9-y kýni óz klubymen Italiyada - jattyghu jiynynda jýrgende jýrek ústamasynyng kesirinen ómirden ótti. Kezekti jattyghudan keyin keshki as ishuge kelmegen ony klubtastary bólmesine izdep barghanda, jaqynda ghana «Espanioldyn» kapitany atanghan ol es-týssiz jatqan kórinedi. Dәrigerler qansha tyrysqanmen, qorghaushy ómirine qorghan bola almady.

Búl qaraly tizimge 2006 jyly qyrkýiekte Qaraghandynyng «Shahterin» sapynda óner kórsetip jýrip, jattyghu kezinde jýrek ústamasymen auruhanagha týsip, reanimasiyada o dýniyelik bolghan braziliyalyq Nilton MENDESTI qosyp qoyynyz.

R.S.

Ana dýniyege baryp kelgen kim bar, biraq búlardyng eshqaysy da «beker futbolshy bolyppyz» dep ókinbeytin shyghar, sirә. Olardyng kez-kelgeni bala kýninde jyrtyq butsysyna qaramay «futbolshy bolam!» dep tandayy taqyldaghanyn eptep boljaugha bolady. Oryndalghan maqsattan tәtti ne bolsyn. Futbolshylardyng jýregining bir týkpirinde ahillestik arman jatyr deuden aulaqpyz. Biraq aqyldaghyny ayaqqa týsirip oinaytyn óner dep dәripteletin futbol klassikalyq matchtar hәm shedevr dep baghalaugha layyq sәtterimen-aq ózine qúmartyp qoyatyny ótirik pe? Sonysymen de futbol miliardtardyng oiyny bolar. Atamyzdyng әkesi tiri kezde ómir sýrgen futbolshylardyng esimin ghana emes, soghystan búrynghy matchtardyng esebin úmytpay jýrgenimizge ne sebep?

Abay-aqparat.